ส่องสุขภาพลำไส้..ผ่านเรื่องที่ซ่อนใน 'อุจจาระ'

เมื่อเรารับประทานอาหาร กระเพาะอาหารจะทำหน้าที่ย่อยและส่งต่อสารอาหารที่มีประโยชน์ไปเลี้ยงร่างกาย จากนั้นกากจะถูกขับออกมาเป็น "อุจจาระ" โดยปกติสีและลักษณะของอุจจาระจะมีความแตกต่างกันตามประเภทของอาหารที่รับประทาน และปริมาณน้ำที่ดื่ม แต่ในบางครั้งสีและลักษณะของอุจจาระ ยังบ่งบอกถึงปัญหาสุขภาพได้เป็นอย่างดี ดังนั้น หลังจากถ่ายอุจจาระแล้วลองหมั่นสังเกตดูรูปร่างหน้าตาและสีสันของอุจจาระดู เป็นการตรวจสอบสุขภาพของตัวเองแบบง่าย ๆ ที่ทุกคนสามารถทำได้

สีอุจจาระบอกโรค

สีน้ำตาลและเหลือง

เป็นสีของอุจจาระของคนที่มีสุขภาพดี การทำงานของระบบย่อยและทางเดินอาหารเป็นปกติ อุจจาระที่สีค่อนไปทางน้ำตาลอาจเกิดจากน้ำดีในตับที่ทำหน้าที่ระหว่างการย่อยอาหาร แต่ถ้าอุจจาระเป็นสีเหลืองจางๆ มีความมันและกลิ่นเหม็น อาจเกิดจากไขมันส่วนเกินที่อยู่ในอุจจาระ ซึ่งบ่งบอกว่าน้ำดีมีปัญหา หรือเป็นสัญญาณของความผิดปกติในระบบย่อยหรือระบบดูดซึมอาหารของลำไส้ หากเป็นติดต่อกันหลายวัน  ควรพบแพทย์เพื่อทำการวินิจฉัย

อุจจาระสีเขียว

การรับประทานผักใบเขียวปริมาณมากอาจทำให้อุจจาระเป็นสีเขียว แต่หากมีอุจจาระเหลวร่วมด้วย อาจเป็นอาการเริ่มต้นของโรคท้องร่วง หรือทั้งนี้เกิดจากการทานยาบางชนิดก็เป็นได้

อุจจาระสีดำ

อาจเป็นสัญญาณเตือนว่ามีเลือดออกในระบบทางเดินอาหารส่วนต้น โดยเฉพาะหากมีสีดำเข้มเหมือนยางมะตอย ควรต้องรีบไปพบแพทย์ เพื่อทำการตรวจระบบทางเดินอาหาร ยิ่งไปกว่านั้นหากอุจจาระเป็นสีดำบ่อยๆ โดยไม่ทำการรักษา นั่นอาจหมายถึงคุณกำลังเผชิญอยู่กับมะเร็งลำไส้ใหญ่ แต่ในบางกรณี สีดำของอุจจาระอาจเกิดจากการทานอาหารหรือยาบางชนิด  เช่น ตับหรือเลือด ข้าวเหนียวดำ ลูกหม่อน ยาบำรุงเลือดที่มีธาตุเหล็ก หรือยาแก้ท้องเสียบางชนิด

อุจจาระสีแดง

สีออกโทนแดงส่วนใหญ่เกิดจากการกินอาหาร เช่น บีทรูท  กระเจี๊ยบ มะละกอ แตงโม  หรือเครื่องดื่มสีแดงในปริมาณมาก แต่หากอุจจาระเป็นสีแดงมีเลือดปน  มักเกิดจากริดสีดวงทวาร  หรืออาจเป็นสัญญาณของการมีเลือดออกทางเดินอาหารส่วนล่าง เช่น ถุงผนังลำไส้ใหญ่อักเสบ หรืออาจมีเนื้องอก

สีเทา

สีเทาเข้มอาจเกิดจากมีเลือดออกในระบบทางเดินอาหารส่วนต้น หรือรับประทานธาตุเหล็กบำรุงเลือดเช่นเดียวกับอุจจาระสีดำ แต่หากเป็นสีเทาอ่อนคล้ายขี้เถ้า คือสัญญาณเตือนถึงภาวะตับหรือตับอ่อนมีปัญหา นอกจากนี้ การที่อุจจาระเป็นสีเทาอ่อนจางเกือบขาว  อาจบ่งชี้ว่าท่อน้ำดีอุดตันส่งผลให้อุจจาระขาดน้ำดี หรือกำลังมีปัญหาที่ตับอ่อน  รวมถึงอาจเกิดจากผลข้างเคียงจากการรับประทานยาบางชนิดมากเกินไป

รูปร่างอุจจาระบอกถึงสิ่งที่กิน

ก้อนเล็ก แข็ง คล้ายลูกกระสุน หรือขี้กระต่าย

มักเกิดในผู้มีอาการท้องผูก เนื่องจากอุจจาระแห้ง เคลื่อนผ่านลำไส้ได้ยาก หรืออาจเพราะมีอุจจาระค้างในลำไส้เป็นเวลานาน  สาเหตุมาจากการรับประทานอาหารที่มีกากใยไม่เพียงพอ และดื่มน้ำน้อย หรือรับประทานยาที่ส่งผลให้ท้องผูก   หากไม่รีบแก้ไขอาจทำให้มีอาการท้องผูกเรื้อรัง และอาจกลายเป็นมะเร็งลำไส้ใหญ่ได้ในที่สุด

ก้อนเล็กๆ หลายก้อนรวมกัน คล้ายเอาลูกกระสุนมาโปะรวมกัน

มองเห็นก้อนเล็กๆ แข็งๆ มารวมกันอย่างชัดเจน เป็นลักษณะของอาการท้องผูกเช่นกัน  ควรเลือกรับประทานอาหารที่มีกากใยเพิ่มขึ้น ดื่มน้ำให้พอเพียง หมั่นออกกำลังกาย ขยับร่างกาย และไม่เครียดจนเกินไป ก็จะช่วยไม่ให้อุจจาระกักอยู่ในลำไส้นานจนเกิดอาการท้องผูก

ทรงรียาวคล้ายไส้กรอก ผิวขรุขระ ค่อนข้างแข็ง

ขับถ่ายได้ไม่ลำบากนัก เป็นอุจจาระที่ปกติแต่ค่อนข้างขาดน้ำ ควรดื่มน้ำให้มากขึ้น

เป็นลำสวยผิวเรียบคล้ายกล้วยหอม

ไม่แข็งหรืออ่อนยุ่ยจนเกินไป   ถือว่าเป็นรูปทรงอุจจาระที่สมบูรณ์และสุขภาพดีที่สุด

แตกๆ แต่เป็นชิ้นสั้นๆ ขับถ่ายง่าย

ยังนับว่าเป็นอุจจาระคุณภาพดี แต่อาจขาดสารอาหารหรือกากใย เนื่องจากการลดน้ำหนักหรือควบคุมอาหาร

กึ่งเหลวกึ่งก้อน

เปื่อยยุ่ย ขับถ่ายง่ายมาก อาการเริ่มต้นของท้องเสีย หรือเนื่องจากแบคทีเรียในลำไส้ไม่สมดุล หากถ่ายเหลวบ่อยๆ อาจส่งผลให้ขาดน้ำ หรือสารอาหารที่จำเป็น   ควรรับประทานอาหารให้ครบ 5 หมู่ รวมถึงเพิ่มโยเกิร์ตเพื่อปรับสมดุลของแบคทีเรียในลำไส้

อุจจาระเหลวเป็นน้ำ

อาการท้องเสีย ที่อาจหมายถึงมีการติดเชื้อในลำไส้ ควรรับประทานเกลือแร่และจิบน้ำบ่อยๆ หากเป็นติดต่อกันมากกว่า 1 วัน ควรรีบพบแพทย์

เช็กอุจจาระของตัวเอง

การหมั่นสังเกตอุจจาระของตัวเองทุกวัน เป็นการคัดกรองอาการป่วยเบื้องต้นแบบง่ายๆ ที่ทุกคนสามารถทำได้ นอกจากนี้ยังมีวิธีการตรวจอุจจาระด้วยเครื่อง FIT Test เพื่อตรวจหาเลือดแฝงในอุจจาระที่สามารถทำได้ด้วยตัวเอง รวมถึงยังสามารถช่วยให้แพทย์ทำการวินิจฉัยโรคบางชนิดได้เร็วขึ้นอีกด้วย

อุจจาระบอกสุขภาพลำไส้ของเราได้อย่างไร?

การเข้าห้องน้ำอาจบ่งบอกถึงสุขภาพลำไส้ของเราได้ การสังเกตอุจจาระและการเคลื่อนไหวของลำไส้ที่เปลี่ยนไปจากเดิมอาจช่วยให้ทราบถึงปัญหาสุขภาพลำไส้ อาการเจ็บป่วยบางอย่างตั้งแต่เนิ่นๆ โดยสีและอุปนิสัยการถ่ายอุจจาระที่เปลี่ยนไป อาจเกิดจากปัญหาทางลำไส้ ซึ่งมีผลกระทบต่อสุขภาพโดยรวมและบ่งบอกถึงภาวะที่ร้ายแรงกว่านั้น ด้วยเหตุผลเหล่านี้ การสังเกตอุจจาระจึงเป็นสิ่งสำคัญที่แนะนำให้ทำอยู่เสมอ  

ลักษณะอุจจาระและสัญญาณบ่งบอกสุขภาพ

ปัญหาในระบบทางเดินอาหารสามารถบ่งบอกได้มากกว่าลักษณะของอุจจาระ ซึ่งปัญหาเกี่ยวกับระบบทางเดินอาหารมักทำให้มีอาการ เช่น เหนื่อยล้า ปวดท้อง น้ำหนักลดโดยไม่ทราบสาเหตุและอาการอื่นๆ ที่ทำให้รู้สึกไม่สบายได้ อย่างไรก็ตาม การสังเกตอุจจาระเป็นตัวบ่งบอกที่เชื่อถือได้ว่าสุขภาพของคุณกำลังมีปัญหา อุจจาระที่แข็งเป็นสัญญาณที่ชัดเจนของอาการท้องผูกและดื่มของเหลวไม่เพียงพอ ในทางตรงกันข้าม การถ่ายอุจจาระบ่อยและเหลว เป็นสัญญาณของอาการท้องเสีย อาการทั้งสองอย่างอาจเกิดจากอาหารที่รับประทานหรือการใช้ชีวิตหรืออาจเป็นอาการของโรคแฝงอื่นๆ

• อุจจาระมีเลือดสีแดงสดปน เป็นตัวบ่งบอกว่ามีเลือดออกในลำไส้ส่วนล่าง เช่น ลำไส้ใหญ่หรือทวารหนัก นอกจากนี้ยังอาจเกิดจากโรคริดสีดวงทวารหรืออาการของมะเร็งลำไส้ใหญ่หรือทวารหนัก 
• อุจจาระสีดำเหนียวคล้ายยางมะตอย มักเกิดจากเลือดออกบริเวณลำไส้ส่วนต้น ลักษณะของอุจจาระแบบนี้เรียกว่า melena ซึ่งเกิดขึ้นจากการที่เลือดมีการเปลี่ยนแปลงในลำไส้ อุจจาระสีเข้มนี้ยังอาจเกิดจากโรคระบบทางเดินอาหารที่เป็นชั่วครั้งชั่วคราวหรือเรื้อรังหรือเกิดจากอาหารที่มีไขมันสูงก็ได้
• อุจจาระสีดำ อาจเป็นสัญญาณของการมีเลือดออกบริเวณลำไส้ส่วนบน เช่น ท้อง อาจเกิดจากการรับประทานยาบางอย่าง เช่น อาหารเสริมธาตุเหล็ก 
• อุจจาระมีปริมาณมากและมีสีซีด บ่งบอกว่าตับหรือถุงน้ำดีมีปัญหา
• อุจจาระสีเขียวที่ไม่มีอาการอื่นๆ ร่วมด้วย อาจเกิดจากผักใบเขียวหรือสีผสมอาหารสีเขียว แต่หากเกิดขึ้นพร้อมกับมีอาการอื่นๆ ร่วมด้วยเช่น ท้องเสียไม่หายหรืออาเจียน และอาการไม่ดีขึ้น อุจจาระสีเขียวอาจแสดงว่าเป็นโรคโครห์นหรือโรคลำไส้แปรปรวน 
• อุจจาระสีเหลือง มีความมันและมีกลิ่นเหม็นมาก บ่งยอกถึงการมีไขมันมากในอุจจาระ อาจเกิดจากความผิดปกติในการดูดซึมอาหาร 

จะรักษาสุขภาพลำไส้ได้อย่างไร

• รับประทานอาหารที่มีประโยชน์ต่อสุขภาพ ควรรับประทานผัก ผลไม้และธัญพืชให้มาก อาหารประเภทนี้มีคุณค่าทางโภชนาการและมีกากใยสูง ช่วยลดความเสี่ยงในการเป็นมะเร็งลำไส้และทวารหนัก
• อาหารประเภทเนื้อแดง เช่น เนื้อวัว เนื้อหมูและเนื้อแกะ ทำให้มีความเสี่ยงในการเป็นมะเร็งลำไส้และทวารหนักมากขึ้น เช่นเดียวกับอาหารแปรรูป เช่น ฮอทดอก ไส้กรอก และอาหารมื้อเที่ยงหรือมื้อว่างจำพวกเนื้อสัตว์ที่พร้อมรับประทาน (cooked meats) เนื้อตัดเย็น (cold cuts) ชาร์คูทูรี (Charcuterie) และเนื้อเดลี่
• ออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอ หากคุณไม่ออกกำลังกาย คุณมีโอกาสที่จะเป็นมะเร็งลำไส้และทวารหนักเพิ่มขึ้น การออกกำลังช่วยลดความเสี่ยงในการเกิดโรคควบคุมน้ำหนัก ภาวะน้ำหนักตัวเกินหรืออ้วนเพิ่มความเสี่ยงในการเป็นโรคมะเร็งลำไส้หรือมะเร็งทวารหนัก

การรับประทานอาหารที่มีประโยชน์ร่วมกับการออกกำลังกายช่วยควบคุมน้ำหนักและช่วยลดความเสี่ยงในการเกิดมะเร็งไม่สูบบุหรี่ หากสูบบุหรี่เป็นระยะเวลานานอาจมีความเสี่ยงในการเป็นมะเร็งลำไส้หรือมะเร็งทวารหนักมากกว่าคนที่ไม่สูบบุหรี่หลีกเลี่ยงเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ การบริโภคแอลกอฮอล์มีความเชื่อมโยงกับโรคมะเร็งลำไส้และทวารหนัก ดังนั้นทางที่ดี คือไม่ดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ แต่หากคุณต้องการดื่มแลกอฮอลล์ สมาคมโรคมะเร็งแห่งสหรัฐอเมริกา (American Cancer Society) แนะนำว่า ผู้ชายไม่ควรดื่มเกินสองแก้วต่อวัน และผู้หญิงไม่ควรเกินหนึ่งแก้วต่อวัน