ประท้วงจ่ายโบนัสทำได้ไหม

เดชา กิตติวิทยานันท์

ช่วงนี้มีข่าวพนักงานโรงงานรวมตัวกันหลายร้อยคน ประท้วงการจ่ายโบนัส หลายคนถามว่าทำได้ไหม ทำอย่างนี้ นักลงทุนต่างชาติจะมาลงทุนในไทยไหม การกระทำของลูกจ้างถือว่าผิดวินัยร้ายแรงหรือไม่ ทนายคลายทุกข์ขอตอบครับ โบนัสนายจ้างไม่จำเป็นต้องจ่ายไม่ใช่ค่าจ้าง เป็นเพียงสวัสดิการ ยกเว้นมีข้อตกลงเกี่ยวกับสภาพการจ้างกำหนดไว้ การประท้วงขึ้นโบนัสจะกระทำได้ก็ต่อเมื่อต้องปฏิบัติตามกฎหมายแรงงาน ซึ่งกำหนดขั้นตอนการแจ้งข้อเรียกร้องไว้ก่อนประท้วง กรณีที่เป็นข่าวถือเป็นการประท้วงที่ผิดกฎหมายและผิดวินัยร้ายแรง เลิกจ้างได้ โดยไม่ต้องจ่ายค่าชดเชย

1.ความหมายของคำว่าโบนัส หมายถึง เงินที่นายจ้างจ่ายให้เป็นสวัสดิการตอบแทนให้พนักงาน ที่ทำงานดี ไม่กระทำความผิดวินัย โดยขึ้นอยู่กับผลประกอบการของนายจ้าง ตามกฎหมายไม่ได้บังคับให้จ่ายโบนัสให้แก่ลูกจ้าง กฎหมายบังคับเพียงบังคับให้จ่ายค่าจ้างให้ถูกต้องและตามกฎหมายเท่านั้น

2.กรณีที่ต้องจ่ายโบนัสให้กับลูกจ้างเสมอถึงแม้ว่าบริษัทของนายจ้างจะขาดทุน เช่น สัญญาว่าจ้างระหว่างนายจ้างกับลูกจ้าง มีการเจรจาต่อรองกันก่อนที่จะทำสัญญาจ้างว่าจะจ่ายโบนัสให้กับลูกจ้างอย่างแน่นอนทุกปี เช่น ปีละสองเดือนหรือสี่เดือน เป็นต้น กรณีดังกล่าวถึงแม้บริษัทนายจ้างจะขาดทุนก็ต้องจ่ายโบนัส เพราะถือเป็นข้อตกลงเกี่ยวกับสภาพการจ้างที่บังคับได้ตามกฎหมาย ซึ่งก่อนหน้านี้ศาลฎีกาได้เคยมีคำพิพากษากรณีที่นายจ้างและลูกจ้างมีข้อตกลงเกี่ยวกับสภาพการจ้างชัดแจ้ง ต้องจ่ายโบนัสถึงแม้นายจ้างจะขาดทุน เช่น คำพิพากษาฎีกาที่ 3373/2547, คำพิพากษาฎีกาที่ 1461-1462/2548, คำพิพากษาฎีกาที่ 6849/2548

3.ปัญหาการทำข้อตกลงตามสัญญาจ้างเกี่ยวกับเรื่องโบนัสในทางปฏิบัติ ที่ทนายคลายทุกข์ได้พบ เห็นมา ส่วนใหญ่เป็นของบริษัทต่างชาติที่มีการระบุเงื่อนไขการจ่ายโบนัสที่สลับซับซ้อน ซ่อนเงื่อน คลุมเครือ ไม่ชัดแจ้ง ทำให้เกิดการตีความไปหลายแง่มุมสุดท้ายทำให้ผู้พิพากษามีคำพิพากษาว่าการจ่ายโบนัสต้องขึ้นอยู่กับผลประกอบการของนายจ้างเท่านั้น เมื่อลูกจ้างคนอื่นไม่ได้โบนัส โจทก์ซึ่งเป็นลูกจ้างคนหนึ่งจึงไม่มีสิทธิที่จะได้รับโบนัส

4.ข้อยกเว้นไม่จ่ายโบนัสในสัญญาจ้างแรงงาน ควรจะระบุให้ ชัดแจ้งว่ามีอะไรบ้าง เช่น ลูกจ้างทุจริตต่อหน้าที่ หรือถูกเลิกจ้างโดยมีเหตุ อันสมควรว่ากระทำความผิดร้ายแรง หรือลาออกจากงาน เป็นต้น ไม่ควรปล่อยให้มีการตีความเพราะจะสร้างภาระให้กับศาลแรงงานเป็นอย่างมาก

คำพิพากษาฎีกาที่ 8003/2543

ระเบียบข้อบังคับของนายจ้างกำหนดไว้แต่เพียงว่าจ่ายโบนัสปีละ 2 ครั้ง งวดมิถุนายนและธันวาคมเท่านั้น ส่วนจะจ่ายโบนัสให้แก่ลูกจ้างจำนวนเท่าใดไม่ได้กำหนดไว้ ที่นายจ้างจ่ายโบนัสให้ลูกจ้างปีละ 4.5 ของเงินเดือนตลอดมา (ระหว่างปี 2534 ถึง 2539 ซึ่งมีกำไร) ไม่เป็นสภาพการจ้างอันมีผลผูกพันให้นายจ้างต้องจ่ายโบนัสให้จำนวนดังกล่าวตลอดไป การที่นายจ้างจ่ายโบนัสให้ลูกจ้าง ในปี 2541 (ระหว่างปี 2540-2541 ซึ่งขาดทุน) เท่ากับเงินเดือน 1 เดือน จึงเป็นการปฏิบัติตามระเบียบข้อบังคับของนายจ้างแล้ว

คำพิพากษาศาลฎีกาที่ 3373/ 2547

ตามกฎหมายแรงงานไม่มีบท บัญญัติเรื่องการจ่ายเงินโบนัส ว่าเงินโบนัสเป็นเงินที่นายจ้างให้แก่ลูกจ้างเมื่อกิจการมีผลกำไรเท่านั้น กรณีจึงต้องพิจารณาจากข้อตกลงระหว่างโจทก์และจำเลยซึ่งระบุว่า "เงินโบนัสปลายปี กรณีถ้าการจ้างของท่าน ไม่ถูกยกเลิกอันเป็นสาเหตุจากท่าน บริษัทฯ จะจ่ายท่านหนึ่งเดือนหรือตามอัตราส่วนการจ้างแรงงานของท่านระหว่างปีปฏิทินสิ้นสุด 31 ธันวาคม" ข้อความดังกล่าวชัดเจนว่าจำเลยตกลงจะจ่ายเงินโบนัสปลายปีให้แก่โจทก์ โดยมีข้อยกเว้นที่จะไม่จ่ายเพียงประการเดียวคือกรณีที่โจทก์ถูกเลิกจ้างด้วยสาเหตุจากโจทก์ ดังนั้น แม้กิจการของจำเลยจะประสบกับภาวะขาดทุน จำเลยก็จะยกมาเป็นข้ออ้างที่จะไม่จ่ายเงินโบนัสปลายปีให้แก่โจทก์หาได้ไม่

คำพิพากษาฎีกาที่ 6849/2548

ข้อตกลงเกี่ยวกับสภาพการจ้างตามบทบัญญัติดังกล่าว หมายถึง ข้อตกลงระหว่างนายจ้างกับลูกจ้าง หรือระหว่างนายจ้าง เมื่อจำเลย ซึ่งเป็นนาย จ้างได้ตกลงกับลูกจ้างของจำเลยว่าจะจ่ายเงินพิเศษ (โบนัส) อันเป็นประโยชน์เกี่ยวกับการทำงานให้แก่ลูกจ้างของจำเลย ตามหลักเกณฑ์ในประกาศเอกสารหมาย จ.1 ประกาศดังกล่าวจึงเป็นข้อตกลงเกี่ยวกับ สภาพการจ้าง เมื่อปรากฏว่าโจทก์เป็นผู้มีสิทธิได้รับเงินพิเศษ (โบนัส) ตามหลักเกณฑ์ในประกาศเอกสารหมาย จ.1 และการที่โจทก์ลาออก จากการเป็นประธานกรรมการความปลอดภัยของจำเลยนั้นไม่เข้าข้อยกเว้นที่จะไม่จ่ายเงินพิเศษ (โบนัส) ให้แก่โจทก์ จำเลยจึงจำต้องจ่ายเงิน พิเศษ (โบนัส) ตามประกาศดังกล่าว ให้แก่โจทก์

โบนัสเป็นแรงจูงใจให้ลูกจ้างมีกำลังใจในการทำงาน ดังนั้น ถ้ามีข้อตกลงชัดแจ้งต้องจ่ายโบนัส นายจ้างก็ต้องจ่ายตามข้อตกลงเกี่ยวกับสภาพการจ้างจะอ้างว่าขาดทุนไม่ได้