"พวกวีไอพีคิดว่าตัวเองอยู่เหนือกฎหมาย" วีรยา โอชะกุล ผู้พิทักษ์แห่งห้วยขาแข้ง

โดย...วรรณโชค ไชยสะอาด

การเข้าไปล่าสัตว์ในเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าทุ่งใหญ่นเรศวร ฝั่งตะวันตก ของกลุ่มนักท่องเที่ยวระดับวีไอพี กลายเป็นข่าวดังไปทั่วเมือง กระตุกให้สังคมเกิดกระแสรักเเละหวงแหนทรัพยากรธรรมชาติ รวมถึงตั้งคำถามกับสถานการณ์สัตว์ป่าและผืนแผ่นดินเขียวขจีในปัจจุบัน

วีรยา โอชะกุล หัวหน้าเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าห้วยขาแข้งและอดีตหัวหน้าเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าทุ่งใหญ่นเรศวรฝั่งตะวันตก พร้อมแล้วที่จะถอดบทเรียนจากประสบการณ์กว่า 25 ปีในชีวิตข้าราชการดูแลรักษาผืนป่า

สิ่งที่ได้รับจากเหตุการณ์นี้คืออะไร ทั้งคนทำงาน สังคมและผู้ที่คิดจะกระทำความผิด ?

ในมุมคนทำงาน มันทำให้เราต้องกลับไปทบทวนบทบาทการทำหน้าที่ของตนเอง เราเห็นช่องโหว่ที่ยังต้องแก้ไข ปรับปรุงข้อบังคับ กฎหมายหรือวิธีการปฏิบัติ สิ่งที่เคยคิดว่าเข้มงวดกวดขันแล้ว มันยังดูแลไม่เพียงพอ ต้องหาวิธีการหรือเครื่องมือเข้ามาช่วย เราอยากให้คนเข้าป่าเกิดความรัก เห็นคุณค่าและช่วยกันรักษา ไม่ใช่เห็นคุณค่าแล้วอยากทำลาย

ในมุมสังคม ปฏิกิริยาที่เกิดขึ้นพี่คิดว่าเป็นสิ่งที่ดี คนที่มีใจอนุรักษ์แสดงตัวตนออกมาเต็มไปหมด เป็นกระแสที่แรงมาก มีหลากหลายแนวความคิด ส่วนใหญ่เห็นไปในทิศทางเดียวกัน โกรธแค้นผู้กระทำความผิด ต้องการจะช่วยเหลือเจ้าหน้าที่และหวงแหนทรัพยากรธรรมชาติ

สำหรับผู้กระทำความผิด คือเอาตรงๆ เลยนะ ไม่ว่าระเบียบอะไรก็ตาม ถ้าเขามีเงินมีอิทธิพล เขาคิดว่าตัวเองอยู่เหนือกว่าทั้งนั้น ไม่เคยเคารพ หาข้อยกเว้นมาได้เสมอ ไม่ว่าจะหากฎกติกาอะไรมาใช้ สังคมไทยเป็นระบบอุปภัมภ์ คนนั้นพี่ คนนั้นน้อง คนนั้นผู้ใหญ่ เด็กต้องเคารพผู้ใหญ่ พี่โดนบ่อยถ้าปฏิเสธก็เหมือนกับเด็กที่ไม่รู้ใครเป็นใคร หัวแข็ง เป็นเด็กที่คุยกับใครไม่รู้เรื่อง คือสังคมมันต้องเปลี่ยนแปลง ทำให้คนมีอิทธิพลเหล่านั้นกลับมาอยู่ภายใต้กติกาเดียวกันกับคนอื่นในสังคมให้ได้

แต่หลังเหตุการณ์ที่เกิดขึ้น คนเหล่านั้นก็น่าจะเห็นถึงผลกระทบที่จะได้รับแล้ว ?

ไม่มั่นใจว่าจะรู้สึกแบบนั้นร้อยเปอร์เซนต์หรือเปล่า เพราะคนที่พลังสูงๆ เขาคิดว่าตัวเองอยู่เหนือทุกอย่าง จะให้เขาเข้าใจกติกาสังคมนั้นยากสำหรับพวกเขา เขาอยู่อีกระดับ พร้อมจ่าย พร้อมจะเคลียร์ทุกอย่าง เงินและอำนาจที่ตัวเองมีกลายเป็นสิ่งที่บางคนนำมาใช้

 

 

แขกวีไอพีเป็นเรื่องปกติ ?

โดนบ่อย มีตั้งเเต่ระดับท้องถิ่น เช่น พยายามจะเข้าไปในพื้นที่ให้ได้ พอบอกว่าไม่ได้ แทนที่จะเชื่อ เขากลับไปหาว่าผู้ใหญ่ในสังคมระดับชั้นไหนถึงจะสั่งให้พี่ปล่อยให้เขาเข้าไปได้ และพอพี่ยืนยันไม่ให้เข้าก็เกิดเป็นประเด็น คนมาขอก็เสียหน้าและไม่พอใจกัน เวลาจะต้องการอะไร เออฉันต้องการแบบนี้นะ เขาไม่ได้ทำตามขั้นตอนจากล่างขึ้นไป แต่จิ้มลงมาและสั่งการ สิ่งที่เราต้องทำคือดึงเขากลับมาอยู่ภายใต้กติกาให้ได้ ถ้าทุกคนยอมรับกติกาเดียวกันไม่เกิดปัญหาหรอก

เคยปฏิเสธผู้มีอิทธิพลแล้วถูกกดดันจากผู้ใหญ่บ้างไหม ?

ไม่เคยโดน เขาอาจจะแค่ไม่พอใจ คือเวลาเขาไม่ได้สิ่งที่ตัวเองต้องการ ก็จะแบบว่า สายนี้ไม่ได้ใช่ไหม งั้นเดี๋ยวเอาอีกสายมา พยายามหาช่องมากดดันเราจนเข้าให้ได้ แต่ตัวพี่ไม่เคยรู้สึกกดดัน ไม่ก็คือไม่ คือเรามีทางเลือกปกติตามกฎหมายให้ทำ แต่พวกนี้ไม่ทำ

สมัยเป็นผู้ช่วยพี่ทำงานปราบปรามบู๊ล้างพลาญ ประมาณปี 43-47 ตอนนั้นมีค่าหัว อยู่ไม่ห่างจากอาวุธเลย นั่งกินข้าวไม่เคยหลังให้ถนน เคยโดนเตือนว่า อุสาห์ร่ำเรียนมาโดนยิงตายไม่คุ้มนะ แต่เราไม่ได้กลัว คู่กรณีมีหลายพวก ทั้งบุกรุกป่า ค้าไม้ คือถ้าเรายืนยันความถูกต้อง เจอคนทำความผิดยังไงก็ต้องขัดแย้งกัน

 

 

สถานการณ์ในพื้นที่เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าทุ่งใหญ่ฯ วันนี้เป็นอย่างไรบ้าง ?

เท่าที่เคยอยู่มา 8 ปี ทิศทางการกระจายตัวของสัตว์ป่าดีขึ้น สัตว์ที่เคยหายไปก็กลับมา ร่องรอยการขยับเข้าใช้พื้นที่ในอดีตที่เคยมีและหายไป มันกลับมาพบอีกครั้ง มีความไว้วางใจในการใช้พื้นที่ดำรงชีวิต เช่น กระทิง กลับมาอยู่ในบริเวณใกล้กับชุมชนมากขึ้น ประชากรเยอะขึ้นและเห็นง่ายขึ้น รวมๆ แล้วทิศทางดีขึ้นทั้งป่าและสัตว์

แล้วที่ห้วยขาแข้งล่ะ ?

ข้อดีของที่นี่คือเป็นป่าที่ไม่มีชุมชนอยู่ข้างใน แต่เปิดหน้ารับกับแนวกันชนที่มีชุมชนและที่ทำมาหากินของชาวบ้าน มีเส้นทางเข้าออกเยอะ แนวโน้มที่อาจจะเป็นปัญหาคือการเข้าออกเพื่อใช้ทรัพยากรนั้นมีมาก ว่ากันง่ายๆ เจ้าหน้าที่ปิดทางป้องกันลำบาก ทั้งชาวบ้านและสัตว์

เมื่อสัตว์มีประชากรมากขึ้น ปัญหาคือมันจะออกมาข้างนอก เราจะดูแลชีวิตมันไม่ได้ เข้าไปยุ่งเกี่ยวกับพื้นที่ทำกินของชาวบ้าน และมีพฤติกรรมที่เปลี่ยนแปลงไป แต่โดยรวมมันเป็นการขยายตัวในแง่ดีของป่าและสัตว์ ทำให้เราต้องวางแผนและทบทวนการจัดการพื้นที่รองรับสัตว์ป่ามากขึ้น

 

 

ปัญหาเรื่องการล่าสัตว์ ?

ช่วง 10-20 ปีที่ผ่านมาเราทำได้ดี แนวโน้มการล่าลดลง แต่ไม่ใช่ว่าจะหมดไป กลุ่มคนล่าแคบลง ช่วงหลังเด็กๆ ไม่ได้ถือปืนเข้าป่าแล้ว ที่เหลืออาจจะเป็นรุ่นพ่อ แต่ก็ลดลงตามลำดับ เช่น พวกชาวบ้านที่อยู่ตามรอยต่อระหว่างชุมชนและป่า พวกนี้ยังมียิงไก่ป่าและสัตว์เล็กๆ อยู่  ในอดีตอาจจะมีล่าเสือ ซึ่งน่าจะเป็นการล่าตามใบสั่ง

ทุกวันนี้ยังมีเจ้าหน้าที่ของเราโดนปืนผูกดักฆ่าสัตว์ยิง การกระทบกระทั่งระหว่างเจ้าหน้าที่กับชาวบ้านที่ต้องการใช้ประโยชน์จากทรัพยากรสัตว์ป่าก็ยังมีอยู่ เช่น พวกลักลอบตัดไม้ ซึ่งมักพัวพันกับยาเสพติด

เมื่อก่อนมีนายพรานเก่งๆ เยอะมาก ตามอยู่ดีๆ หายไปเลย เราคิดกันถึงขนาดว่าเขามีวิชาอะไรหรือเปล่า ตามยังไงก็ไม่เจอ หาแคมป์ของพรานมืออาชีพยากมาก ไร้ร่องรอย ถ้าไม่สังเกตแทบจะหาร่องรอยหญ้าไม่เจอสักนิด ผูกเปลนอนข้างบน รุ่นนี้ยังมีอยู่แต่น้อย บางทีมาจากต่างจังหวัด ต่างถิ่น ตั้งใจเพื่อมาล่าเลย

การรุกป่าเป็นพันๆ ไร่เขาทำได้อย่างไร ?

ต้องยอมรับว่าส่วนหนึ่งมาจากความบกพร่องของเจ้าหน้าที่ เขาไม่ได้ยึดทีเดียว 6,000 ไร่หรอก คนนั้น 3 ไร่ 5 ไร่ 70 ไร่ ขยับไปเรื่อยๆ นิดๆ หน่อยๆ แต่เราไม่ได้จัดการตั้งแต่เขาเริ่มทำนิดๆ จนเขาชะล่าใจทำได้ 5 คน 10 คน 20 คน 100 คน 1,000 คน และสุดท้ายก็ไปกองอยู่ในมือคนรวย จริงๆ ต้องจัดการตั้งแต่คุณรุกงานแรกแล้ว เพื่อเบรคไม่ให้อีก 100 คนรุกอีกคนละ 1 งาน ไม่ใช่ปล่อยเขาทำจนมีเป็นพันเป็นหมื่นไร่แล้วค่อยไปยึดและบอกว่าเขากระทำความผิด โดยที่เราไม่มองตัวเองว่ามีส่วนที่ทำให้มันเดินมาไกลถึงขั้นนี้

ต้องบังคับกฎหมายให้ได้ ไม่ใช่ปล่อยไปเถอะ คนนี้แก่ คนนี้ผู้หญิง บางคนจับจองได้มาฟรี แล้วก็หาที่ใหม่ไปเรื่อย เพราะเคยทำแล้วไม่โดนเอาผิด พวกนี้ดื้อเขาให้ 5 ไร่ ห้ามขยายนะ ไอ้นี่ไม่เชื่อเกเรขี้โกง เอาไป 20 ไร่ พอผ่านไประยะเวลาหนึ่ง เวลาตรวจเจ้าหน้าที่ก็ผ่อนปรนให้เขา เชื่อไหมบางคนมีมากถึง 70 ไร่ อีกคนมีแค่ 5 ไร่ ทั้งๆ ที่ได้ที่ทำกินมาพร้อมๆ กันในตอนเริ่มต้น

 

 

คนเราน้อย ปรับลดลงทุกปี เราต้องการให้ชีวิตของคนทำงานป่าไม้มั่นคงมากขึ้น ค่าแรงเพิ่ม มีสวัสดิการและได้รับการบรรจุเป็นข้าราชการ แต่วิธีการที่เป็นคือ ต้องลดจำนวนลูกจ้างลงเพื่อนำเงินมาจ้างพวกข้าราชการ พูดง่ายๆ ตัวเงินงบประมาณเท่าดิม แต่คนลดลงเพื่อให้ได้สวัสดิการและเงินเดือนที่ดีขึ้น ความมั่นคงสวนทางกับจำนวนคนทำงาน ทำให้อาจดูแลพื้นที่ไม่ทั่วถึง และเหนื่อยกันมากขึ้น

เด็กรุ่นใหม่ๆ เข้ามาสมัครงานเยอะไหม ?

ไม่ แทบจะหาคนมาร่วมงานไม่ได้ เงินเดือนน้อย งานหนัก ค่าตอบแทนนิดเดียว สมัยนี้เขาการศึกษาสูงขึ้น มีทางเลือกเยอะแยะ ไม่ต้องเดินเข้าป่า ไม่ต้องเหนื่อย ได้อยู่ในที่ๆ มีความสะดวกสบาย มีอินเตอร์เน็ต แสงสีเสียงที่เด็กในวัยเขาต้องการ ในป่ามันไม่ใช่ ถามว่าจะมีสักกี่คนที่อยากทำงานแบบนี้ บางคนคิดว่าต้องสนุกเท่เหมือนในหนัง พอเดินป่าครั้งเดียวเผ่นเลย เพราะฉะนั้นจึงมีคนเข้าออกบ่อยมาก อีกเรื่องคือเข้ามาแล้วกระบวนการในการสร้างคนก็ยาก สร้างไปแล้วก็เสี่ยงที่เขาจะเจอทางเลือกที่กว่า

บทลงโทษทางกฎหมายนั้นเบาเกินไปหรือไม่ ?

ไม่มั่นใจ ถ้าเพิ่มโทษชาวบ้านอาจจะกลัว แต่คนระดับวีไอพี ไม่กล้วหรอก เหมือนกฎหมายจราจร รถหรูๆ ไม่กลัวหรอก ขับเร็วได้เหมือนเดิมและมีหน้าที่ไปจ่ายเงิน

การเพิ่มโทษทางกฎหมายอาจจะมีผลกับพวกชาวบ้านที่อยู่รอบๆ เป็นการแก้ไขปัญหาได้ระดับหนึ่ง แต่มันต้องคิดหลายมิติ กฎหมายฉบับเดียวกันทุกวันนี้อาจไม่สามารถบังคบใช้คนที่อยู่ในระดับที่แตกต่างกันได้

 

 

กระแสรักและหวงแหนธรรมชาติในสังคม จะไปได้ไกลขนาดไหน ?

มันต้องช่วยกัน ในใจของทุกคนมีความรักอยู่แล้วแหละแต่ทำยังไงให้มันอยู่ได้ไปตลอด อย่างของพี่สืบ นาคะเสถียร ผ่านไป 20 ปี ช่วงหลังๆ คนเริ่มไม่อินไม่รู้จักแล้ว เขาคือใครทำอะไรไว้ เราจะส่งต่อความรู้สึกหวงแหนต่อไปอย่างไร กระแสมันเป็นแค่ครั้งคราวแต่จะยั่งยืนไหม เป็นเรื่องสำคัญมาก อย่างเรื่องเสือดำมันดังเพราะเขาเป็นคนรวย ถ้าเป็นคนทั่วไป คงไม่มีใครหันกลับมามอง เป็นเพียงแค่เคสเล็กๆ จับได้แล้วจบเท่านั้นเอง

รอบนี้หวังว่าคนที่คิดว่าตัวเองอยู่เหนือกว่าชาวบ้านและคิดว่าทุกอย่างแก้ไขได้ด้วยเงิน จะได้ดึงสติกลับมาว่าเวลาถูกสังคมแทรกแซงแล้วมันแทบจะไม่มีที่ยืนในสังคม

ทำงานมากว่า 20 ปี มีความรู้สึกอยากเลิกทำบ้างไหม ?

ไม่มี เพราะรู้ว่าถ้าไม่ทำตรงนี้ อดตายแน่ พี่ทำอย่างอื่นไม่ได้ เรียนมาทางนี้ มีความสุขในการได้ทำ อายุ 47 ปีแล้ว ก็ทำเท่าที่มีแรง เป้าหมายคือทำหน้าที่รับผิดชอบให้ดีที่สุดเท่าที่คนๆ หนึ่งจะทำได้ ผลจะเป็นอย่างไรช่างมัน ถ้าได้ตัดสินใจแล้ว เรายอมรับผลของมันตลอด

------------------------------------------ 

ภาพบางส่วนจากเฟซบุ๊ก Wera Chakull