บ้านของสัตว์ ตอน ทำเล

โดย...รักฉัตร เวทีวุฒาจารย์

ในช่วงปลายเดือน พ.ย.ถึงกลางๆ เดือน ธ.ค.ของทุกปี เป็นช่วงเวลาของ “เทศกาลภาพยนตร์วิทยาศาสตร์เพื่อการเรียนรู้” ในประเทศไทยนั้น เราจัดกันมาตั้งแต่ปี 2548 โดยมีการฉายภาพยนตร์ที่ผ่านการคัดสรรแล้วจากทั่วโลกอย่างเช่น หนังสารคดีจากประเทศออสเตรีย เรื่อง บ้านของสัตว์ ตอน ทำเล ที่กำลังจะสปอยล์บางส่วนให้ฟังกัน

หนังเรื่องนี้เล่าถึงการสร้างบ้านของสัตว์หลายชนิด ที่ส่วนใหญ่แล้วก็เหมือนคนคือ ต้องเลือก “ทำเล” ที่ใช่เสียก่อน

 

สัตว์ตัวแรกที่พูดถึงในเรื่องคือ บีเวอร์ (Beaver) บีเวอร์ใช้เวลาทั้งหมดในช่วงฤดูร้อนไปกับการเลือกทำเลและสร้างบ้าน โดยเงื่อนไขสำคัญของบีเวอร์ในการเลือกทำเลที่เหมาะเหม็งนั้นคือ ต้องอยู่ริมลำธาร บีเวอร์ที่หาทำเลได้แล้ว จะเริ่มสร้างบ้านโดยเริ่มทำเขื่อนเป็นอันดับแรก มันจัดการสร้างเขื่อนเพื่อทำลำธารให้เป็นบ่อน้ำเสียก่อน เขื่อนของบีเวอร์เป็นชิ้นงานที่อลังการงานสร้างมาก พวกบีเวอร์กัดไม้ทำลายป่า เปิดโรงงานทำไม้อยู่ข้างๆ ลำธาร จากนั้นก็จะทยอยขนกิ่งไม้มาสร้างเขื่อน ด้วยการวางเรียงซ้อนๆ กัน แล้วทับด้วยหิน ถักทอด้วยหญ้า ฉาบด้วยโคลน จนค่อยๆ มีความมั่นคงแข็งแรงขึ้น ในบางครั้งกิ่งไม้ก็ใหญ่เกินกว่ากำลังลาก แต่ก็ไม่ได้ยากเกินความสามารถของบีเวอร์ที่มีสกิลวิศวกรขั้นเทพอยู่ในตัว พวกมันรู้จักขุดคูเล็กๆ เชื่อมจากป่าไปยังสถานที่ก่อสร้าง เพื่อใช้เป็นเส้นทางลำเลียงไม้ด้วย

เมื่อทำเขื่อนเสร็จ บีเวอร์ยังคงกัดไม้ทำลายป่าเพื่อเอาไม้มาสร้างกระท่อมริมน้ำต่อ กระท่อมของบีเวอร์มีลักษณะเป็นรูปโดมอยู่บนตลิ่ง ไม่มีประตูบนบก แต่มีประตูเข้าออกอยู่ใต้น้ำเพื่อความปลอดภัย ภายในมีพื้นที่สำหรับทำกิจกรรม มีห้องที่ฉาบด้วยโคลน สำหรับนอนผึ่งตากตัวให้แห้ง การสร้างบ้านของบีเวอร์นั้น ทำให้เราเห็นเลยว่ามันมีสกิลของสถาปนิกอยู่ในตัวด้วย เมื่อฤดูหนาวมาเยือน เวลาและแรงที่ทุ่มเทให้กับกระท่อมน้อยหลังนี้ถือว่าคุ้มค่าสุดๆ สมาชิกในครอบครัวบีเวอร์ใช้ชีวิตสบายๆ ในกระท่อมด้วยความอบอุ่น สงบ และปลอดภัย

 

ในขณะที่บีเวอร์ปรับเปลี่ยนสภาพแวดล้อมให้กลายเป็นแบบที่มันต้องการได้นั้น สัตว์อื่นๆ ทำได้เพียงใช้สิ่งที่มีอยู่ในธรรมชาติให้เกิดประโยชน์มากที่สุด อย่างนกกระจอกซอลต์มาร์ช (Saltmarsh sparrow) ตัวเมียที่มีหน้าที่สร้างรังเพื่อวางไข่ พวกมันเลือกสร้างรังริมบึงน้ำที่เต็มไปด้วยต้นหญ้าสูง ซึ่งไม่ค่อยมีใครมาสร้างรัง เพราะเป็นทำเลที่เสี่ยงและต้องลุ้นกับระดับน้ำในบึงที่ขึ้นๆ ลงๆ สลับกันไปหลายรอบต่อวัน แต่เมื่อเลือกแล้ว แม่นกกระจอกก็ต้องสร้างรังที่จะรับกับสถานการณ์น้ำขึ้นน้ำลงนี้ให้ได้ มันถักทอจากหญ้าเป็นรังรูปชามอยู่ใต้ยอดหญ้า ในตำแหน่งที่สูงพ้นน้ำให้มากที่สุด ตอนที่แม่นกออกไปหากิน หากน้ำขึ้นสูง รังอาจจมน้ำ แต่ขอบรังก็ยังช่วยกักไข่ไม่ให้ไหลออกไปนอกรัง แม่นกกลับมาก็กกไข่ให้ความอบอุ่นต่อ ไข่นกกระจอกก็ต้องเผชิญกับสภาพเปียกๆ แห้งๆ ไปจนฟัก พอฟักแล้ว ลูกนกก็ต้องเปียกๆ แห้งๆ ต่อไปอีก จนกว่าจะแข็งแรงไต่หนีน้ำได้เอง

ส่วนแม่เป็ดเมอร์แกนเซอร์ท้ายทอยดำ (Hooded merganser) เลือกไม่ทำรังใกล้น้ำเหมือนแม่นกกระจอกซอลต์มาร์ช แต่ลงทุนเดินเข้าป่าไปหาโพรงบนต้นไม้สูงที่นกหัวขวานหรือสัตว์อื่นๆ เคยทำไว้ เมื่อได้โพรงที่เหมาะๆ แม่เป็ดจะเข้าไปทำรังโดยบุก้นโพรงให้นุ่มหนาด้วยขนที่ถอนจากแผงอก รังที่มิดชิด อยู่สูง ปลอดภัยจากนักล่า ช่วยให้แม่เป็ดวางไข่ได้อย่างสบายใจ สี่ถึงห้าสัปดาห์ผ่านไป ลูกเป็ดฟักออกจากไข่ แม่เป็ดจะทิ้งรังบินไปคอยลูกน้อยอยู่ในบึงน้ำ แล้วส่งเสียงร้องเรียกลูกๆ ให้ออกมาจากรัง ลูกเป็ดได้ยินเสียงแม่ อยากไปหา แต่พวกมันยังบินไม่ได้ ลูกเป็ดปีนขึ้นไปยังปากโพรงที่อยู่สูงจากพื้นดินหลายเมตร ณ จุดนี้ พวกมันต้องตัดสินใจกระโดดลงไป เมื่อทุกตัวลงมาครบแล้วก็จะชักแถวเดินตามเสียงไปหาแม่ที่บ้านใหม่ในบึงน้ำ

 

สำหรับสัตว์บางชนิด การอยู่ในทำเลที่ดี หมายถึงการมีเพื่อนบ้านที่ใช่ นกฮัมมิงเบิร์ดคางดำ (Black-chinned hummingbird) สร้างรังเล็กๆ ขนาดเท่าลูกกอล์ฟอยู่บนต้นไม้ ด้วยความที่ตัวเล็ก ขนาดพอคำ มันจึงมีศัตรูมากมายไม่ว่าจะเป็นกระรอก งู หรือนกอื่นๆ นกฮัมมิงเบิร์ดนิยมสร้างรังใกล้กับรังของเหยี่ยวคูเปอร์ส (Cooper’s hawk) อาจสงสัยว่า นี่เหยี่ยวเลยนะ ฮัมมิงเบิร์ดจะรอดเหรอ น่าจะโดนเขมือบทั้งรัง แต่... เหยี่ยวคิดว่าการไล่จับตัวจี๊ดตัวจ้อยกินมันไม่คุ้มกับแรงที่เสียไป นักวิจัยในภาพยนตร์บอกว่า มันเหมือนกับเราวิ่งขึ้นเขาไปด้วยความยากลำบากเพื่อกินลูกอมรสมินต์เม็ดนึง แล้วกลับลงมา หมดแล้วก็วิ่งขึ้นไปกินอีก ถามเลยว่าคุ้มค่าเหนื่อยไหม เหยี่ยวก็คิดเช่นเดียวกัน ไปจับตัวใหญ่กินดีกว่า โดยเฉพาะอีกาที่ชอบมาระรานนกฮัมมิงเบิร์ดนี่แหละ ปกติแล้ว รังของเหยี่ยวจะอยู่บนยอดไม้ ในขณะที่รังของฮัมมิงเบิร์ดจะอยู่ต่ำลงมา แม้ว่าอีกาจะเห็น แต่ก็จะไม่กล้าบินเข้าไป เพราะกลัวว่าจะโดนเหยี่ยวที่อยู่สูงกว่าโฉบไปกิน การสร้างรังบนต้นไม้ที่อยู่ใต้รังเหยี่ยวจึงเป็นเหมือนทำเลทอง ที่ช่วยให้ฮัมมิงเบิร์ดอยู่อาศัยได้อย่างสบายใจ รอดทั้งปากเหยี่ยวทั้งปากกา

ที่เล่ามาเป็นเพียงบางส่วนในภาพยนตร์เรื่องนี้ ยังมีเทคนิคการเลือกทำเลสร้างบ้านของสัตว์อีกหลายชนิดที่น่าทึ่ง สำหรับผู้ที่สนใจอยากดูหนังวิทยาศาสตร์ดีๆ ยังมีโอกาสถึงวันที่ 16 ธ.ค.นี้ หาโปรแกรมและศูนย์จัดฉายได้ที่ www.sciencefilmfestival.org

อ้างอิงภาพ : จากภาพยนตร์วิทยาศาสตร์เรื่อง บ้านของสัตว์ ตอน ทำเล Sciencefilmfestival.org