จานรองแก้วลายมงคลอีสาน ไอเดียเก๋ผลงานเด่นม.ขอนแก่น

โดย...จักรพันธ์ นาทันริ

ด้วยขนบธรรมเนียมและภูมิปัญญาดั้งเดิม ตามวิถีอีสาน ในอดีตยังคงสื่อให้เห็นถึงปัจจุบัน และมีการต่อยอดไปสู่อนาคต เพราะทุกคนล้วนต่างคงไว้ซึ่งรากเหง้าความเป็นวิถีอีสาน และนำสิ่งที่บรรพบุรุษ หรือคนเฒ่าคนแก่เมื่อครั้งในอดีต มาผสมผสานกับแนวความคิดจนกลายเป็นการออกแบบผลิตภัณฑ์ที่ใช้งานได้จริง อย่างเช่น จานรองแก้วที่ระลึก ชุด ลายมงคลอีสาน ชิ้นแรกของโลก ผลงานเด่นของคณาจารย์และนักศึกษา สาขาวิชาการออกแบบอุตสาหกรรม คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น ที่สื่อถึงความเป็นอีสานได้อย่างลงตัวและสมบูรณ์แบบที่สุด

ผลงานการออกแบบ และการผลิตชิ้นงานชุดนี้ เป็นโครงงานของนักศึกษาในรายวิชาการออกแบบอุตสาหกรรม ซึ่งได้รับรางวัลชนะเลิศการประกวดผลิตภัณฑ์ วัฒนธรรมและภูมิปัญญา 2559 จากกระทรวงอุตสาหกรรม

ดร.ขาม จาตุรงคกุล อาจารย์ประจำสาขาวิชาการออกแบบอุตสาหกรรม คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น (มข.) บอกว่า จานรองแก้ว เป็นผลิตภัณฑ์ใกล้ตัวที่ทุกคนนั้นสามารถใช้งานได้จริง เป็นผลิตภัณฑ์ขนาดเล็ก จับต้องง่าย และทุกบ้านต้องมีไว้สำหรับการใช้งาน ดังนั้นทำอย่างไรที่จะสื่อถึงความเป็นอีสาน สื่อถึงขนบธรรมเนียมประเพณีประจำถิ่นของเราให้เป็นที่รู้จัก ด้วยการนำเสนอและถ่ายทอดผ่านสื่อใกล้ตัวให้ได้มากที่สุด จึงกลายมาเป็นแนวคิดของการนำผลิตภัณฑ์ที่จะต้องใช้งานในชีวิตประจำวัน

“จานรองแก้วลายอีสานชุดนี้ ที่เป็นการนำภูมิปัญญาที่มาจากลวดลายผ้าของคนอีสาน ซึ่งคณะได้ทำการศึกษามาโดยตลอด จนได้ข้อสรุปในการเลือกลวดลายของผ้าห่อคัมภีร์ใบลานและตุงมาเป็นแบบ ซึ่งผ้าห่อคัมภีร์ใบลานนั้นคนอีสานทำขึ้นมาเพื่อห่อคัมภีร์ในอดีต เพื่อไม่ให้ปลวก และมด กัดกิน คนที่ทำผ้าห่อคัมภีร์ได้นั้น จะต้องมีความสามารถทางความคิด ส่วนใหญ่เป็นผู้สูงอายุที่คิดลวดลายขึ้นมา ซึ่งลวดลายต่างๆ นั้นเป็นลายมงคล เพราะคนอีสานเชื่อว่าเป็นเกียรติสูงสุดของชีวิตและถือเป็นการทำบุญกุศลที่สูงมาก”

ดร.ขาม บอกว่า ลายที่ค้นพบและนำมาเป็นลายต้นแบบนั้น จะประกอบด้วย ลายสิงห์ ที่เชื่อว่าเป็นการปกป้องสิ่งชั่วร้าย ลายนกยูง จัดเป็นสัตว์ของชนชั้นสูง เป็นสัญลักษณ์ของกลุ่มประเทศในแถบอินเดียและเมียนมา ลายคุณยายกับหลาน สื่อถึงการที่คนเฒ่าคนแก่ในสมัยโบราณที่คิดถึงหลาน จึงอยากทำบุญให้กับหลาน สลับกับที่ลายเป็นรูปคุณยายกับหลานหิ้วปิ่นโตไปวัด ซึ่งสันนิษฐานว่า สิ่งต่างๆ ที่ปรากฏในรูปภาพของผ้าห่อคัมภีร์ใบลาน ทั้งหมดเป็นการกระทำเพื่อที่จะอุทิศส่วนกุศล ส่งผลให้กับผู้ที่จากไป

ขณะเดียวกันยังคงมีการนำลายจากตุง ซึ่งตุงเป็นสัญลักษณ์และอุปกรณ์สำหรับการใช้แห่บุญผะเหวดของคนอีสาน โดยจะมีเรื่องของลวดลาย ที่มีช้าง ม้า สิงห์ นกยูง และลาย 12 นักษัตร ที่สื่อถึงการทำเพื่อศาสนาและงานบุญประเพณี ทั้งหมดจึงเป็นแนวคิดของการนำเอาสิ่งที่เป็นมงคล นำภาพเหล่านี้ออกแบบมาเป็นลวดลายที่สวยงาม ทันสมัย และเป็นปัจจุบัน

“ลายมงคลชุดนี้ มองถึงเรื่องการแปลงศรัทธาของความเป็นอีสาน สู่ความเป็นมิตรภาพและความเป็นมงคลให้กับบุคคลที่เรารักและเคารพ จากศรัทธาที่พูดถึงการทำเพื่อพระพุทธศาสนา การทำเพื่อจิตใจที่บริสุทธิ์ การทำให้เป็นมงคลสู่ชีวิต นำมาสู่ผลิตภัณฑ์ ที่จะสร้างมิตรภาพให้กับผู้มาเยือน ซึ่งการที่มีผู้มาเยือนเรา มาหาเราที่บ้าน ทุกคนต้องนำน้ำดื่มมาให้การต้อนรับ นั่นก็แสดงถึงมิตรภาพไมตรีที่ดีต่อกัน ดังนั้นการคิดค้นจานรองแก้วที่เป็นมงคลที่แสดงถึงความเป็นอีสาน ที่สามารถนำมาใช้งานได้จริง และมีการปรับแนวคิดในการทำสีสันลวดลายที่สดใส โดยการใช้สีสันที่เกี่ยวกับผ้าธรรมชาติ ไม่ว่าจะเป็นครั่งที่ให้สีแดง ขมิ้นที่ให้สีเหลือง ประดู่ให้สีน้ำตาล ครามให้สีน้ำเงิน ได้นำมาออกแบบในงานชุดนี้เพื่อที่จะส่งมอบมิตรภาพของความเป็นคนอีสานสู่สากล”

อย่างไรก็ตาม ขณะนี้ได้มีการจานรองแก้วลายอีสาน ชุดมงคลดังกล่าวนี้ ได้ทำการผลิตต้นแบบออกเป็น 4 ลาย แยกเป็นลายจากตุง 4 แบบ ซึ่งเป็นสัตว์มงคล คือ นกยูง ช้าง ม้า และสิงห์ และลายในผ้าห่อคัมภีร์ใบลาน เรื่องคุณยายกับหลาน

จานรองแก้วที่ระลึก ชุด ลายมงคลอีสาน กำหนดรูปแบบผลิตภัณฑ์ออกเป็น 2 ชุด ในรูปแบบของงานดินเผาเคลือบขี้เถ้า เพื่อให้เกิดการต่อยอดเชิงพาณิชย์ โดยหลังจากคว้ารางวัลชนะเลิศการออกแบบมาได้ ก็ได้รับความนิยมอย่างมาก มีการจัดทำเป็นชุดของฝากจากประเทศไทย สื่อถึงอัตลักษณ์ความชัดเจนของความเป็นอีสาน ขณะนี้ขั้นตอนต่อไป คือ การมองทิศทางในขั้นตอนของภาคอุตสาหกรรม ทั้งในเรื่องการคำนวณต้นทุน ค่าใช้จ่ายและการจำหน่าย เพื่อให้เป็นอีกหนึ่งแนวคิดที่สร้างรายได้ให้กับนักศึกษาในระหว่างเรียนได้อีกด้วย