ความท้าทาย อี-คอมเมิร์ซอาเซียน

โดย...ปภาวดี ธโนดมเดช

ข้อมูลที่เปิดเผยโดยบริษัทที่ปรึกษาธุรกิจ DBS ระบุว่า ตลาดอี-คอมเมิร์ซอาเซียนมีมูลค่าต่ำกว่าตลาดอี-คอมเมิร์ซจีน แต่ในอนาคตตลาดอี-คอมเมิร์ซอาเซียนมีโอกาสเติบโตสูง หากมีปัจจัยแวดล้อมที่ดี อาทิ โครงสร้างพื้นฐานด้านเทคโนโลยีสารสนเทศและกฎหมาย

อาเซียนจึงให้ความสำคัญกับการสร้างความเชื่อมโยงของตลาดอี-คอมเมิร์ซระหว่างประเทศสมาชิก โดยมีการจัดทำ e-ASEAN Frame work Agreement ซึ่งกำหนดให้ประเทศสมาชิกจัดให้มีกฎหมายภายในและนโยบายเกี่ยวกับการทำธุรกรรมอิเล็กทรอนิกส์ที่สอดคล้องกับมาตรฐานระหว่างประเทศ และกระตุ้นให้มีการใช้กลไกการระงับข้อพิพาททางเลือกสำหรับธุรกรรมออนไลน์ นอกจากนี้ ตามพิมพ์เขียวประชาคมเศรษฐกิจอาเซียน 2025 อาเซียนเน้นย้ำถึงการทำให้กฎหมายคุ้มครองผู้บริโภคในประเทศสมาชิกอาเซียนสอดคล้องกัน (Legal Harmonization) เพื่อสร้างความมั่นใจแก่ผู้บริโภคอันเป็นการเพิ่มธุรกรรมการซื้อขายสินค้าและบริการอี-คอมเมิร์ซในภูมิภาคอาเซียน

ณ ปัจจุบันประเทศสมาชิกอาเซียนได้ปรับกฎหมายที่เกี่ยวกับอี-คอมเมิร์ซให้สอดคล้องกับมาตรฐานสากลอย่างแนวปฏิบัติสำหรับคุ้มครองผู้บริโภคในพาณิชย์อิเล็กทรอนิกส์ของ OECD

อย่างไรก็ดี กฎหมายในประเทศสมาชิกอาเซียนที่ได้รับการปรับให้สอดคล้องกันนั้น ส่วนใหญ่เป็นกฎหมายเกี่ยวกับสิทธิของผู้บริโภคออนไลน์ การคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคล แต่ไม่ใช่กฎหมายที่เกี่ยวข้องกับการระงับข้อพิพาทระหว่างประเทศหรือการรับรองคำพิพากษาต่างประเทศหรือกฎเกณฑ์แห่งการเลือกกฎหมาย (Rules of choice of law) ซึ่งมีความสำคัญมากกับผู้บริโภคอี-คอมเมิร์ซที่ซื้อสินค้าจากต่างประเทศ เช่น กรณีที่ผู้บริโภคไทยซื้อสินค้าจากผู้ประกอบการอี-คอมเมิร์ซในมาเลเซีย และได้รับสินค้าที่มีความชำรุดบกพร่อง และจำเป็นต้องฟ้องร้องผู้ประกอบการมาเลเซีย กรณีนี้เป็นข้อพิพาทที่มีจุดเกาะเกี่ยวระหว่างประเทศ ดังนั้น หากผู้บริโภคฟ้องผู้ประกอบการมาเลเซียที่ศาลไทย ศาลไทยจะปรับใช้กฎหมายไทยหรือกฎหมายมาเลเซียย่อมกระทบต่อผลของคดี หากกฎหมายไทยหรือกฎหมายต่างประเทศไม่รับรองสิทธิของผู้บริโภค

อาเซียนควรเสนอทางเลือกในการระงับข้อพิพาทแก่ผู้บริโภคอี-คอมเมิร์ซที่สะดวกและปฏิบัติได้จริง เช่น การระงับข้อพิพาททางเลือกที่สามารถบังคับใช้ได้ในทุกประเทศสมาชิกอาเซียน เพื่อทำให้อี-คอมเมิร์ซเป็นช่องทางการค้าที่เป็นประโยชน์กับผู้บริโภคอาเซียนอย่างแท้จริง