ไม้ยืนต้นผลัดใบที่เหมาะสำหรับดอยสูง

...ม.ล.จารุพันธ์ ทองแถม&<2288;

เมื่อกล่าวเรื่องของไม้ต้นผลัดใบซึ่งมีศักยภาพสำหรับปลูกบนที่สูงของไทยแล้ว หากไม่กล่าวถึงเซลโควา (Zelkova spp.) และเอล์ม (Elm : Ulmus spp.) เสียเลยก็คงจะไม่ครบถ้วนกระบวนความ ทั้งนี้เนื่องจากพืชทั้งสองกลุ่มนี้มีปลูกกันอยู่แล้วบนดอยสูง โดยเฉพาะอย่างยิ่งในโครงการปลูกป่าชุมชนในโครงการหลวง พืชทั้งสองกลุ่มนี้สามารถเติบโตได้ดีบนพื้นที่สูงระดับพันเมตรขึ้นไป และอาจปลูกเป็นแหล่งของไม้ฟืน เพราะเติบโตเร็วและอดทนพอใช้ เอล์มอยู่ในวงศ์ Ulmaceae มีทั้งที่เป็นไม้ต้นและไม้พุ่ม ใบเดี่ยว พืชในวงศ์นี้ส่วนใหญ่อยู่ในซีกโลกเหนือ แต่มีบางสกุลพบในไทยและมาเลเซีย ไม้สกุล Zelkova มีอยู่ 56 ชนิด ล้วนแต่ผลัดใบ สกุลนี้ใกล้เคียงกับสกุล Ulmus แต่ Zelkova นั้นให้ผลกลม ชนิดของ Zelkova คือ Z. serrata (Z. heaki) หรือ Japanese zelkova มันเติบโตเร็วมาก พบในเกาหลี ไต้หวัน และญี่ปุ่น มีปลูกกันในโครงการหลวงดังกล่าวในตอนต้น แต่มีอยู่หลายพันธุ์ เช่น Autumn Glow Green Veil และ Village Green เป็นต้น

ไม้ต้นอีกกลุ่มซึ่งน่าสนใจที่จะปลูก ได้แก่ ไลม์ หรือลินเดน (Lime or Linden) ซึ่งเป็นไม้ต้นขนาดใหญ่ มีชื่อทางพฤกษศาสตร์ว่า Tilia spp. ไม้สกุลนี้มีอยู่ราว 45 ชนิด ล้วนแต่เป็นไม้ผลัดใบจากยุโรป เอเชีย และอเมริกาเหนือ นิยมปลูกกันเป็นพืชที่มีคุณค่าทั้งความหอมของดอกและใบที่สวยงาม นักภูมิทัศน์นิยมปลูกลินเดนเป็นพืชประธาน ซึ่งต้องการความโดดเด่นสง่างาม ไม้ยืนต้นกลุ่มนี้ชอบพื้นที่มีฝนชุก แต่ต้องการดินที่ร่วนโปร่ง ระบายน้ำดี ลินเดนต้องการการตัดแต่งกิ่งให้มีลำต้นเดียวโดดในช่วงแรก ขยายพันธุ์โดยใช้เมล็ดเพาะ และติดตาพันธุ์ที่ต้องการภายหลัง ชนิดที่สำคัญได้แก่ Tilia Cordata ซึ่งเรียกกันว่า ไลม์ใบเล็ก ปลูกกันในยุโรป เป็นไม้ยืนต้นดอกสวยงามที่นิยมกันมาก Tilia ลูกผสม Europaea เรียกกันว่า European Lime หรือ Common Lime, Tilia Platyphyllus เรียกกันว่า BoardLeaved Lime, Tilia Tomentosa เรียกว่า Silver Lime หรือ Linden นี้ อาจปลูกและใช้เนื้อไม้เป็นเฟอร์นิเจอร์ชั้นดีได้ นอกจากนี้ยังมีการสกัดน้ำหอมจากดอกของมันอีกด้วย

เพลน (Plane) เป็นไม้ยืนต้นขนาดใหญ่ ซึ่งพบมากในยุโรป โดยปลูกกันตามริมถนนในกรุงปารีสและอังกฤษ ชื่อทางพฤกษศาสตร์ คือ Platanus spp. มีหลายชนิด แต่ที่พบมากในตุรกี ได้แก่ P. orientalis ซึ่งผู้เขียนเก็บเมล็ดมาปลูกไว้บนดอยอ่างขาง ปรากฏว่าขึ้นได้ดี และที่น่าแปลก คือ มันออกดอกติดเมล็ดได้เสียด้วย ทำให้ขยายพันธุ์ไปปลูกได้แพร่หลายกว่าเดิม

เพลนมีอยู่ 6 ชนิด (Species) มีความโดดเด่นที่ลำต้นอันสูงใหญ่ของมันมีเปลือกลำต้นที่ลอกหลุดออกได้ จนเห็นเป็นลายสวยงามสะดุดตา ใบของมันดูเผินๆ คล้ายเมเปิล ถิ่นเดิมมาจากอเมริกาใต้ อเมริกากลาง เอเชียตะวันออกเฉียงใต้ และยุโรปภาคตะวันออกเฉียงใต้ กล่าวกันว่าไม้ต้นสกุลนี้ทนทานต่อสภาพภูมิอากาศที่เปลี่ยนแปลงไปของโลกได้ดี น่าสนใจที่จะปลูกในเขตจังหวัดที่มีความหนาวเย็น เช่น เลย เพชรบูรณ์ เชียงราย ฯลฯ เพลนที่ปลูกบนดอยอ่างขางมีชื่อว่า P. orientalis หรือเรียกกันว่า Oriental Plane พบในภาคตะวันออกเฉียงใต้ของยุโรป แต่ถูกนำไปปลูกกันมากในเอเชีย โดยเฉพาะอย่างยิ่งในตุรกี อิสราเอล เกาหลี จีน และญี่ปุ่น

Sorbus เป็นไม้ต้นผลัดใบจากเขตอบอุ่น ซึ่งเรียกกันทั่วไปว่า Mountain Ash หรือ Rowan ซึ่งในเมืองไทยเรียกกันว่าหมักจุด ซึ่งพบทั้งภาคเหนือ ภาคกลาง และภาคใต้ ได้แก่ Sorbus Granulose และ S. verrucosa ซึ่งเรียกกันว่าหมักจุดเกลี้ยง ทางภาคเหนือจะพบบนภูเขาระดับสูง มันอยู่ในวงศ์กุหลาบ (Rosaceae) ทั่วโลกมีอยู่ประมาณ 100 ชนิด บางชนิดเป็นไม้พุ่ม ส่วนมากพบในซีกโลกเหนือ กล่าวกันว่าไม้ต้นสกุลนี้มีความสวยงามเหมาะแก่การปลูกประดับในสวนขนาดเล็ก ซึ่งให้ทั้งใบสวยและดอกสวยงามเป็นพิเศษ ส่วนมากชอบดินภูเขาซึ่งระบายน้ำดี ขยายพันธุ์โดยเมล็ด และเปลี่ยนยอดให้ได้พันธุ์หรือชนิดที่ต้องการ ชนิดสำคัญได้แก่ Sorbus Alnifolia เรียกกันทั่วไปว่า Korean Mountain Ash, S. aria หรือ Whitebeam พบในยุโรป S. aucuparia เรียกกันว่า Common Mountain Ash ไม้ยืนต้นขนาดเล็กพบในยุโรป S. cashmiriana เรียกกันว่า แคชเมียร์โรวัน (Kashmir Rowan) พบในเขตเนปาล อินเดีย แถบตีนเทือกหิมาลัย S. commixta หรือ S. discolor ให้ใบสีแดงในฤดูหนาว และอีกหลายชนิดพบในจีน เวียดนามเหนือ

ไม้ยืนต้นผลัดใบที่สำคัญควรรู้จักอีกสกุล ได้แก่ ป๊อปลาร์ (Poplar) หรือ แอสเพน (Aspen) ซึ่งมีชื่อทางพฤกษศาสตร์ว่า Populus spp. ต่างประเทศเรียกกันอีกชื่อว่า ต้นคอตตอนวู๊ด (Cottonwood) ตามลักษณะของเนื้อไม้ มีอยู่ราว 35 ชนิด เป็นไม้ต้นขนาดใหญ่ผลัดใบและโตเร็ว ใบสีสวยงาม ติดผล (Catkins) ดูแปลกตา นิยมปลูกเป็นไม้โชว์ต้นอันโดดเด่นเป็นจุดสนใจในงานภูมิทัศน์ขนาดใหญ่ มีหลายชนิดที่สวยงาม เช่น P. x canadensis (Canadian Poplar), P. x jackii, P. lasiocarpa, P. nigra (Black Poplar), P. tremuloides เรียกกันว่า Quaking Aspen ขึ้นได้ในสภาพอากาศหลากหลาย