"พราหมณ์สยายผม" เพื่อแสดงความเศร้าโศกอย่างถึงที่สุด

ความรู้เกี่ยวกับ"พราหมณ์สยายผม"ในริ้วขบวนพระอิสริยยศในพระราชพิธีถวายพระเพลิงพระบรมศพในหลวงรัชกาลที่9

ภายในริ้วขบวนพระอิสริยยศในการเชิญพระบรมโกศ พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ปรากฎภาพพราหมณ์สยายผมภายในริ้วขบวนฯ จากปกติจะมวยผมไว้เรียบร้อย โดยที่มาของพราหมณ์สยายผมนั้น สมาชิกเฟซบุ๊ก Kornkit Disthan ได้อธิบายรายละเอียดไว้ว่า

ปกติพราหมณ์จะมวยผมไว้เรียบร้อย การสยายผมเป็นอัปมงคล หรือเพื่อแสดงความเศร้าโศกอย่างถึงที่สุด หรือแสดงเหตุหายนะ การสยายผมเป็นธรรมเนียมของอินเดียโบราณ แต่เดิมคนโบราณทั้งในสุวรรณภูมิและชมพูทวีปต่างรวบผมเป็นมวย เมื่อผู้ที่รักสิ้นชีวิตไป จะปลดมวยสยายผมลงมาดูกระเซอะกระเซิงแสดงความเศร้าเสียใจ และบอกกับผู้คนว่าอยู่ในเวลาไว้ทุกข์ ดังในคัมภีร์ภควัทคีตากล่าวว่า "วีรบุรุษไม่ทำร้ายผู้สยายผม" หมายความว่า ห้ามทำร้ายผู้คนในช่วงไว้ทุกข์ เพราะกำลังอยู่ในช่วงกำสรดสุดแสน

ในพระไตรปิฎกเอ่ยถึงกิริยาแบบนี้หลายครั้ง การสยายผมแต่ละครั้งจะเกิดขึ้นในเหตุอันยังความเศร้าเสียใจต่อผู้คนอย่างสุดซึ้ง เช่นเมื่อคราวพระพุทธเจ้าเสด็จปรินิพพาน พวกเทวดา "สยายผมประคองแขนทั้งสองคร่ำครวญอยู่ ล้มลงกลิ้งเกลือกไป" หรือเมื่อคราวจะเกิดหายนะขึ้นในจักรวาล โลกพยุหเทวดาจะนุ่งแดงห่มแดง สยายผมเดินร้องไห้ไปพลางป่าวประกาศจุดจบของโลก

ในงานพระบรมศพพระเจ้าแผ่นดิน มีพรามหณ์เดินก้มหน้าสยายผม ให้ความรู้สึกประหนึ่งเทพยดาประกาศจุดจบของโลกเสียเหลือเกิน

อนึ่ง ในงานพระบรมศพ พราหมณ์ที่เดินตามกระบวนแล้วสยายผมเรียกว่า "นาลิวัน" แต่เดิมนั้นนาลิวันหมายถึงพราหมณ์พวกหนึ่งทำหน้าที่ขึ้นกระดานโล้ชิงช้า เมื่อหมดพิธีโล้ชิงช้าในรัชกาลที่ ๗ นาลิวันน่าจะหมดหน้าที่และหายไปจากงานพระราชพิธี พราหมณ์จากเทวสถานจึงทำหน้าที่แทน (?)

เรื่องนี้อาจารย์คมกฤช อุ่ยเต็กเค่งเขียนไว้อย่างละเอียดในบทความเรื่อง “นาลิวัน คือใคร?” อาจารย์คมกฤชตั้งข้อสังเกตจากข้อมูลของพราหมณ์ท่านหนึ่งว่า นาลิวันน่าจะเป็นเลกพราหมณ์ หรือข้ารับใช้ของพราหมณ์ ซึ่งเมื่อผมพิจารณาจากงานพระราชพิธีบางงานแล้ว เช่น พระราชพิธีตรียัมพวาย ตรีปวาย และพระราชพิธีเคณฑะ จะพบว่านาลิวันทำงานเป็นลูกมือพราหมณ์จริงๆ แต่ทำไมพราหมณ์เทวสถาน-ราชสำนักจึงเดินสยายผมเสียเอง ไม่ใช้นาลิวันเหมือนเคย เรื่องนี้ยังจนด้วยเกล้า

ในผังงานพระบรมศพยุคก่อนเก่ามีนาลิวันประกอบ ๑๐ คน เดินปิดท้ายราชรถ พระราชยาน เขียนภาพแต่งชุดพราหณ์สยายผมเหมือนในภาพถ่ายนี้