ควรอยู่อย่างไร กับภาวะหัวใจล้มเหลว

ผู้อ่านหลายๆ ท่านอาจจะเคยได้ยินโรคหัวใจที่เรียกว่า “ภาวะหัวใจล้มเหลว” หรือในภาษาอังกฤษคือ Heart failure (ฮาร์ท-เฟล-เลียร์) คืออาการที่หัวใจทำงานผิดปกติไม่สามารถสูบฉีดเลือดไปเลี้ยงส่วนต่างๆ ของร่างกายได้

ภาวะดังกล่าวหัวใจมักจะอ่อนแรง ไม่มีแรงบีบ หรือมีการคลายตัวที่ผิดปกติ บางครั้งแพทย์จะบอกคนไข้ว่ามีความผิดปกติคือ “หัวใจโต” หรือ “หัวใจหนา” (บางคนเข้าใจผิดว่า หัวใจโต หรือหัวใจหนา เป็นสิ่งดี บีบเลือดได้แรง ซึ่งแท้จริงแล้วไม่ใช่)

หัวใจเป็นอวัยวะในทรวงอกที่ทำหน้าที่เหมือน “ปั๊มน้ำ” ที่คอยสูบฉีดเลือดไปเลี้ยงส่วนต่างๆ ของร่างกาย หัวใจล้มเหลวก็เปรียบเสมือนปั๊มน้ำที่เสีย

ผลลัพธ์คือน้ำคั่งค้างที่อวัยวะต่างๆ เช่น ปอดทำให้น้ำท่วมปอด หรือแขนขาบวม ภาวะหัวใจล้มเหลวเกิดได้จากหลายสาเหตุ ซึ่งส่วนใหญ่เกิดจากการที่คนไข้เป็นโรคหัวใจชนิดอื่นมานาน และไม่ได้รับการรักษาอย่างต่อเนื่อง

เช่น โรคเส้นเลือดหัวใจตีบ โรคลิ้นหัวใจ โรคความดันโลหิตสูง และอื่นๆ กลับกันก็มีคนไข้บางส่วนที่เป็นภาวะหัวใจล้มเหลวจากการอักเสบของหัวใจ หรือมีความผิดปกติทางกรรมพันธุ์แต่กำเนิด

อาการสำคัญของคนที่มีภาวะหัวใจล้มเหลวคือ อาการเหนื่อย ทำสิ่งต่างๆ กิจวัตรประจำวันได้น้อยลง เพราะไม่มีแรง อ่อนเพลีย รู้สึกหมดแรงเร็วกว่าปกติ ในผู้ป่วยบางรายอาจเป็นถึงขนาดหอบเหนื่อยขณะนอนราบ บางคนนอนหลับไปตอนกลางคืนกลับต้องสะดุ้งตื่นลุกขึ้นมานั่งหอบกลางดึกเนื่องจากนอนราบไม่ได้

นอกจากอาการเหนื่อย คนไข้อาจพบว่าตนเองมีแขนขาที่บวมมากขึ้น ขามักจะบวมมากตอนบ่ายถึงเย็น อาการเหล่านี้ล้วนเป็น “ภัยเงียบ” เนื่องจากคนส่วนใหญ่ไม่ทราบว่าเกิดจากหัวใจที่ผิดปกติ

สำหรับการดูแลรักษาภาวะหัวใจล้มเหลวนั้นจะได้ผลดีเมื่อได้รับการดูแลจากผู้เชี่ยวชาญหลากหลายด้านร่วมกัน (ทีมสหสาขา) ทั้งแพทย์ พยาบาล เภสัชกร นักกำหนดอาหาร และนักกายภาพบำบัด การกินยาตรวจกับแพทย์อย่างต่อเนื่อง

ในผู้ป่วยบางคนอาจต้องมีการใช้การรักษาสมัยใหม่อย่างเช่น เครื่องกระตุ้นหัวใจ หรือเครื่องกระตุกหัวใจ (pacemaker anddefibrillator) สุดท้ายในผู้ป่วยระยะสุดท้าย การผ่าตัดปลูกถ่ายหัวใจ หรือใช้หัวใจเทียมก็เป็นอีกทางเลือกหนึ่ง

ทางโรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์ สภากาชาดไทย ซึ่งเป็นหนึ่งในโรงพยาบาลต้นแบบการดูแลผู้ป่วยภาวะหัวใจล้มเหลวโดยทีมสหสาขา ได้เน้นความสำคัญกับการดูแลตนเองของคนไข้ โดยในวันที่ 24 พ.ย. 2560 ที่ผ่านมา ได้จัดงาน “จากใจถึงใจ” เพื่อเน้นการให้ความรู้สู่ผู้ป่วย และฉลองความสำเร็จในการดูแลผู้ป่วยภาวะหัวใจล้มเหลวอย่างครบวงจร

โดย นพ.เอกราช อริยะชัยพาณิชย์ อายุรแพทย์หัวใจและหลอดเลือด เฉพาะทางด้านการภาวะหัวใจล้มเหลวและการปลูกถ่ายหัวใจได้ให้ความเห็นว่า การดูแลตนเองของผู้ป่วยนั้น นับเป็นหนึ่งในสิ่งที่สำคัญที่สุด เนื่องจากคนไข้เป็นทั้ง “เจ้านาย” และ “เจ้าของ” ร่างกายตนเองและอยู่กับตัวเองมากที่สุด

การดูแลตนเองของผู้ป่วยภาวะหัวใจล้มเหลวนั้นไม่ยาก โดยผู้ป่วยต้องชั่งน้ำหนักทุกวัน เพื่อเฝ้าระวังไม่ให้น้ำคั่งค้างในร่างกายไม่รับประทานเค็ม และเกลือโซเดียมลดลง รับประทานน้ำอย่างเหมาะสม และออกกำลังกายเป็นประจำ

แน่นอนว่าการตรวจติดตามกับแพทย์และทีมสหสาขาอย่างใกล้ชิดนั้นก็สำคัญ เนื่องจากภาวะหัวใจล้มเหลวนั้นเป็นโรคประจำตัว ซึ่งรักษาได้ ควบคุมไม่ให้อาการกำเริบได้ แต่มักจะไม่หายขาด

แต่หากมีอาการ “เหนื่อย ขาบวม นอนราบไม่ได้” ควรปรึกษาแพทย์โรคหัวใจเพื่อได้รับการรักษาอย่างทันท่วงที