ราชสกุลในพระบรมราชจักรีวงศ์ (26)

โดย...วิมลพรรณ ปีตธวัชชัย

จึงเห็นได้ว่า การสร้างสวนขวาในครั้งนั้น สร้างพระมหามนเทียรที่ประทับในสวน มีมุขสามด้านเป็นที่ประทับองค์ 1 และให้ขุดสระใหญ่ในสวนนั้นยาว 3 เส้น 4 วา กว้าง 2 เส้น 8 วา ข้างสระนั้นลงเขื่อนแล้วก่ออิฐบังหน้าเขื่อน พื้นสระนั้นให้ปูอิฐถือปูนทั่วไปทำเหมือนอ่างแก้ว ให้ขุดท่อน้ำเป็น 3 สาย ปิดเปิดน้ำถ่ายไปได้ให้น้ำใสสะอาดเป็นอันดีไม่มีเลนตม ในสระนั้นมีเกาะน้อยและเกาะใหญ่รายเรียงไปเป็นหลายเกาะ ชักตะพานถึงกัน ทำเก๋งแลก่อภูเขาไว้ริมเกาะๆ ละ 2 เก๋งบ้าง 3 เก๋งบ้าง ขอบสระใหญ่นั้นให้ก่อภูเขาทำเก๋งลงที่ลาดๆ ท่วงทีเหมือนอย่างแพจอดไว้รอบสระเรียกแพ หลังเก๋งแพให้ปลูกต้นไม้ใหญ่ๆ มีผลต่างๆ พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นศักดิพลเสพ เป็นแม่กองภูเขาและปลูกต้นไม้ หน้าเขื่อนเพชรนั้นในมีกำแพงล้อมรอบพระราชอุทยาน ริมกำแพงด้านตะวันออก โปรดให้ทำเก๋งหน้าถังยืดเนื่องกันไป ตั้งแต่ประตูสำราญราษฎร์ลงมาด้านใต้ด้านตะวันออกตลอดถึงประตูลม และให้ทำพระที่นั่งอย่างฝรั่งพื้นสองชั้นขึ้นองค์หนึ่งเป็นที่ทรงฟังมโหรี และทำป้อมที่ริมน้ำเป็นที่จอดประทับเรือพระที่นั่งสำปั้นเก๋งใหญ่ ทำเรือเท้งเป็นที่ประทับอีกแห่งหนึ่งและทำป้อมสูงสำหรับทอดพระเนตรแข่งเรือและทอดพระเนตรจังหวัดราชอุทยานนั้น และทำเก๋งใหญ่ที่เสวยอีกสามแห่ง แล้วโปรดให้พระยาสุริวงศ์มนตรีกับพระยาศรีสุริยวงศ์ ทำเก๋งโรงละครขึ้นเก๋งหนึ่งแล้วมอบให้พระราชวงศานุวงศ์ฝ่ายหน้าฝ่ายในและท้าวนางผู้ใหญ่ในพระราชวังที่สมควรจะแต่งเก๋งแต่งแพได้ ให้เป็นเจ้าของแต่งแพพระองค์ละแพ ฝ่ายหน้ามี เจ้าฟ้ากรมหลวงพิทักษ์มนตรี 1 เจ้าฟ้ากรมขุนอิศรานุรักษ์ 1 กรมหมื่นศักดิพลเสพ 1 กรมหมื่นเจษฎาบดินทร์ 1 สมเด็จพระเจ้าลูกเธอเจ้าฟ้ามงกุฎฯ 1 ให้แต่งเก๋งที่เกาะเป็นส่วนของหลวงฝ่ายในมีสมเด็จพระเจ้าน้องนางเธอ เจ้าฟ้ากรมหลวงเทพยวดี 1 พระองค์เจ้าชี (กรมขุนรามินทร์สุดา) 1 พระเจ้าน้องนางเธอพระองค์เจ้านุ่ม 1 พระองค์เจ้าพลับ 1 พระองค์เจ้าจงกล 1 พระองค์เจ้ามณฑา 1 พระองค์เจ้ามณี 1 พระองค์เจ้าดาวสุดา 1 พระองค์เจ้าศศิธร 1 พระองค์เจ้าอุบล 1 พระองค์เจ้าเกสร 1 พระองค์เจ้าฉิมพลี 1 สมเด็จเจ้าฟ้ากุณฑล 1 พระองค์เจ้าสุด 1 พระเจ้าลูกเธอพระองค์เจ้าลำภู 1 พระองค์เจ้าใย 1 พระองค์เจ้ายี่สุ่น 1 พระองค์เจ้าวงศ์ 1 พระองค์เจ้าบุบผา 1 พระองค์เจ้าบุก 1 พระองค์เจ้าส้มจีน 1 พระองค์เจ้าสังวาลย์ 1 พระองค์เจ้าประภา 1 พระองค์ดุสิตอับสร 1 พระองค์เจ้าดวงจันทร์ 1 สองพระองค์นี้ในกรมพระราชวังบวรมหาสุรสิงหนาท พระองค์เจ้าประชุมวงศ์ 1 พระองค์เจ้านัดดา 1 สองพระองค์นี้ในกรมพระราชวังบวรมหาเสนานุรักษ์ รวมพระองค์เจ้ายี่สิบเจ็ดหลัง

การเฉลิมฉลองสวนขวาเมื่อสร้างเสร็จแล้วครั้งนั้นยังมีกล่าวถึงโดยละเอียดพิสดารไปอีกเป็นอันมาก แต่นำมากล่าวบางตอนเฉพาะที่เกี่ยวเนื่องกับพระราชกิจของสมเด็จเจ้าฟ้ากรมหลวงพิทักษ์มนตรี และสมเด็จเจ้าฟ้ากรมขุนอิศรานุรักษ์นี้เท่านั้น

ตั้งแต่เมื่อครั้งรัชกาลที่ 1 มานั้น พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก ได้ทรงสร้างวังพระราชทานเจ้านายหลายวัง และสร้างเป็นสองคราวด้วยกัน คราวแรกตอนต้นรัชกาลและตอนปลายรัชกาลอีกครั้งหนึ่ง ปรากฏว่าในคราวแรกที่สร้างมีวังทางฝั่งพระนคร 4 วัง ได้แก่

ศาลกรมหลวงจักรเจษฎา ส่วนหนึ่งของวังริมป้อมพระสุเมรุที่ยังหลงเหลืออยู่ ภาพ : http://mblog.manager.co.th/varitlim/baanphraarthit04/

1.วังริมป้อมพระสุเมรุ อยู่ตรงมุมพระนครด้านเหนือ สร้างเป็นที่ประทับของสมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้ากรมหลวงจักรเจษฎา

2.วังริมป้อมจักรเพชร สำหรับเป็นที่ประทับของ สมเด็จพระเจ้าหลานเธอ เจ้าฟ้ากรมหลวงเทพหริรักษ์ วังนี้สำหรับรักษาพระนครด้านใต้ เช่นเดียวกับวังแรกซึ่งสำหรับรักษาพระนครด้านข้างฝ่ายเหนือ

3.วังริมวัดโพธิ์ สำหรับเป็นที่ประทับของกรมหมื่นนรินทร์พิทักษ์

4.วังริมคลองวัดชนะสงคราม กรมพระราชวังให้สร้างเป็นที่ประทับของกรมขุนสุนทรภูเบศร์

ทางฝั่งธนบุรีมี 4 วัง คือ

1.วังสวนมังคุด เดิมเป็นพระนิเวศน์ของสมเด็จเจ้าฟ้า กรมพระยาเทพสุดาวดี ภายหลังรัชกาลที่ 1 พระราชทานให้เป็นวังสมเด็จเจ้าฟ้ากรมหลวงนรินทร์รณเรศร์

2.วังบ้านปูน เป็นวังสำหรับพระองค์เจ้าขุนเณร

3. พระนิเวศน์เดิม พระราชทานให้เป็นวังของสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอเจ้าฟ้ากรมหลวงอิศรสุนทร

4. พระนิเวศน์เดิม พระราชทานให้เป็นวังของสมเด็จ เจ้าฟ้ากรมหลวงธิเบศร์บดินทร์

ต่อมาภายหลังได้จัดสร้างอีก 17 วัง คือ

1) วังคลังสินค้า พระราชทานสมเด็จพระเจ้าหลานเธอ เจ้าฟ้ากรมหลวงพิทักษ์มนตรี

2) วังถนนหน้าพระลาน (วังตะวันตก) พระราชทานสมเด็จพระเจ้าหลานเธอ เจ้าฟ้ากรมขุนกษัตรนุชิต

3) วังถนนหน้าพระลาน (วังกลาง) พระราชทานกรมหมื่นศักดิพลเสพ

4) วังถนนหน้าพระลาน (วังตะวันออก) พระราชทานกรมหมื่นเทพพลภักดิ์

5) วังถนนหลักเมือง (วังที่ 1) พระราชทานกรมหมื่นรามอิศเรศร์

6) วังถนนหลักเมือง (วังที่ 4) พระราชทานกรมหมื่นจิตภักดี

7) วังถนนหลักเมือง (วังที่ 4) พระราชทานกรมหมื่นศรีสุนทรเทพ

8) วังถนนหลักเมือง (วันที่ 4) พระราชทานกรมหมื่นศรีสุเรนทร์

9) วังถนนหลักเมือง (วังที่ 5) พระราชทานพระองค์เจ้าคล้าย

10) วังถนนหลักเมือง (วังที่ 6) พระราชทานกรมหมื่นอินทรพิพิธ

11) วังริมสนามไชย (วังใต้) พระราชทานกรมหมื่นสวัสดิ์วิชัย

12) วังริมสนามไชย (วังกลาง) พระราชทานกรมหมื่นรักษ์รณเรศร์

13) วังริมสนามชัย (วังเหนือ) พระราชทานกรมหมื่นสุรินทร์รักษ์

14) วังริมสนามวังหน้า (วังที่ 1) พระราชทานพระองค์เจ้าลำดวน

15) วังริมสนามวังหน้า (วังที่ 2) พระราชทานพระองค์เจ้าอินทปัต

16) วังริมสนามวังหน้า (วังที่ 3) พระราชทานพระองค์เจ้าช้าง

17) วังริมสนามวังหน้า (วังที่ 4) พระราชทานพระองค์เจ้าก้อนแก้ว