รู้หรือไม่ “MOU” ไม่ใช่สัญญา! ถอดบทเรียนกรณีแรร์เอิร์ธของอนุทิน

อนุทินย้ำ “MOU แรร์เอิร์ธ” เป็นกรอบความร่วมมือ ไม่ใช่พันธะทางกฎหมาย

นายกรัฐมนตรี อนุทิน ชาญวีรกูล ชี้แจงถึงกรณีการลงนาม บันทึกความเข้าใจว่าด้วยความร่วมมือด้านแร่หายาก (MOU แรร์เอิร์ธ) ระหว่างไทยกับสหรัฐอเมริกา ว่าเอกสารดังกล่าวเป็นเพียง “กรอบความร่วมมือทั่วไป” เพื่อแลกเปลี่ยนองค์ความรู้และเทคโนโลยีในอุตสาหกรรมยุคใหม่ เช่น อิเล็กทรอนิกส์ พลังงานสะอาด และวัสดุขั้นสูง

“แรร์เอิร์ธ หมายถึงแร่ธาตุหายากที่มีมูลค่าสูง เรามีของดีอยู่แล้ว แต่ยังไม่พัฒนา เพราะองค์ความรู้ยังไม่เพียงพอ การที่สหรัฐอยากเข้ามามีส่วนร่วม ถือเป็นโอกาส ไม่ใช่การเสียเปรียบ” — นายอนุทินกล่าว

นายกฯอนุทิน ระบุเพิ่มเติมว่า ใน MOU ได้กำหนดไว้ชัดเจนว่า ทุกความร่วมมือจะต้องอยู่ภายใต้หลักธรรมาภิบาล ความเป็นธรรม และไม่ขัดต่อกฎหมายหรือรัฐธรรมนูญไทย ซึ่งเป็นมาตรฐานที่ไทยยึดถือในทุกข้อตกลงระหว่างประเทศ

เมื่อถูกถามถึงกระแสกังวล นายอนุทินกล่าวติดตลกว่า

“อ่านหรือยัง? MOU แปลตรงตัวคือบันทึกความเข้าใจ เข้าใจกันได้ก็ทำต่อ ถ้าไม่เข้าใจก็เลิกกันได้ ไม่มีข้อผูกพันทางกฎหมาย ถ้าอยากให้เข้มข้นกว่านี้ ต้องทำเป็น Agreement หรือ Treaty ซึ่งเป็นสนธิสัญญาทางกฎหมาย ไม่ใช่ MOU”

นายกรัฐมนตรีทิ้งท้ายว่า รัฐบาลพร้อมให้ข้อมูลอย่างโปร่งใส เปิดรับทุกความร่วมมือที่เกิดประโยชน์ต่อประเทศ โดยยึดหลัก อธิปไตยและกฎหมายไทยเป็นสำคัญ

MOU คืออะไร : ข้อตกลงเจตนารมณ์ ไม่ใช่พันธะทางกฎหมาย

“MOU” (Memorandum of Understanding) หรือ “บันทึกความเข้าใจ” เป็นเอกสารที่ใช้แสดงเจตนารมณ์ร่วมกันระหว่างสองฝ่ายขึ้นไป โดยยังไม่ถึงขั้นเป็น “สัญญา (Contract)” ที่มีผลบังคับตามกฎหมาย

วัตถุประสงค์ของ MOU คือการกำหนด กรอบความร่วมมือ เพื่อให้ทุกฝ่ายเข้าใจตรงกันในแนวทางการทำงาน เช่น การวิจัย การลงทุน การพัฒนาเทคโนโลยี หรือการแลกเปลี่ยนองค์ความรู้ ก่อนจะเข้าสู่ข้อตกลงที่ละเอียดและผูกพันมากขึ้นในภายหลัง

 MOU มีผลเมื่อใด และในทางใด

MOU จะ “มีผลในทางบริหารหรือการเมือง” ทันทีเมื่อทุกฝ่ายลงนาม
แต่จะไม่มีผลบังคับตามกฎหมาย เว้นแต่มีการระบุไว้ชัดในเอกสารว่า “มีผลผูกพันทางกฎหมาย”

ระหว่างประเทศ
หาก MOU มีเนื้อหาเกี่ยวข้องกับอธิปไตย ดินแดน หรือผลประโยชน์ของชาติ ต้องได้รับความเห็นชอบจากรัฐสภาตามรัฐธรรมนูญ เช่น MOU ไทย–กัมพูชา ปี 2543
แต่หากเป็นเพียงกรอบความร่วมมือทั่วไป เช่น การค้า การศึกษา หรือพลังงานสะอาด — จะมีผลทางบริหารทันทีหลังลงนาม

ระหว่างหน่วยงานรัฐในประเทศ
มีผลทางบริหารทันทีเมื่อหัวหน้าหน่วยงานลงนาม เช่น MOU กระทรวงศึกษาธิการกับมหาวิทยาลัย

ระหว่างเอกชน
เป็นเพียงข้อตกลงเบื้องต้น ไม่มีผลผูกพัน เว้นแต่ระบุไว้ชัดเจน

บทวิเคราะห์: MOU ในมิติการเมือง–เศรษฐกิจไทย

MOU เป็นเครื่องมือทางการทูตและเศรษฐกิจที่สำคัญในยุคโลกาภิวัตน์ โดยเฉพาะในโครงการที่ต้องอาศัยความร่วมมือระหว่างประเทศ แต่ก็เป็นเอกสารที่มักกลายเป็น “ประเด็นการเมือง” ได้ง่ายเมื่อเกี่ยวข้องกับ ทรัพยากรและอธิปไตยของชาติ

ในกรณี “MOU แรร์เอิร์ธ” แม้รัฐบาลไทยยืนยันว่าเป็นเพียงกรอบความร่วมมือทางเทคโนโลยี แต่กระแสสังคมสะท้อนความกังวลถึงความโปร่งใสและผลประโยชน์ระยะยาว

อย่างไรก็ตาม การที่นายอนุทินออกมาชี้แจงอย่างชัดเจนว่า MOU นี้ “ไม่ผูกพันทางกฎหมาย” ถือเป็นการส่งสัญญาณให้เห็นว่า รัฐบาลยังคงยึดหลักความระมัดระวังและการตรวจสอบถ่วงดุลในทุกขั้นตอน

บทสรุป

MOU คือ “บันทึกความเข้าใจ” ไม่ใช่พันธะทางกฎหมาย
จุดแข็งของมันอยู่ที่ “ความยืดหยุ่น” แต่จุดอ่อนคือ “ขาดผลบังคับ”

ในบริบทโลกยุคใหม่ MOU จึงเป็นเครื่องมือเปิดทางความร่วมมือ แต่ต้องอยู่ภายใต้การสื่อสารที่โปร่งใสและเข้าใจตรงกันเพราะแม้จะไม่ผูกพันทางกฎหมาย แต่ “MOU”ย่อมผูกพันในความไว้วางใจทางการเมืองและศักดิ์ศรีของรัฐ