เกมภูมิรัฐศาสตร์ กองทัพคะฉิ่นกุมชะตาแร่หายาก ป้อนอุตสาหกรรมโลก

 

จากกองกำลังที่ต่อสู้ในเงามืดมานานหลายทศวรรษ ปัจจุบันองค์กรปลดปล่อยคะฉิ่นได้กลายเป็นผู้กุมแหล่งแร่สำคัญที่หล่อเลี้ยงอุตสาหกรรมเทคโนโลยีทั่วโลก

 

สำนักข่าว Bloomberg รายงานว่า ณ เมืองปันวา (Pangwa) ในหุบเขาเล็กๆ เลียบชายแดนเมียนมา-จีนที่ทอดยาวกว่า 2,000 กิโลเมตร ท่ามกลางยอดเขาที่ปกคลุมด้วยป่าไม้และมีหิมะโปรยปรายในบางครา

 

พื้นที่แห่งนี้เคยเปรียบเสมือนด่านหน้าอันห่างไกลที่อยู่ภายใต้อิทธิพลของขุนศึกสูงวัยซึ่งเป็นพันธมิตรกับรัฐบาลทหารเมียนมา

 

ขุนศึกผู้นี้ปกครองปันวาตามอำเภอใจ มีการลักลอบตัดไม้มีค่าส่งข้ามพรมแดน และปล่อยให้ชาวบ้านปลูกฝิ่นได้ ตราบใดที่ยอมจ่ายภาษีอย่างหนักให้แก่ตน

 

ทว่าทุกอย่างเริ่มเปลี่ยนไปในช่วงกลางทศวรรษ 2010 เมื่อคลื่นแรงงานจากจีนตอนใต้หลั่งไหลเข้ามาเพื่อขุดหา 'แร่หายาก' (Rare Earths) ทรัพยากรล้ำค่าที่เป็นหัวใจของเทคโนโลยียุคใหม่หลายแขนง ด้วยคุณสมบัติเด่นด้านแม่เหล็กและการนำไฟฟ้า 

 

พวกเขาเปลี่ยนภูเขาทั้งลูกให้กลายเป็นขั้นบันไดเพื่อสร้างบ่อชะล้างแร่ ซึ่งในเวลาไม่นานก็กลายเป็นแอ่งน้ำขุ่นข้นสีฟ้าครามที่ปนเปื้อนไปด้วยสารเคมีและโคลนดิน

 

และท่ามกลางความเปลี่ยนแปลงนี้เอง เมืองชายแดนเล็กๆ ก็กลับเฟื่องฟูขึ้นอย่างรวดเร็วพร้อมกับการพนันและยาเสพติดที่แพร่สะพัดไปทั่ว

 

 

สถานการณ์ดำเนินมาถึงจุดเปลี่ยนเมื่อต้นปีที่แล้ว เมื่อกองทัพเอกราชคะฉิ่น (KIA) เปิดฉากปฏิบัติการรุกครั้งใหญ่

 

ซึ่งเป็นอีกหนึ่งความเคลื่อนไหวในสงครามกลางเมืองที่ยืดเยื้อมากว่า 7 ทศวรรษ ระหว่างรัฐบาลทหารกับกองกำลังติดอาวุธกลุ่มต่างๆ ในพื้นที่ที่อุดมด้วยทรัพยากรธรรมชาติ

 

สำหรับ KIA นั้นก่อตั้งขึ้นในปี 1961 เพื่อเรียกร้องสิทธิในการปกครองตนเองของชาวคะฉิ่น พวกเขาได้สั่งสมกำลังพลจนกลายเป็นกองทัพที่แข็งแกร่งและมีความเชี่ยวชาญในการสู้รบบนภูมิประเทศที่เป็นภูเขาสูง

 

ภายในเดือนตุลาคม KIA รุกคืบเข้าใกล้เมืองปันวาอย่างต่อเนื่องโดยแทบไม่เจอแรงต้าน กองกำลังทหารที่ภักดีต่อรัฐบาลทหารเลือกที่จะล่าถอยหลังการปะทะเพียงเล็กน้อย

 

บางส่วนทิ้งอาวุธลงในคูระบายน้ำและเปลี่ยนเป็นชุดพลเรือนเพื่อแฝงตัวไปกับฝูงชนผู้อพยพที่มุ่งหน้าไปยังชายแดนจีน 

 

ในที่สุด วันที่ 18 ตุลาคม เมืองปันวาก็ตกอยู่ภายใต้การควบคุมของ KIA

 

หากวัดกันที่จำนวนผู้เสียชีวิต ชัยชนะครั้งนี้อาจดูไม่สลักสำคัญ แต่หากวัดกันที่ "ขุมทรัพย์ใต้พิภพ" นี่คือหนึ่งในชัยชนะครั้งประวัติศาสตร์ของ KIA เลยทีเดียว

 

 

ความสำคัญที่โลกต้องจับตา

 

เมียนมาเป็นแหล่งผลิตแร่หายากที่ใหญ่เป็นอันดับ 3 ของโลก รองจากจีนและสหรัฐอเมริกา และในปีที่แล้ว เมียนมามีสัดส่วนการผลิตแร่หายากที่สำคัญอย่างยิ่งยวด 2 ชนิด เกือบครึ่งหนึ่งของโลก

 

นั่นคือ ดิสโพรเซียม (Dysprosium) และ เทอร์เบียม (Terbium) ซึ่งเป็นส่วนประกอบที่ขาดไม่ได้ใน ยานยนต์ไฟฟ้า (EV), กังหันลม และยุทโธปกรณ์บางชนิด

 

ข้อมูลจาก Adamas Intelligence ซึ่งเป็นบริษัทวิจัยและที่ปรึกษาในภาคอุตสาหกรรม ระบุว่า

 

เมียนมามีบทบาทที่ "สำคัญอย่างยิ่งยวดและแทบหาใครแทนไม่ได้" ในฐานะผู้ป้อนวัตถุดิบให้กับอุตสาหกรรมเทคโนโลยีที่มีมูลค่ามหาศาลระดับล้านล้านดอลลาร์

 

ห่วงโซ่อุปทานดังกล่าวเชื่อมโยงโดยตรงกับผู้ผลิตรายใหญ่ของโลก ขณะที่องค์กรเฝ้าระวังอย่าง Global Witness เพิ่งเปิดเผยข้อมูลว่า

 

บริษัทจีนหลายแห่งที่เข้าไปทำเหมืองแร่หายากในเมียนมานั้น มีลูกค้ารายเป็นบริษัทยักษ์ใหญ่ระดับโลกมากมาย ไม่ว่าจะเป็น Ford, Hyundai, Siemens, Tesla, Vestas และ Volkswagen

 

ปัจจุบัน เหมืองแร่หายากเกือบทั้งหมดในเมียนมาตั้งอยู่ในรัฐคะฉิ่น โดยส่วนใหญ่กระจุกตัวอยู่รอบเมืองปันวา และตอนนี้ดูเหมือนว่า KIA จะเข้าควบคุมเหมืองทุกแห่ง 

 

ซึ่งหมายความว่า KIA ได้กลายเป็นผู้ควบคุมดูแลแรงงานนอกระบบจำนวนมหาศาลที่ต้องทำงานสกปรกและอันตรายโดยไม่มีการป้องกันใดๆ

 

อย่างไรก็ตาม ชัยชนะครั้งนี้ไม่ได้หมายความว่าผู้นำ KIA จะได้นั่งในโต๊ะเจรจาเศรษฐกิจระดับโลกในเร็ววันนี้ เพราะจีนยังคงเป็นผู้ผลิตและผู้แปรรูปแร่หายากรายใหญ่ที่สุดของโลกอย่างทิ้งห่าง 

 

KIA ไม่มีศักยภาพในการแปรรูปแร่ที่ขุดได้ในพื้นที่ของตนเอง ทั้งหมดจึงต้องถูกส่งไปยังโรงงานในจีนเพื่อถลุงและแปรรูปก่อนจะส่งต่อไปยังผู้ผลิตทั่วโลก

 

 

ทำความรู้จัก "แร่หายาก" และวิธีการสกัดสุดอันตราย

 

แม้จะชื่อว่า "แร่หายาก" แต่ธาตุเหล่านี้ไม่ได้หายากขนาดนั้น ธาตุที่พบมากที่สุดอย่างซีเรียม (Cerium) มีปริมาณในเปลือกโลกพอๆ กับทองแดงหรือตะกั่ว 

 

แต่ความแตกต่างคือ แร่หายากมักจะปนอยู่กับแร่ธาตุอื่นๆ ในความเข้มข้นต่ำ ทำให้การทำเหมืองเพื่อให้คุ้มค่าทางเศรษฐกิจนั้นเป็นเรื่องยาก

 

การใช้งานที่สำคัญที่สุดของ ดิสโพรเซียม และ เทอร์เบียม คือการเป็นส่วนผสมใน แม่เหล็กนีโอไดเมียม (Neodymium magnets) ซึ่งเป็นแม่เหล็กถาวรที่ทรงพลังที่สุดในโลก

 

แร่ทั้งสองชนิดนี้ช่วยให้แม่เหล็กสามารถทำงานได้ในอุณหภูมิที่สูงขึ้นมาก ทำให้มอเตอร์ของรถยนต์ไฟฟ้ามีประสิทธิภาพสูงขึ้น เพิ่มพลังการหมุนของกังหันลม และยังใช้ในระบบนำวิถีของขีปนาวุธอีกด้วย

 

วิธีการสกัดแร่หายากที่ใช้กันอย่างแพร่หลายในรัฐคะฉิ่นเรียกว่า การสกัดด้วยการชะล้างในแหล่งแร่ (In-situ leaching) ซึ่งเป็นวิธีที่ต้นทุนต่ำแต่ส่งผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมอย่างรุนแรง

 

1. เจาะภูเขา: คนงานจะเจาะรูจำนวนมากบนยอดเขาที่มีแร่หายาก
2. อัดสารเคมี: จากนั้นจะฉีดสารละลายที่ประกอบด้วยน้ำและสารเคมี (เช่น แอมโมเนียมซัลเฟต) ลงไปในรูเป็นเวลาหลายสัปดาห์หรือหลายเดือน
3. ชะล้าง: สารเคมีจะค่อยๆ ซึมลงไปในดินและละลายแร่หายากออกมา
4. รวบรวม: ของเหลวที่ปนเปื้อนจะไหลมารวมกันในบ่อพักที่เชิงเขา
5. ตกตะกอน: เติมสารเคมีเพิ่มเพื่อให้แร่หายากที่ละลายอยู่ตกตะกอนลงมาเป็นโคลน
6. เผา: โคลนที่ได้จะถูกนำไปเผาในเตาฟืนที่ปล่อยควันพิษออกมา จนได้เป็นผงออกไซด์ของแร่หายากแห้งๆ บรรจุในกระสอบเพื่อส่งไปขายต่อที่ประเทศจีน

 

กระบวนการดังกล่าวส่งผลให้เกิดมลพิษอย่างรุนแรง นายโธมัส ครูมเมอร์ ผู้อำนวยการบริษัทที่ปรึกษาด้านแร่หายาก ณ สิงคโปร์ ได้ชี้แจงว่า

 

"การทำเหมืองประเภทนี้เป็นสิ่งที่ยอมรับไม่ได้อย่างยิ่ง เนื่องจากผลกระทบที่เกิดขึ้นไม่สามารถฟื้นฟูได้ การอัดฉีดสารละลายปริมาณมหาศาลลงไปในพื้นดินเช่นนี้ เป็นปัญหาที่ไม่มีทางแก้ไขให้กลับสู่สภาพเดิมได้ในระยะเวลาอันสั้น"

 

ขณะที่งานวิจัยจากมหาวิทยาลัยนเรศวรของไทยที่ตีพิมพ์เมื่อเดือนเมษายนที่ผ่านมา พบการปนเปื้อนอย่างรุนแรงในตัวอย่างน้ำและดินรอบเมืองปันวา ทั้งจากแร่หายากเองและโลหะหนักที่เป็นพิษ

 

พร้อมเตือนว่าน้ำจากแหล่งดังกล่าว "ไม่เหมาะสำหรับการบริโภคของมนุษย์ การชลประทาน หรือการเลี้ยงปลาโดยสิ้นเชิงหากไม่ผ่านการบำบัดอย่างเข้มข้น"

 

 

เกมการเมืองที่ซับซ้อนและอนาคตที่ไม่แน่นอน

 

การยึดครองปันวาของ KIA ถือเป็นการท้าทายอำนาจของรัฐบาลทหารเมียนมา และสร้างความไม่พอใจให้กับจีน ซึ่งเป็นผู้เล่นคนสำคัญที่สุดในการเมืองเมียนมา

 

ในช่วงแรก จีนตอบโต้ด้วยการปิดพรมแดนอย่างไม่เป็นทางการ ทำให้การค้าหยุดชะงักและราคาสินค้าพุ่งสูง ข้อมูลศุลกากรแสดงให้เห็นว่าการนำเข้าแร่หายากจากเมียนมาไปยังจีนลดลงกว่า 90% ในช่วงนั้น

 

แต่ในที่สุด การขนส่งก็กลับมาเป็นปกติในเดือนเมษายนปีนี้ ซึ่งบ่งชี้ว่าจีนและ KIA อาจบรรลุข้อตกลงบางอย่างได้แล้ว

 

การกลับมาส่งออกแร่หายากอีกครั้งทำให้ KIA ก้าวเข้าสู่เวทีการเมืองด้านโภคภัณฑ์ระดับโลกอย่างเต็มตัว ในภาวะที่สหรัฐฯ และชาติตะวันตกกำลังพยายามลดการพึ่งพาห่วงโซ่อุปทานแร่หายากจากจีน

 

เมา ตุน อ่อง สมาชิกรัฐบาลเอกภาพแห่งชาติ (NUG) หรือรัฐบาลเงาของเมียนมา เปิดเผยว่า เขาได้หารืออย่างไม่เป็นทางการกับผู้นำกองทัพเอกราชคะฉิ่น (KIA)

 

พร้อมทั้งเตือนว่าสถานการณ์ของ KIA อาจเป็นที่น่าจับตามองและมีความเสี่ยงที่จะกลายเป็นส่วนหนึ่งของ "เกมการแข่งขันทางภูมิรัฐศาสตร์" ระหว่างสองมหาอำนาจอย่างสหรัฐอเมริกาและจีน

 

สำหรับบริษัทข้ามชาติ สถานการณ์นี้ยิ่งเพิ่มแรงกดดันให้ต้องหาแหล่งทางเลือกอื่น ผู้บริหารบริษัทผลิตแม่เหล็กรายหนึ่งยอมรับว่าความกังวลด้านจริยธรรมในการจัดหาวัตถุดิบจากพื้นที่สงครามนั้นมีอยู่แล้ว

 

แต่เมื่อรวมกับความไม่แน่นอนในการพึ่งพาแหล่งผลิตเดียว ก็ยิ่งเป็นแรงผลักดันให้เกิดการวิจัยและพัฒนาเพื่อลดการใช้แร่หายากจากเมียนมา

 

แต่ถึงอย่างนั้น ปัจจุบันนวัตกรรมที่ปลายทางของห่วงโซ่อุปทานก็ยังคงมีอยู่อย่างจำกัด ในขณะที่ความต้องการในตลาดยังคงแข็งแกร่งอย่างต่อเนื่อง

 

และเมื่อเร็วๆ นี้ ก็ยังมีวิดีโอจากคนงานเหมืองชาวจีนที่เผยให้เห็นภาพการทำงานอันน่าสลดใจในรัฐคะฉิ่น คนงานต้องเสี่ยงอันตราย ใช้ทัพพีตักแกงค่อยๆ ตักผงแร่หายากร้อนๆ ที่เพิ่งเผาเสร็จบรรจุลงกระสอบเพื่อรอส่งข้ามพรมแดน

 

เมื่อขุมทรัพย์แห่งคะฉิ่นเคลื่อนไหว แร่หายากล็อตใหม่ ก็พร้อมส่งออกหล่อเลี้ยงอุตสาหกรรมไฮเทคทั่วโลก

 

ที่มา : Bloomberg