เจ้าพระยายมราช (ปั้น สุขุม) ความภูมิใจของชาวสุพรรณ

โรงพยาบาลเจ้าพระยายมราช โรงพยาบาลที่เจ้าพระยายมราชสร้างเมื่อ พ.ศ. 2469 ให้เป็นโรงพยาบาลประจำจังหวัดสุพรรณบุรี ทำพิธีเปิดบ้านยะมะรัชโช ที่ตั้งริมฝั่งแม่น้ำท่าจีนให้เป็นพิพิธภัณฑ์ และแหล่งเรียนรู้เกี่ยวกับเจ้าพระยายมราช (ปั้น สุขุม ) คนที่ชาวสุพรรณบุรีภูมิใจตลอดกาล เพราะเป็นสามัญชนคนเดียวที่ได้รับความไว้วางพระราชหฤทัยให้เป็นครูสอนพระราชโอรสในรัชกาลที่ 5 ถึง 4 พระองค์ ได้ดำรงตำแหน่งสูงสุดคือผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ ในสมัยรัชกาลที่ 8

เป็นสามัญชนคนเดียวที่ได้ดำรงตำแหน่งสูงสุดถึงมหาอำมาตย์นายก

บ้านยะมะรัชโช

บ้านยะมะรัชโชเป็นบ้านที่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 เคยเสด็จฯมาประทับเมื่อครั้งเสด็จประพาสสุพรรณบุรีเมื่อเดือน ต.ค. ร.ศ.127 และพระราชทานนามบ้านหลังนี้ว่า “ยะมะรัชโช” ปัจจุบันมูลนิธิพระยาสุนทรสงคราม (ปุย สุวรรณศร) ได้มอบบ้านหลังนี้ให้แก่โรงพยาบาลเจ้าพระยายมราช (เพื่อให้เป็นห้องสมุดหรือพิพิธภัณฑ์หรือสถานที่สำคัญแสดงความเป็นมาของโรงพยาบาล) ได้รับการบูรณะโดยการสนับสนุนขององค์การบริหารส่วนจังหวัดสุพรรณบุรี

ในพิธีเปิดบ้านเมื่อวันที่ 13 ก.ค. 2555 นั้น ผู้อาวุโสหลายท่านต่างเล่าถึงประสบการณ์ในอดีตว่า สภาพบ้านที่พระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่เคยเสด็จประพาสนั้นเป็นสิ่งที่น่าภูมิใจ หากแต่เมื่อกาลเวลาล่วงเลย บ้านที่ว่าซึ่งเป็นของพระยาสุนทรสงคราม อดีตเจ้าเมืองสุพรรรณบุรี และมีศักดิ์เป็นหลานเจ้าพระยายมราช ร่วงโรยไปตามกาลเวลา เพราะขาดการบูรณะซ่อมแซม จนกระทั่งโรงพยาบาลเจ้าพระยายมราชและองค์การบริหารส่วนจังหวัดสุพรรณบุรีเข้ามาบูรณะ

ส่วนบ้านเกิดจริงๆ ของเจ้าพระยายมราช ช้างป่าต้นคนสุพรรณนั้น สันนิษฐานว่าอยู่ที่บ้านโคกโคเฒ่าห่างจากตัว จ.สุพรรณบุรี ประมาณ 4 กิโลเมตรทางทิศตะวันออก ที่สันนิษฐานเช่นนี้เพราะน้องสาวคนสุดท้ายชื่อนางหยาอยู่ที่บ้านโคกโคเฒ่านั่นเอง

ประวัติมหาอำมาตย์นายก เจ้าพระยายมราช (ปั้น สุขุม)

เอกสารที่แจกจ่ายในพิธีเปิดบ้านยะมะรัชโชเล่าประวัติว่า เจ้าพระยายมราชเป็นชาวเมืองสุพรรณบุรี เกิดเมื่อวันอังคารที่ 15 ก.ค. ปีจอ พ.ศ. 2405 ในรัชกาลของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ในสกุลคฤหบดี บิดาชื่อกลั่น มารดาชื่อผึ้ง เป็นบุตรคนสุดท้องในจำนวนบุตร 6 คน อุปสมบทที่วัดหงส์รัตนาราม โดยสมเด็จพระวันรัต (แดง) เป็นพระอุปัชฌาย์ สอบได้เปรียญ 3 ประโยคแล้วลาสิกขาไปถวายตัวต่อสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ และได้ไปรับใช้เมื่อสมเด็จฯ กรมพระยาดำรง ทรงเข้าบรรพชาอุปสมบทและจำพรรษาที่วัดนิเวศธรรมประวัติ อ.บางปะอิน จ.พระนครศรีอยุธยา จากนั้นได้เข้ารับราชการเป็นครูในโรงเรียนพระตำหนักสวนกุหลาบ

พ.ศ. 2427 ได้เป็นครูสอนภาษาไทยแก่พระเจ้าลูกยาเธอทั้ง 4 พระองค์คือ พระองค์เจ้ากิติยากรวรลักษณ์ พระองค์เจ้ารพีพัฒนศักดิ์ พระองค์เจ้าประวิตรวัฒโนดม พระองค์เจ้าจิรประวัติวรเดช และต่อมาพระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าอาภากรเกียรติวงศ์ (กรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักดิ์) เสด็จเข้าไปเป็นศิษย์ท่านอีกพระองค์หนึ่ง

ปี พ.ศ. 2429 ได้เป็น “ขุนวิจิตรวรสาส์น” ตามเสด็จพระเจ้าลูกเธอไปเป็นครูสอนภาษาไทยและพระอภิบาลที่ประเทศอังกฤษ ซึ่งภายหลังท่านได้เลื่อนเป็นหลวงวิจิตรวรสาส์นและพระวิจิตรวรสาส์นตามลำดับ ท่านได้ตามสมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพไปประเทศต่างๆ ในยุโรปหลายประเทศ ต่อมาได้ทำหน้าที่เลขานุการทูตสยาม ณ กรุงลอนดอน

ปี พ.ศ. 2431 สมรสกับนางสาวตลับ ธิดาพระยาชัยวิชิต (นาก ณ ป้อมเพชร)

ปี พ.ศ. 2436 สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้ามหาวชิราวุธ (พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว) เสด็จไปทรงศึกษาที่ประเทศอังกฤษก็ได้เป็นศิษย์ท่านด้วย

ปี พ.ศ. 2439 พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงสถาปนาให้เป็น “พระยาสุขุมนัยวินิจ” ตำแหน่งข้าหลวงเทศาภิบาล มณฑลนครศรีธรรมราช (รวมเวลา 10 ปี) ซึ่งท่านมีผลงานสำคัญๆ มากมาย ท่านได้พัฒนาบ้านเมืองโดยทำถนน ขุดคลอง เพื่อเชื่อมเมืองต่างๆ ทำให้การคมนาคมและการค้าขายเจริญรุ่งเรือง

ในด้านการปกครองท่านได้รับความร่วมมือจากข้าราชการและประชาชนในพื้นที่ สามารถปกครองมณฑลนครศรีธรรมราชจนเกิดความสงบเรียบร้อย วางระบบจัดการเก็บภาษีอากรและยังริเริ่มการจัดการปกครองมณฑลปัตตานี สมัยนั้นเรียกว่า “เมืองแขกทั้งเจ็ด” โดยรวมหัวเมืองทั้งเจ็ด (เมืองตานี ยะหริ่ง สายบุรี ระแงะ ราห์มัน ยะลา หนองจิก) คล้ายมณฑลขึ้นต่อเมืองสงขลา ใช้นโยบายที่เหมาะกับท้องที่ มีการปรับปรุงโดยให้เกิดการเปลี่ยนแปลงน้อยที่สุด โดยถือว่าชาวเมืองที่เป็นไทยกับมลายูเสมอกัน

ปี พ.ศ. 2449 อายุ 44 ปี เป็นเสนาบดีกระทรวงโยธาธิการ ดูแลกรมรถไฟ กรมไปรษณีย์โทรเลขและกรมโยธา ซึ่งกำลังก่อสร้างพระราชมณเฑียรในหมู่พระที่นั่งอัมพรสถาน

 

ปี พ.ศ. 2450 เป็นเสนาบดีกระทรวงนครบาล แต่ยังคงอำนวยการก่อสร้างในพระราชวังดุสิต และสนองพระราชดำริในการสร้างพระที่นั่งอนันตสมาคม สร้าง “ประปา” และอำนวยการสร้างถนนและสะพานแทบทุกแห่งในเขตพระนคร

ปี พ.ศ. 2451 พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าสถาปนา เป็น “เจ้าพระยายมราช”

ต่อในรัชกาลที่ 6 ได้เป็นเสนาบดีกระทรวงมหาดไทย ได้รับพระราชทานสถาปนายศเยี่ยงเจ้านายจารึกในสุพรรณบัฏ เป็นเจ้าพระยายมราช และได้พระราชทานนามสกุลว่า “สุขุม”

ท่านรับราชการถึงรัชกาลที่ 7 จึงได้ถวายบังคมลาออกจากราชการ รวมเวลาที่รับราชการนาน 43 ปี แต่ยังทำหน้าที่ต่างๆ อยู่เสมอ เช่น ถวายพระพรชัยในวันเฉลิมพระชนมพรรษาแทนข้าราชการ เป็นองคมนตรี บำเพ็ญสาธารณประโยชน์ต่างๆ รวมทั้งงบสร้างโรงพยาบาลเจ้าพระยายมราช (ปั้น สุขุม) ด้วย

ในรัชกาลที่ 8 เมื่อยังทรงพระเยาว์ ท่านได้รับการแต่งตั้งเป็นหนึ่งในคณะผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ ซึ่งประกอบด้วยพระองค์เจ้าอาทิตย์ทิพอาภา ท่านเจ้าพระยาพิชเยนทรโยธินและเจ้าพระยายมราช ท่านเป็นสามัญชนเพียงคนเดียวในคณะผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ ท่านได้ปฏิบัติหน้าที่ผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์สืบต่อมาจนวาระที่ท่านถึงแก่อสัญกรรม เมื่อวันที่ 30 ธ.ค. 2481

ตลอดระยะเวลาที่ท่านเจ้าพระยายมราชได้รับสนองพระเดชพระคุณรับราชการสนองเบื้องยุคลบาทนั้น ท่านได้รับความไว้วางพระราชหฤทัยจากพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทุกพระองค์ ได้รับพระมหากรุณาธิคุณจากพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ยกย่องว่าเป็น “คู่บารมี” อันปรากฏให้เห็นได้จากพระราชหัตถเลขาที่ทรงมีถึงเจ้าพระยายมราช สมญานามที่พระราชทานตำแหน่ง “มหาอำมาตย์นายก” อันเป็นตำแหน่งสูงสุดทางฝ่ายพลเรือน รวมทั้งเครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นโบราณมงคลสูงสุด “นพรัตนราชวราภรณ์”

จึงนับว่าท่านเจ้าพระยายมราช (ปั้น สุขุม) เป็นบุคคลสำคัญผู้มีความสามารถ มีคุณธรรมความดีที่ควรยกย่องอย่างสูงยิ่ง ควรที่จะศึกษาเพื่อนำมาเป็นแบบอย่าง ควรเชิดชูให้ปรากฏแก่ลูกหลานข้าราชการ และประชาชนชาวไทยสืบไป

ประวัติโรงพยาบาลเจ้าพระยายมราช

โรงพยาบาลเจ้าพระยายมราช ก่อตั้งโดยท่านมหาอำมาตย์นายก เจ้าพระยายมราช (ปั้น สุขุม) ซึ่งเป็นชาวเมืองสุพรรณบุรี ด้วยเงินบริจาคส่วนตัวจำนวน 4 หมื่นบาท สร้างเป็นตึกสองชั้นหันหน้าไปทิศตะวันตกสู่แม่น้ำสุพรรณบุรี (แม่น้ำท่าจีน) ทำพิธีเปิดเมื่อวันที่ 29 พ.ย. 2469 ต่อมาสภาพการคมนาคมเปลี่ยนจากสัญจรทางน้ำมาเป็นทางบก จึงหันหน้ามาทิศตะวันออกสู่ถนนพระพันวษา

อาคารหลังแรกที่สร้างขึ้น ปัจจุบันได้รับการบูรณะและทาสีเหลืองตามสีเดิมจึงมีชื่อเรียกกันว่า “ตึกเหลือง” ปัจจุบันชั้นบนเป็นพิพิธภัณฑ์ท่านเจ้าพระยายมราช เปิดให้ชมในวันและเวลาราชการ ชั้นล่างเป็นงานบริการแพทย์แผนไทยและแพทย์ทางเลือก

ปัจจุบัน (พ.ศ. 2554) โรงพยาบาลเจ้าพระยายมราชเป็นโรงพยาบาลศูนย์ขนาด 602 เตียง ให้บริการแก่ประชาชนชาวสุพรรณบุรีและประชาชนจากจังหวัดใกล้เคียง โดยเป็นโรงพยาบาลที่มีการพัฒนาศักยภาพในการให้บริการเพิ่มขึ้นตลอดมา

อนุสาวรีย์เจ้าพระยายมราช

เป็นรูปหล่อสัมฤทธิ์ขนาดเท่าตัวจริงตั้งอยู่หน้า “ตึกเหลือง” ทำพิธีเปิดเมื่อวันที่ 20 ม.ค. 2500 ต่อมาโรงพยาบาลเจ้าพระยายมราชได้กำหนดให้วันที่ 20 ม.ค. ของทุกปีเป็น “วันโรงพยาบาล” โดยมีพิธีวางพวงมาลาสดุดีและทำบุญตักบาตรเพื่อรำลึกถึงคุณงามความดีและเชิดชูเกียรติท่านเจ้าพระยายมราช ที่ท่านได้ทำไว้แก่โรงพยาบาลเจ้าพระยายมราช จ.สุพรรณบุรี และประเทศชาติ

ที่ฐานอนุสาวรีย์มีพระนิพนธ์ของพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์ มอบแด่เจ้าพระยายมราช เมื่ออายุ 65 ปี วันที่ 14 ก.ค. 2470 ว่า

เจ้าพระยายมราช นักปราชญ์เถ้า รู้การเก่า การใหม่ เปรื่องใจสิ้น เป็นเสนาบดีสยาม สามแผ่นดิน นับเป็นชิ้นเอกอ้างขุนนางไทย

ยิ่งยศฐาน์ สพายตรา นพรัตน์ เทียมกษัตรย์ราชินิกูล ปูนผู้ใหญ่ มหาอำมาตย์นายก ยกย่องไว สมฝักใฝ่ไญยธรรม์ กตัญญุตา

กองเกาศลผลสนอง ผยองเผ่า โดยรักเจ้า รักชาติ ศาสนา ไม่หยองเกิน หยิ่งเกิน เพลินบุญญา วางสมอาตม์ วาสนาน่าเคารพ ญาติมิตรสนิทห่าง ต่างนิยม สมาคมผงมจิต ผิดประจม

คนเช่นนี้มีน้อยมิค่อยพบ ใครประสบคบคุ้นน่าอุ่นใจ

เอิบอนุสรณ์ดุษฎี ไมตรีจิต จึ่งลิขิต คุณาทร อวยพรให้ เกษมสุข ทุกทิวัส วิรัติภัย อนามัย มิ่งสมาน เนานานเทอญ

ศุภมัสดุ

กรมนราธิป

นี่คือเกียรติประวัติเจ้าพระยายมราช (ปั้น สุขุม) คนดีศรีสุพรรณ