posttoday

พญามังกรซ่อนกล จีนหวังร่วม CPTPP เพราะ?

19 กันยายน 2564

ต่อไปนี้เป็นบทวิเคราะห์เหตุผลที่จีนเข้าร่วม CPTPP อาจไม่ใช่เพราะหวังผลการค้า แต่น่าจะหวังผลอย่างอื่นมากกว่า

เป็นทั้งเรื่องเหนือความคาดหมายและไม่เหนือความคาดหมายที่จีนย่นสมัครเป็นสมาชิกของ "ข้อตกลงความครอบคลุมและความก้าวหน้าเพื่อหุ้นส่วนทางการค้าภาคพื้นเอเชียแปซิฟิก" หรือ CPTPP

ที่ไม่เหนือความคาดหมายเพราะจีนเคยเปรยเรื่องนี้มาแล้ว โดยในเดือนพฤษภาคม 2020 นายกรัฐมนตรีหลี่เค่อเฉียงกล่าวว่าจีนยินดีที่จะพิจารณาเข้าร่วม CPTPP ขณะเดียวกัน ประธานาธิบดีสีจิ้นผิง กล่าวในการประชุมสุดยอดความร่วมมือทางเศรษฐกิจเอเชีย-แปซิฟิก (APEC) เมื่อเดือนพฤศจิกายน 2020 ว่าจีนจะ “พิจารณาอย่างจริงจัง” เพื่อเข้าร่วม CPTPP

นี่คือเหตุผลที่มันไม่เหนือความคาดหมาย

แต่ที่เหนือความคาดหมายก็เพราะหลังจากนั้นจีนเล่นเก็บเนื้อเก็บตัวมากขึ้นในทางเศรษฐกิจ สีจิ้นผิงถึงกับสนับสนุนการพึ่งพาตนเองของจีน การเข้าร่วม CPTPP ยังจะเป็นการพาจีนเข้าไปสู่เงื่อนไขที่จีนถูกบีบได้ง่ายภายใต้ข้อตกลงการค้าเสรี ซึ่งต่างจากสถานการณ์ในตีนตอนนี้มากที่เริ่มจัดระเบียบ คุมเข้าภาคธุรกิจเทคโนโลยีไปจนถึงอสังหาริมทรัพย์และภาคบันเทิง ฯลฯ

หัวใจของภาคธุรกิจจีนคือ "รัฐวิสาหกิจ"

แต่ CPTPP มีบทบัญญัติเฉพาะที่ว่าด้วยเงื่อนไขเกี่ยวกับบทบาทของรัฐวิสาหกิจ ในบรรดาข้อกำหนดต่างๆ ข้อที่น่าจะกระทบจีนเป็นพิเศษคือข้อที่ว่า ห้ามสมาชิก CPTPP ใช้ความช่วยเหลือที่ไม่ใช่เชิงพาณิชย์ที่มอบให้กับรัฐวิสาหกิจและความช่วยเหลือนั้นเป็นอันตรายต่อประเทศสมาชิกอื่นๆ

และประเทศ CPTPP จำเป็นต้องเปิดเผยข้อมูลบางอย่างเกี่ยวกับรัฐวิสาหกิจของตน ซึ่งกฎความโปร่งใสเหล่านี้ออกแบบมาเพื่อส่งเสริมการกำกับดูแลกิจการที่ดี

ด้วยระเบียบคุมรัฐวิสาหกิจที่เข้มงวดขึ้น ถึงกับมีผู้เสนอให้ใช้โมเดลของ CPTPP ไปปรับใช้กับข้อตกลงการค้าระกับโลกเพื่อแก้ปัญหาความกังวลใจของประเทศคู่ค้ากับจีน เพราะความกังวลนี้เพิ่มขึ้นเรื่อยๆ หลังจากจีนปฏิรูปรัฐวิสาหกิจ ซึ่งมันไม่ใช่การปฏิรูปให้เสรีขึ้น แต่ยิ่งทำให้มันเป็น "ทุนนิยมโดยรัฐ" ที่แข็งแกร่งขึ้น

ไม่ต้องแปลกใจว่าบทบัญญัติเรื่องรัฐวิสาหกิจนี้มีสหรัฐเป็นผู้ออกแบบ แม้ว่าสหรัฐจะถอนตัวจากข้อตกลงนี้ไปแล้วก็ตาม แต่มันจะถูกสมาชิกอื่นๆ นำไปใช้เพื่อเล็งเป้าหมายไปที่จีน

สรุปก็คือบทบัญญัติเรื่องรัฐวิสาหกิจเล็งเป้าโจมตีจีนโดยตรง แล้วใยจีนถึงคิดจะมาร่วมวงกับ CPTPP อยู่อีก มันทะแม่งๆ ไปไหม?

อีกอย่าง จากการจัดระเบียบต่างๆ นานาในจนตอนนี้เป็นการรวบอำนาจอย่างเห็นได้ชัด เป็นวิถีที่สวนทางกับหักการการค้าเสรีของ CPTPP แม้จะไม่เป็นปัญหาตอนนี้ ยังไงก็ต้องเป็นปัญหาในวันหน้า

ดังนั้น ดูแล้วไม่เห็นวี่แววว่าจีนจะเข้ากันได้เป็นปี่เป็นขลุ่ยกับแนวทางของ CPTPP ที่ต้องการเปิดเสรีและกดบทบาทของรัฐวิสาหกิจ

ยังไม่นับการที่จีนยังมีกรณีพิพาทกับประเทศอื่นที่เป็นสมาชิกคืออสเตรเลีย จีนกับออสเตรเลียผลัดกันรุกผลัดกันรับมาตลอดหลายเดือนที่ผ่านมาโดยใช้มาตรการกีดกันทางการค้าต่อกันที่รุนแรงมาก มากจนไม่อยากจะเชื่อว่าจีนจะสามารถลงรอยกับเงื่อนไขของ CPTPP ได้ หากยังต้องต้องทะเลาะกับ "ฝ่ายตรงข้าม" แบบนี้

หลังจากจีนยื่นสมัครเป็นสมาชิก CPTPP ปรากฏว่าออสเตรเลียนั่งไม่ติดในทันที

แดน ทีแฮน (Dan Tehan) รัฐมนตรีกระทรวงการค้าของออสเตรเลียระบุว่าออสเตรเลียจะคัดค้านคำขอสมัครของจีนจนกว่าจีนจะยุติการสกัดกั้นการค้ากับการส่งออกของออสเตรเลียและกลับมาติดต่อกับรัฐบาลออสเตรเลียในระดับรัฐมนตรีต่อรัฐมนตรี

ขนาดความขัดแย้งเรื่อง "การค้าอย่างเสรี" กับออสเตรเลียจีนยังเคลียร์ไม่ได้ อุปสรรคด่านนี้จะทำให้จีนเข้า CPTPP ได้ยาก และยังมีแนวโน้มขัดแย้งกับประเทศอื่นๆ อีก

นอกจากออสเตรเลียแล้ว จีนยังมีแนวโน้มที่จะคุยไม่รู้เองกับประเทศ "จำพวกที่เป็นพันธมิตรสหรัฐ" ตั้งแต่ญี่ปุ่น นิวซีแลนด์ และแคนาดา เพราะจีนกำลังมีปากเสียงกับประเทศเหล่านี้ในทางการเมือง

หากการเมืองยังลงรอยกันไม่ได้ขนาดนี้ และการค้าการเศรษฐกิจจะจะคุยกันรู้เรื่องหรือ? ไม่ต้องดูไกล กรณีของสหรัฐกับจีนนั้นยังลามเป็นสงครามการค้าจนถึงทุกวันนี้

ย้ำอีกครั้งว่า CPTPP ถูกออกแบบมเพื่อล้อมจีนและเล็งเป้าไปที่จีนโดยเฉพาะ

แล้วจีนหวังเข้าร่วม CPTPP เพราะอะไร?

เหตุผลที่จีนเข้าร่วม CPTPP จึงอาจไม่ใช่เพราะแรงจูงใจทางเศรษฐกิจ แต่มาจากแรงจูงใจทางการเมือง จีนต้องการที่วางหมากแทรกเข้ามาในวงล้อมของสหรับกับพันธมิตรนั่นเอง แม้ว่าสหรัฐจะ (ยัง) ไม่ได้เข้าร่วม CPTPP แล้วแต่หัวหอกสำคัญของมันยังเป็น "มือไม้" ของสหรัฐในการวางยุทธศาสตร์ล้อมจีนในภูมิภาคนี้ในทางการเมือง

เราจะเห็นได้ว่า ในระยะหลัง CPTPP ไม่ได้มีพื้นที่สื่อมากนัก ตรงกันข้ามการประสานพันธมิตรทางการเมือง-การทหารในแอบอินโด-แปซิฟิกกลับมีพื้นที่สื่อมากขึ้นเรื่อยๆ ล่าสุดคือ AUKUS (แต่ จ้าวลี่เจียน โฆษกกระทรวงการต่างประเทศของจีนกล่าวเมื่อวันศุกร์ว่าการสมัครเข้าร่วม CPTPP "ไม่เกี่ยวข้องโดยสิ้นเชิง" กับ AUKUS)

จีนอาจจะเข้าไม่ได้เพราะถูกขัดขวาง (เช่นจากออสเตรเลีย) แต่นั่นไม่ใช่เรื่องเสียหายมากมายนัก เพราะเป้าหมายคือการ "ตีรวน" แต่หากจีนเข้าร่วมได้ก็เท่ากับจีนสามารถชิงพื้นที่ทางยุทธศาสตร์มาได้ แต่จีนจะยอมรับข้อบังคับทั้งหมดของ CPTPP หรือไม่นั้นมันอีกเรื่องหนึ่ง

CPTPP นั้นมีเป้าหมายเพื่อต่อต้านจีนโดยเฉพาะและมันริเริ่มโดยสหรัฐ จีนจึงจะใช้มันเป็นหนามยอกเอาหนามบ่ง ฉวยโอกาสที่สหรัฐถอนตัวและลังเลที่จะกลับเข้ามาร่วมใหม่ แทรกเข้ามาที่ตรงกลางในกลุ่มต่อต้านจีนเสียเลย

เราจะเห็นได้ว่า Global Times สื่อสายแทบลอยด์ของรัฐบาลจีนจึงบอกว่าการเข้าร่วม CPTPP ของจีนนั้นเป็นการปักหมุดความเป็นผู้นำการค้าโลกของจีนและทำให้สหรัฐถูกโดดเดี่ยวมากขึ้น

แต่ในสถานการณ์จริงๆ นั้นจีนต่างหากที่ถูกโดดเดี่ยวมากขึ้น สหรัฐต่างหากที่แสวงหาแนวร่วมหนักขึ้นเรื่อยๆ (ไม่ได้หมายความว่าได้มากขึ้น)

อีกหนึ่งผลพลอยได้คือการขวางไต้หวัน

หวางเหม่ยหัว รัฐมนตรีเศรษฐกิจของไต้หวัน แสดงความกังวลเมื่อวันศุกร์เกี่ยวกับการตัดสินใจ "กะทันหัน" ของจีนในการสมัครเข้าร่วม CPTPP และกล่าวว่าหวังว่าจะไม่ส่งผลกระทบต่อการสมัครของไต้หวัน

หวางชี้ว่านโยบายต่างๆ ของจีนเมื่อเร็วๆ นี้ขัดต่อหลักการเศรษฐกิจเสรีและขาดความโปร่งใส เช่น การห้ามนำเข้า "โดยไม่มีเหตุผล" และจีนอาจไม่สามารถเข้าถึง "มาตรฐานระดับสูง" ของ CPTPP ได้ และ

“พวกเขา (จีน) ยังมีข้อขัดแย้งกับประเทศสมาชิก CPTPP บางประเทศด้วย”

หวางเหม่ยหัวพูดสั้นๆ แต่ตรงประเด็นที่สุด เหมือนกับเหตุผลที่บทความนี้ยกมา นั่นคือพฤติกรรมของจีนที่ผ่านมาไม่มีอะไรที่สอดคล้องกับค่านิยมการค้าเสรีของ CPTPP เลย

เอาจริงๆ วันที่บทความนี้เขียนขึ้นไต้หวันยังทนไม่ไหวถึงกับจะฟ้ององค์การการค้าโลก (WTO) เพื่อให้ช่วยพิจารณากรณีที่จีนขัดขวางการส่งออกผลไม้ คือน้อยหน่ากับชมพู่ของไต้หวัน และไหนจะมีกรณีขัดขวางการส่งออกสับปะรดของไต้หวันจนป็นเรื่องราวลามไปทั่วภูมทิภาคอีก

แค่กรณีนี้ก็ขัดกับหลักการค้าเสรีไม่รู้จะขัดอย่างไรแล้ว 

เล่นเอาไต้หวันทนไม่ไหวอีก โจเซฟ อู๋ รัฐมนตรีต่างประเทศไต้หวันทวีตว่า ภายหลังการคุกคามทางทหารของจีน ตอนนี้จีนกำลัง "ใช้การค้าอาวุธ" และบอกว่า "จีนต้องการเข้าร่วม CPTPP ที่มีมาตรฐานสูงงั้นหรือ?  นี่เป็นเรื่องโจ๊กหรือเปล่า?" 

ด้วยท่าทีของคนในรัฐบาลไต้หวันที่สอดคล้องกันแบบนี้ ทำให้เราต้องพิจารณาดีๆ ว่า จีนเอาจจะเข้าร่วม CPTPP เพื่อ "ใช้การค้าอาวุธ" หรือไม่? 

ดังนั้น จึงมีบทวิเคราะห์จากผู้เชี่ยวชาญบางรายกังขาว่า ต่อให้ยื่นใบสมัครแล้วก็ตาม แต่ตกลงแล้วจีนจะเข้าร่วม CPTPP แน่ๆ หรือปล่า?

คำตอบอยู่ข้างบนแล้ว นั่นคือจีนกำลังแทกกั๊ก ถ้าเข้าร่วมได้ก็ถือเป็นการวางหมากขวางการปิดล้อมของสหรัฐ แต่หากเข้าไม่ได้มันก็เป็นอีกหนึ่งกระบวนท่าตีรวนของจีน เพื่อไม่ให้กลุ่มต่อต้านจีนตั้งหลักได้มั่น

เพราะแม้ CPTPP จะถูกมองว่าเป็นกลุ่มที่ตั้งมาต้านจีน แต่ไม่ได้หมายความว่าทุกประเทศสมาชิกจะตานจีนไปทั้งหมด และการตีรวนนี้จะทำให้เกิความแตกแยกในกลุ่ม CPTPP อย่างแน่นอน

โดย กรกิจ ดิษฐาน

REUTERS/Kevin Lamarque