ลิขสิทธิ์วัดร่องขุ่น

โดย...รุจิระ บุนนาค

หากเอ่ยชื่อสถานที่ท่องเที่ยวเชิงศาสนา วัฒนธรรม ในภาคเหนือของประเทศไทยที่เป็นที่นิยมของบรรดานักท่องเที่ยวและทัวร์ทั้งหลาย  รายชื่อคงหนีไม่พ้นที่จะรวมถึงวัดร่องขุ่น จ.เชียงราย ด้วย งานศิลปะที่วัดร่องขุ่นเกิดขึ้นจากการที่อาจารย์เฉลิมชัย  โฆษิตพิพัฒน์ ศิลปินแห่งชาติ ได้สร้างสรรค์ออกแบบและสร้างขึ้นเพื่อทดแทนคุณแผ่นดินและบ้านเกิดของท่าน วัดร่องขุ่นมีสถาปัตยกรรมงดงามแบบเดียวกับภาพวาดของอาจารย์เฉลิมชัยที่เป็นพุทธศิลป์  ซึ่งอาจารย์เฉลิมชัยยังเคยเป็นผู้ที่วาดจิตรกรรมฝาผนังที่วัดพุทธปทีป อันเป็นวัดไทยในกรุงลอนดอน ประเทศอังกฤษ โดยไม่เรียกค่าใช้จ่าย เพราะเป็นการอาสา

อย่างไรก็ดี มีบริษัทไทยซึ่งเป็นบริษัทใหญ่แห่งหนึ่งที่นำเข้าสินค้าจำพวกขนมได้นำรูปภาพของวัดร่องขุ่นมาใช้กับกล่องช็อกโกแลต แล้วจำหน่ายทั่วไปที่ซูเปอร์มาร์เก็ต และสนามบิน บริษัทดังกล่าวเป็นบริษัทนำเข้าขนมหลากหลายชนิดและยี่ห้อ จากหลายประเทศมาจำหน่ายเป็นเวลานานหลายสิบปี กรณีนี้เป็นช็อกโกแลตที่ได้นำเข้าจากประเทศจีน  แล้วนำมาแบ่งและใส่กล่องใหม่ (Repackage) เพื่อขายในประเทศ  ซึ่งอาจารย์เฉลิมชัย ได้กล่าวหาว่า  การกระทำของบริษัทละเมิดลิขสิทธิ์ในงานศิลป์ของท่าน  และจะดำเนินการร้องต่อศาล โดยทนายความฟ้องเรียกเงินได้เท่าใด ทนายความสามารถรับไปได้เลย  เพราะท่านไม่ต้องการเงิน  แต่บริษัทได้ชี้แจงว่า  ได้ซื้อภาพวัดร่องขุ่นมาจากอินเทอร์เน็ต  ชำระราคาค่ารูปภาพครบถ้วนถูกต้องแล้ว  จึงนำมาผลิตเป็นกล่องใส่ช็อกโกแลตออกจำหน่าย  เพราะเข้าใจว่าสามารถกระทำได้ตามกฎหมาย

เรื่องนี้ไม่ใช่เรื่องเล็ก เพราะภาพเขียนหรืองานศิลป์ของศิลปินดังๆ นั้นราคาไม่ถูก ทั้งนี้การซื้อภาพเขียนหรืองานศิลป์นั้นเป็นการลงทุนอย่างหนึ่งที่เรียกว่า การลงทุนทางเลือก (Alternative Investments) เช่นเดียวกับการซื้อธนบัตร  เหรียญ  แสตมป์ ลายคราม โบราณวัตถุ นาฬิกา รถคลาสสิกหรือไวน์  การลงทุนในสิ่งเหล่านี้นอกจากจะได้รับผลตอบแทนเป็นกอบเป็นกำจากราคาสินทรัพย์ที่เพิ่มสูงขึ้นตามกาลเวลา  และจากจำนวนที่มีอยู่จำกัดแล้ว  ยังเป็นการกระจายความเสี่ยง (Diversification) จากการลงทุนประเภทอื่นๆ 

ภาพเขียนหรืองานศิลป์ของศิลปินแห่งชาติที่มีชื่อเสียง เช่น อาจารย์ถวัลย์ ดัชนี และอาจารย์เฉลิมชัย โฆษิตพิพัฒน์  มีราคาแพงมาก ทั้งสองท่านเป็นศิลปินชาวเชียงราย  จบจากมหาวิทยาลัยศิลปากร  และสนิทสนมรักใคร่กัน ในอดีตอาจารย์ถวัลย์เคยวาดฝาผนังปราสาทคอร์ททอร์ฟ (Gottorf Castle) ในเยอรมนี แล้วเจ้าชายเฮอร์มัน กราฟฟัน ฮาร์ดเฟล แห่งเยอรมนี  ซึ่งเป็นเจ้าของปราสาทได้เซ็นเช็คให้ โดยไม่กรอกตัวเลขจำนวนเงิน  และรับสั่งให้อาจารย์ถวัลย์ไปกรอกเอง  ซึ่งอาจารย์ถวัลย์ได้กรอกจำนวนไปตามที่เห็นสมควร  เจ้าชายรับสั่งว่า  งานต่อไปเจ้าชายจะกำหนดราคาให้เอง  เพราะที่อาจารย์ถวัลย์กรอกตัวเลขน้อยมาก

สำหรับอาจารย์เฉลิมชัยนั้น มีผู้กล่าวว่าเป็นศิลปินท่านแรกที่นำภาพเขียนเข้าไปตั้งจำหน่ายในโรงแรม  ซึ่งได้ราคาดีมาก  เพราะผู้ซื้อเป็นผู้มีกำลังทรัพย์  ต่างจากก่อนหน้านี้  ที่ผู้ซื้อภาพเขียนจะต้องไปซื้อภาพเขียนเฉพาะแต่ที่แกลเลอรี่  หรือติดต่อว่าจ้างกับศิลปินโดยตรงเท่านั้น  หลังจากอาจารย์เฉลิมชัยขายภาพเขียนในโรงแรมได้ราคาดีแล้ว  ได้มีศิลปินอื่นๆ จำนวนมากเปิดนิทรรศการขายภาพเขียนในโรงแรมตามอย่างท่านดังเช่นที่เห็นอยู่ในปัจจุบัน

ในต่างประเทศนั้นมีกิจการที่ให้เช่าภาพเขียนที่มีราคาแพง  สำหรับให้บริษัทต่างๆ นำไปตกแต่งสำนักงาน  นอกจากบริษัทผู้เช่าไม่ต้องใช้เงินจำนวนมากในการซื้อภาพเขียนแล้ว  ยังสามารถนำภาพเขียนที่เช่ามาคืนและเช่าภาพเขียนใหม่ไปติดตั้งหมุนเวียนได้ด้วย

ตามกฎหมายแล้ว ผู้ที่ซื้อภาพเขียนไป จะได้เฉพาะแต่ตัวภาพเขียน  คือ  กรรมสิทธิ์ในภาพเขียนนั้น ที่จับต้องได้  ขายต่อได้  แต่จะไม่ได้ลิขสิทธิ์ภาพเขียนนั้น  คือไม่มีสิทธิทำซ้ำ  ทำสำเนาหรือนำออกเผยแพร่  ลิขสิทธิ์ยังคงอยู่กับตัวศิลปิน  เช่นเดียวกับเพลง  ถ้าซื้อซีดีหรือดาวน์โหลดเพลงมา  สามารถฟังได้  แต่จะทำซ้ำเพื่อไปขาย  หรือเปิดในร้านค้า  ร้านอาหารของตนอันเป็นการเผยแพร่ไม่ว่าจะเพื่อการค้าหรือไม่ก็ตาม  ถือว่าเข้าข่ายละเมิดลิขสิทธิ์ผิดกฎหมาย

ดังนั้น การที่บริษัทผู้นำเข้าขนมได้ซื้อภาพวัดร่องขุ่นมาจากอินเทอร์เน็ต  จะได้เพียงกรรมสิทธิ์ในภาพ  แต่ไม่ได้ลิขสิทธิ์  จึงไม่สามารถนำรูปภาพนั้นมาทำซ้ำ  เป็นกล่องบรรจุสินค้าโดยไม่ได้รับอนุญาตจากอาจารย์เฉลิมชัย ผู้สร้างสรรค์ผลงาน  การกระทำดังกล่าวจึงเป็นการละเมิดลิขสิทธิ์ของอาจารย์เฉลิมชัย ดังนั้น อาจารย์เฉลิมชัยจึงมีสิทธิฟ้องร้องให้ดำเนินคดีละเมิดลิขสิทธิ์กับบริษัทได้ อาจารย์เฉลิมชัยได้อัดคลิปตำหนิบริษัท  เพราะผลงานของท่านนั้นถ้าจะนำเอามาใช้ในการกุศล  ท่านจะไม่ว่า เพราะท่านและวัดร่องขุ่นไม่ได้ต้องการเงิน  แต่ถ้านำมาใช้ในธุรกิจ ท่านไม่ยอม  อย่างไรก็ตาม บริษัทได้ส่งลูกชายเจ้าของบริษัทไปขอโทษอาจารย์เฉลิมชัยถึง จ.เชียงราย ชี้แจงว่า บริษัทเข้าใจกฎหมายคลาดเคลื่อน โดยเข้าใจว่า เมื่อซื้อรูปภาพจากทางอินเทอร์เน็ตแล้ว  จะนำรูปภาพมาใช้อย่างไรก็ได้ ซึ่งถือว่าไม่ถูกต้อง

เมื่อบริษัทยอมรับผิดในกรณีดังกล่าว จึงยินยอมบริจาคเงินจำนวน 5 แสนบาท  ให้กับโรงเรียนการศึกษาคนตาบอด ที่ อ.แม่สาย จ.เชียงราย เป็นการตอบแทนกับความเสียหาย  และจะเลิกใช้รูปภาพ  รวมถึงจะเก็บกล่องสินค้าที่วางจำหน่ายกลับมา  ห้ามห้างร้านจำหน่ายอีกต่อไป  ซึ่งอาจารย์เฉลิมชัยท่านเป็นผู้ที่ใจกว้างและมีเมตตา ท่านได้เข้าใจและไม่ถือโทษกับบริษัทดังกล่าว  ทำให้เรื่องทุกอย่างจบลงด้วยดี  การนำผลงานของศิลปินที่มีชื่อเสียงไปใช้ในเชิงพาณิชย์  หากฟ้องร้องเรียกค่าเสียหายจริงๆ   เงินค่าเสียหายอาจสูงกว่าจำนวนเงิน 5 แสนบาท อย่างมากมาย