แพนด้า ทูตสันถวไมตรีที่ต้องตายในต่างแดน
ความจริงที่น่าเศร้า ถูกส่งตัวไปเป็นทูตกระชับความสัมพันธ์ แต่ตายในต่างแดน
ความจริงที่น่าเศร้า ถูกส่งตัวไปเป็นทูตกระชับความสัมพันธ์ แต่ตายในต่างแดน
นับพันๆ ปีมาแล้วที่สัตว์ถูกใช้เป็นของขวัญทางการทูต เพราะต่างยอมรับกันว่าเป็น soft power ที่ใสซื่อบริสุทธิ์ที่สุด แถมสัตว์ยังมีความหมายลึกซึ้งแฝงอยู่ อาทิ สัญลักษณ์ของอำนาจ เช่น สิงโตหรือหมี หรือพละกำลังความเข้มแข็งอย่างช้างหรือม้า
ประเทศที่ใช้สัตว์เป็นทูตสันถวไมตรีได้ดีที่สุดประเทศหนึ่งคือจีน ที่นำ “การทูตแพนด้า” มาผูกมิตรสร้างสัมพันธ์กับประเทศอื่น โดยมีบันทึกว่าจีนใช้แพนด้าทางการทูตมาตั้งแต่สมัยราชวงศ์ถัง เมื่อครั้งที่พระนางบูเช็กเทียนส่งแพนด้าคู่หนึ่งให้กับจักรพรรดิเท็มมุของญี่ปุ่นในปี ค.ศ. 685 และนับตั้งแต่นั้นเป็นต้นมาจีนได้ส่งแพนด้าไปผูกสัมพันธ์กับประเทศอื่นอย่างต่อเนื่อง
การทูตแพนด้าเริ่มขึ้นอย่างจริงจังในปี 1957 จีนได้ส่งแพนด้าเพศผู้ชื่อ ผิงผิง ไปเป็นของขวัญให้สหภาพโซเวียต แต่ด้วยความที่สภาพอากาศแตกต่างกันและการขาดประสบการณ์ของผู้ดูแลทำให้ผิงผิงตายลงหลังย้ายไปอยู่บ้านหลังใหม่ได้เพียง 3 ปี ก่อนที่จีนจะส่งแพนด้าตัวใหม่ชื่อ อันอัน ไปแทน
ระหว่างปี 1957-1982 จีนส่งแพนด้าไปผูกสัมพันธ์กับประเทศต่างๆ 9 ประเทศ อาทิ ญี่ปุ่น สหรัฐ สหราชอาณาจักร ฝรั่งเศส เยอรมนี และรัสเซีย รวม 23 ตัว โดยที่แพนด้าเหล่านี้ส่วนใหญ่ไม่มีโอกาสกลับถิ่นฐานบ้านเกิดที่จีนอีกเลย ยกเว้นแพนด้า 1 ตัวในเยอรมนี และอีก 3 ตัวที่เม็กซิโก
ส่วนที่เหลือล้วนต้องตายอยู่ต่างบ้านต่างเมือง เพราะสภาพแวดล้อมรวมทั้งอาหารการกินไม่เหมือนที่อยู่ที่จีน ทำให้แพนด้าเจ็บป่วยด้วยโรคต่างๆ รวมทั้งโรคเกี่ยวกับระบบย่อยอาหารจนตายตั้งแต่อายุยังน้อย โดยอายุขัยเฉลี่ยของแพนด้าตามธรรมชาติอยู่ที่ราว 20 ปี แต่แพนด้าที่ถูกส่งไปต่างประเทศมักจะตายก่อน
การเลี้ยงแพนด้าต้องพิถีพิถันมาก เพราะแพนด้าจะกินเฉพาะใบไผ่บางสายพันธุ์เท่านั้น ทั้งยังเป็นสัตว์ที่แพร่พันธุ์ได้ยากแม้จะอยู่ตามธรรมชาติก็ตาม มีข้อมูลระบุว่าแพนด้าเพศผู้ 70% มักจะไม่ต้องการผสมพันธุ์ และ 90% ยังเป็นหมัน เมื่อต้องปรับตัวกับสภาพแวดล้อมใหม่ทำให้พวกมันยิ่งมีภาวะเครียดเพิ่มขึ้นจนไม่ผสมพันธุ์ ทำให้สวนสัตว์ที่รับแพนด้าจากจีนไปเลี้ยงต้องผสมเทียมเพื่อให้เกิดลูกแพนด้า แต่ถึงอย่างนั้นก็ใช่ว่าจะประสบความสำเร็จ สวนสัตว์ของเยอรมนีต้องผสมเทียมหยวนหยวนมาแล้วถึง 8 ครั้งติดต่อกันแต่ก็ยังไม่สำเร็จ
ด้วยเหตุนี้ เมื่อปี 2010 จึงมีแพนด้าที่ถูกรับไปเลี้ยงตายเพิ่มอีก 4 ตัวจากความพยายามในการผสมพันธุ์ โดย 2 ตัวตายจากภาวะแท้งลูก ส่วนอีก 1 ตัวของญี่ปุ่นตายระหว่างถูกวางยาสลบเพื่อเก็บน้ำเชื้อ
ทั้งนี้ จุดเปลี่ยนที่ทำให้การทูตแพนด้าได้รับความสนใจไปทั่วโลกเกิดขึ้นเมื่อปี 1972 เมื่อนายกรัฐมนตรี โจวเอินไหล ในขณะนั้นประกาศว่าจะให้แพนด้า 1 คู่เป็นของขวัญแก่สหรัฐในโอกาสที่ประธานาธบดี ริชาร์ด นิกสัน เดินทางเยือนจีน ข่าวนี้สร้างความยินดีให้ชาวอเมริกันที่พากันไปรอรับของขวัญจากจีนที่สวนสัตว์แห่งชาติในกรุงวอชิงตันดีซี เมื่อวันที่ 20 เม.ย. 1972 นับหมื่นคน ขณะที่แพนด้าคู่นี้กลายเป็นขวัญใจชาวอเมริกันในชั่วข้ามคืน
การทูตแพนด้าถือเป็นหลักฐานความสำเร็จในการสร้างความสัมพันธ์ระหว่างประเทศของจีนได้เป็นอย่างดี จนใครๆ ก็อยากได้แพนด้าจากจีน รวมทั้งนายกรัฐมนตรี เอ็ดเวิร์ด ฮีธ ของอังกฤษที่เอ่ยปากขอแพนด้าระหว่างเยือนจีนเมื่อปี 1974 และไม่กี่สัปดาห์ถัดมา จิงจิง แพนด้าเพศเมีย และเจียเจีย เพศผู้ ก็เดินทางไปถึงสวนสัตว์ลอนดอน
อย่างไรก็ดี ด้วยจำนวนแพนด้าที่ค่อยๆ ลดลง จีนได้ยุติการส่งแพนด้าเป็นของขวัญแก่ประเทศต่างๆ ในปี 1982 แล้วเปลี่ยนเป็นการ “ให้ยืม” เป็นระยะเวลา 10 แทนในอีก 2 ปีต่อมา โดยจีนอาจพิจารณาต่อสัญญาเป็นครั้งๆ ไป ขณะที่รัฐบาลประเทศที่ยืมต้องจ่ายเงินราวปีละ 1 ล้านเหรียญสหรัฐ หรือราว 30.55 ล้านบาท เป็นการตอบแทน และยังมีข้อแม้ด้วยว่าลูกแพนด้าที่เกิดระหว่างการยืมถือเป็นสมบัติของจีน
ทั้งนี้ หลังจากจีนเริ่มโครงการให้ยืมแพนด้า ไทยถือเป็นประเทศแรกในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ที่จีนส่งมอบแพนด้าให้ นั่นก็คือช่วงช่วงกับหลินฮุ่ยเมื่อปี 2003 ตามด้วยสิงคโปร์อีก 1 คู่เมื่อปี 2012 ส่วนของมาเลเซียนั้นเดิมจีนมีแผนจะส่งแพนด้าให้ 1 คู่ในโอกาสครบรอบ 40 ปีความสัมพันธ์ของทั้งสองประเทศในวันที่ 16 เม.ย. 2014 ทว่าต้องเลื่อนเป็นวันที่ 21 พ.ค. ในปีเดียวกันเนื่องจากอุบัติเหตุเครื่องบิน MH370 ต่อมาในปี 2017 จีนมอบแพนด้า 2 ตัวให้อินโดนีเซียเพื่อฉลอง 60 ปีความสัมพันธ์จีน-อินโดนีเซีย
ส่วนการให้ยืมแพนด้าเมื่อเร็วๆ นี้เกิดขึ้นเมื่อวันที่ 5 มิ.ย.ของปีนี้ โดยประธานาธิบดี สีจิ้นผิง ได้มอบแพนด้า 2 ตัวให้กับสวนสัตว์มอสโกของรัสเซียระหว่างเดินทางเยือนรัสเซียอย่างเป็นทางการ เพื่อเป็นสัญลักษณ์ของความไว้เนื้อเชื่อใจกัน