เสกลายหม้อห้อมย้อมเย็น @บ้านทุ่งโฮ้ง เมืองแพร่

โดย...เทียนหยด

 ความงามทางวัฒนธรรมการแต่งกายของคนเมืองแพร่ บ่งบอกความเป็นมาและภูมิปัญญาที่สืบทอดจากบรรพบุรุษมากว่า 200 ปี แสดงออกจนกลายเป็นเอกลักษณ์ของชาวเมืองแพร่

 ชาวแพร่จะนิยมสวมใส่เสื้อผ้าหม้อห้อมสีครามที่ได้จากต้นห้อมหรือต้นคราม จะได้ผ้าสีเดียวกันตลอดทั้งผืน เดิมนิยมสวมเสื้อหม้อห้อมคอกลม แขนสั้น ผ่าอกติดกระดุมหรือใช้สายมัด และกางเกงขาก๊วย ใส่กันในชีวิตประจำวัน ใส่ไปไร่ไปนา

 เขาว่ากันว่า ผ้าหม้อห้อมยิ่งเก่ายิ่งเก๋า สีจะแปลงเป็นสีครามอ่อน เหมือนผ้ายีนส์ที่เขาว่าถ้าจะให้สวยต้องเก่าหรือไม่ก็ไปฟอกให้มันเก่านั่นแล

 แต่เมื่อเทรนด์ของแฟชั่นออกเดินทาง ผ้ามัดย้อมกลับมาเป็นที่นิยมของคนหนุ่มสาวอีกครั้ง กรรมวิธีย้อมเย็นโดยใช้สีครามจากต้นห้อมจึงเป็นเรื่องสนุกและน่าลองสำหรับนักท่องเที่ยวสไตล์เข้าถึงชุมชน

 ผ้าหม้อห้อมเอามาตัดเป็นเสื้อผ้าผู้หญิงได้มากมาย สวยเก๋ไม่หยอก

 “ใครมาเมืองแพร่ต้องซื้อหม้อห้อม” คำกล่าวนี้ไม่เกินจริงเลยแม้แต่นิดเดียว

 สำหรับเมืองแพร่มีแหล่งผลิตผ้าหม้อห้อมที่สำคัญ 3 แหล่งใหญ่ คือ บ้านพระหลวง บ้านเวียงทอง และบ้านทุ่งโฮ้ง ซึ่งบ้านทุ่งโฮ้ง ถือได้ว่าเป็นแหล่งผลิตที่ใหญ่และมีชื่อเสียงที่สุด

 เรียกว่ามีถนนสายหม้อห้อมตลอดสองข้างทางกว่า 4 กิโลเมตร มีทั้งเสื้อผ้า กระเป๋า และของที่ระลึกต่างๆ ที่ทำจากหม้อฮ่อม ดีไซน์มีหลากหลายแบบ ให้เลือกทั้งแบบดั้งเดิมและแบบทันสมัยในราคาไม่แพง

 ที่บ้านป้าเหงี่ยม-ประภาพรรณ ศรีตรัย หัวหน้ากลุ่มวิสาหกิจชุมชนหม้อห้อมทุ่งเจริญย้อมสีธรรมชาติ ที่นี่เป็นศูนย์เรียนรู้ จุดซื้อขาย และศูนย์สาธิตวิธีการทำผ้าหม้อห้อม ทั้งยังเปิดเวิร์กช็อปเล็กๆ สำหรับนักท่องเที่ยว มีโฮมสเตย์ในหมู่บ้าน คนที่อยากเข้าถึงการทำผ้ามัดย้อมด้วยกรรมวิธีย้อมเย็น ไร้สารเคมี ที่นี่คือโรงเรียนชั้นดีแห่งหนึ่ง

 ป้าเหงี่ยม ทำหน้าที่อธิบายถึงที่มาของหมู่บ้าน บอกเล่าเรื่องราวก่อนที่จะมาเป็นผ้ามัดย้อมหรือหม้อห้อมหนึ่งผืน ก่อนจะถ่ายทอดวิธีการย้อมผ้าหม้อห้อมละเอียดราวกับห้อมเป็นสิ่งมีชีวิต

 “สีครามที่เราเห็นจากการย้อม เกิดจากการนำต้นห้อมมาแช่น้ำเปล่าไว้จนครบสามวัน จากนั้นให้นำกากต้นห้อมออก ผสมปูนขาว น้ำมะขามเปียก น้ำซาวข้าวมาผสมรวมกัน ส่วนผสมเหล่านี้ให้ความเป็นกรดด่างต่างกัน เป็นสิ่งสำคัญที่ทำให้สีติดกับผ้าและทำให้สีไม่ตก ส่วนสัดส่วนของส่วนผสมต่างๆ ต้องมาเรียนรู้เองสำหรับคนสนใจ” ป้าเสงี่ยม บอก

 สำหรับวันที่มีคณะติดต่อเข้ามินิเวิร์กช็อป ป้าเหงี่ยมและสมาชิกจัดเตรียมผ้าฝ้าย ตัดเย็บเป็นผ้าเช็ดหน้าผืนเล็กไว้ให้ได้ทดลองทำผ้าเช็ดหน้ามัดย้อมห้อม คุณหรือใครๆ ก็สามารถรังสรรค์ลวดลายด้วยตัวเอง โดยที่นี่มีตัวอย่างของลวดลายที่ทันสมัยพอสมควร สามารถย้อมได้ตั้งแต่ผ้าเช็ดหน้าผืนเล็กๆ ผ้าพันคอ เสื้อยืด กางเกง กระโปรง ไปจนถึงชุดผ้าปูที่นอน เลยทีเดียว

 ก่อนจะไปทำการย้อม ผ้าขาวจะนำไปแช่น้ำและทำให้หมาดๆ เพื่อให้ผ้าย้อมติดสีตามที่ต้องการ จากนั้นก็นำไปพับ ม้วน มัด ตามลวดลายที่ต้องการ

 ขั้นตอนสำคัญคือ สวมถุงมือ แล้วนำผ้าผืนสีขาวๆ ลงไปในหม้อที่เต็มไปด้วยน้ำสีเขียว เมื่อผ้าดูดซับสีเขียวจนทั่วผืนผ้า ยกขึ้นบีบน้ำออก ทิ้งให้ผ้าสัมผัสอากาศข้างนอกสักพัก ก็ทำการแกะผ้าที่มัดออก รอลุ้นลวดลายจากผ้าที่เราสร้างสรรค์ขึ้นมาด้วยใจระทึก

 ขั้นตอนต่อมาก็คือขั้นตอนการซักล้างประมาณ 3 ครั้ง ซึ่งไม่ได้ทำให้ผ้าเราสีซีดลงแต่อย่างใด เมื่อมองผ้ามัดย้อมที่เกิดจากการสร้างลวดลายด้วยตัวเราเองช่างภูมิใจ และกล้าบอกใครๆ ว่าเราทำเอง