ยีนเห็นแก่ตัว

โดย...ธเนศน์ นุ่นมัน

หลังจากโลกถือกำเนิดขึ้น น้ำ แสงแดด และอากาศ รวมตัวขึ้นเป็นโมเลกุลเล็กๆ และพัฒนาความซับซ้อนขึ้นเรื่อยๆ มาจนถึงปัจจุบันก็ยังวิวัฒนาการอย่างไม่หยุดยั้ง

กระทั่งสิ่งที่เราเรียกว่า หน่วยพันธุกรรม หรือยีนถูกค้นพบ ความลับของสิ่งมีชีวิตถูกไขด้วยคำอธิบายจากนักวิทยาศาสตร์ว่า คือกระบวนการทางชีวเคมีภายในเซลล์ ที่จะถูกถ่ายทอด บันทึกจากสิ่งมีชีวิต ส่งผ่านรุ่นสู่รุ่นให้ผนึกอยู่ในกิจกรรมทั่วๆ ไป กินความหมายแผ่ขยายไปจนถึงลักษณะเฉพาะที่พบเห็นหรือสังเกตได้ ซึ่งหมายถึงรูปร่างภายนอก สีสัน รสชาติ

แน่นอนที่สุด ประตูความลับที่ถูกเปิดขึ้น ตกที่นั่งเดียวกับการค้นพบทางวิทยาศาสตร์ทั่วๆ ไป ก็คือ ถูกวิพากษ์วิจารณ์ออกไปหลายแง่มุม รวมถึงถูกนำไปต่อยอดเป็นงานเขียน งานวิจัย เมื่อมันมาอยู่ในมือ ริชาร์ด ดอว์กินส์ นักชีววิทยาและนักเขียนชาวอังกฤษ ผู้ที่ศึกษาพฤติกรรมศาสตร์และทฤษฎีวิวัฒนาการของ ชาร์ลส์ ดาร์วิน มาอย่างช่ำชอง จนนำไปเขียนเป็นหนังสือชื่อ The Selfish Gene หรือแปลตรงตัวว่า “ยีนเห็นแก่ตัว”

ขยายความเป็นทฤษฎีได้ว่า สิ่งที่สำคัญที่สุดในวิวัฒนาการสิ่งมีชีวิต คือ ยีน ที่เปรียบได้เสมือนผู้ที่คอยชี้นิ้วกำกับทุกอย่างอยู่เบื้องหลัง โดยสิ่งมีชีวิตทุกชนิดในโลกรวมทั้งมนุษย์เรา เป็นเพียงแค่พาหนะ (Survival Machines) หรือเรียกง่ายๆ ว่า เครื่องมือเอาตัวรอด ที่ถูกสร้างขึ้น ถูกควบคุม และถูกใช้งานโดยเจ้ายีน

ดอว์กินส์ บอกว่า มันมีวิธีอันแยบยล โดยสร้างดีเอ็นเอและโครโมโซมขึ้นเป็นที่อยู่ สร้างเซลล์ขึ้นมาเพื่อป้องกันตัวเอง กระทั่งเซลล์รวมตัวกันในรูปแบบที่ซับซ้อนขึ้นเป็นสิ่งมีชีวิต

ไม่ว่าจะมีสิ่งมีชีวิตรูปแบบใด เกิดขึ้นกี่สายพันธุ์ ทุกชนิดต่างมีจุดหมายเดียวกัน คือ ปกป้องยีนผู้เป็นเจ้านายให้ปลอดภัยจากสิ่งแวดล้อมภายนอกและคู่ต่อสู้ ให้อยู่รอดปลอดภัยตราบนานเท่านาน เราเกิดมาและตายไป มีชีวิตเฉลี่ยไม่ถึงร้อยปี แต่สิ่งที่อยู่มานับล้านปียังคงอยู่ต่อไปคือ ยีน

เจ้าสิ่งนี้ทำทุกอย่างเพื่อให้ตัวมันเองอยู่รอด กำจัดที่ไม่ดีทิ้ง และเก็บที่ดีไว้ใช้เป็นที่พักหรือพาหนะ เป็นสารพัดความสามารถที่เหมาะสมกับสิ่งแวดล้อมที่แปรเปลี่ยนไป นั่นหมายความว่า ยีนที่สามารถใช้ประโยชน์จากแสงแดด ถูกเก็บไว้ในสิ่งมีชีวิตที่เรียกว่า “ต้นไม้” ยีนที่ทำให้ว่ายน้ำได้ ถูกเก็บไว้ในสารพัดสัตว์น้ำ วันหนึ่งวันใดที่หมดสิ้นสภาพการปรับตัว พาหนะนั้นก็ต้องถึงกาลสูญสิ้นเผ่าพันธุ์ไป การปรับตัว แข่งขัน ต่อสู้กันระหว่างยีนดำเนินไป ใครดีที่สุดก็อยู่รอด ผู้แพ้ต้องถูกกำจัด

เลี่ยงไม่ได้ที่แนวคิดของดอว์กินส์เองก็ต้องถูกตีความออกเป็นหลายด้าน โดยเฉพาะด้านมืด ที่ถูกหยิบมาใช้โดยฆาตกรรายหนึ่ง

The Killing Gene เป็นชื่อหนังที่หยิบยืมแนวคิดเรื่องยีนความเห็นแก่ตัว มาเล่าเรื่องราวของ จีน เลอร์เนอร์ หญิงสาวที่ตกเป็นเหยื่อความทารุณจากแก๊งทรชน แม้จะรอดชีวิตมาได้ แต่เธอก็ต้องพบว่าระบบยุติธรรมนั้นมีช่องว่างที่เพิกเฉยต่อชะตากรรมของเธอ เมื่อไม่มีทางเลือก เธอก็เปลี่ยนตัวเองจากเหยื่อไปเป็นผู้ล่า โดยได้แรงขับจากทฤษฎีของดอว์กินส์ เธอตามล่าคนที่ทำร้ายเธออย่างไร้ปรานี ตอบสนองกรรมที่พวกมันก่อไว้อย่างทัดเทียมกัน ด้วยการจับทุกคนมาพร้อมกับบุคคลที่รัก นำตัวมาพันธนาการไว้กับเครื่องทรมาน ก่อนเสนอทางเลือกว่า “จะยอมฆ่าคนรักเพื่อรักษาชีวิตของตัวเองไว้ได้หรือไม่”

ชะตากรรมที่เลอร์เนอร์หยิบยืมมาจากแนวคิดเรื่องยีนเห็นแก่ตัว เกือบจะสมหวังไปทุกประการ ตอกย้ำความสิ้นท่าต่อยีนของมนุษย์ แต่ก็ต้องสะดุดด้วยอำนาจความสำนึกรู้สึกผิดชอบชั่วดีที่ยังหลงเหลืออยู่บ้างในบางคน

มีด้านมืดที่มนุษย์เราก่อขึ้นราวกับถูกบัญชาโดยยีนเห็นแก่ตัวให้เห็นมากมาย ทั้งทางตรงและทางอ้อม แต่สังคมมนุษย์ก็ไม่เคยยอมจำนนง่ายๆ พยายามที่จะงัดข้อกับคำสาปนี้ พิสูจน์ความสูงส่งทางปัญญาว่า มนุษย์จะยังพัฒนาความรู้สึกนึกคิด จิตใจ กระทั่งจิตวิญญาณตัวเองไปได้อย่างไม่หยุดยั้ง แม้ล้มเหลว พังพาบไปบ้าง ก็ยังพยุงสังคมของตัวเองผ่านพ้นยุคสมัยมาได้รุ่นแล้วรุ่นเล่าได้

เรื่องราวและความรู้จากศาสดา นักบุญ ปราชญ์ ผู้รู้ นักแสวงหา ฯลฯ ผู้ทิ้งร่างเป็นฝุ่นอยู่ในสายลม ทั้งที่มีชื่อและไร้นามในหน้าประวัติศาสตร์ ต่างคือประจักษ์พยานของความพยายามที่ว่านั้น

อายุของโลกยังเป็นที่ถกเถียงกันระหว่างศาสนากับวิทยาศาสตร์ ตัวเลขกลมๆ ที่อายุ 6,000 ปี คือความเชื่อในพระคัมภีร์ ขณะที่วิทยาศาสตร์บอกว่า 4.6 ล้านล้านปี จากอายุของแร่ธาตุ อย่างไรก็แล้วแต่ ว่ากันว่าชีวิตแรกถือกำเนิดขึ้นและเริ่มถูกกำกับโดยยีน เมื่อประมาณ 4,000 ล้านปีที่ผ่านมา ตัวเลขมหาศาลยาวนานนี้ ไม่มากมายเลย อย่างน้อยก็ไม่มากพอที่มนุษย์เราเรียนรู้ที่จะหลุดพ้นจากการกำกับจากยีนอย่างสมบูรณ์แบบ