"ถือศีลกินผัก" ที่เมืองตรัง
ใกล้เข้ามาทุกที สำหรับเทศกาลถือศีลกินผักเมืองตรัง วันที่ 13-21 ตุลาคมนี้
เรื่อง...จำนง ศรีนคร /ภาพ...เพจเฟซบุ๊ก “กินเจเมืองตรัง” , Kiki Gallery Thai , @Trang ที่นี่จังหวัดตรัง
กลุ่มควันสีขาวจากธูปนับหมื่นๆแสนๆก้านตลบอบอวลไปพร้อมกับกลิ่นหอมรัญจวนแห่งศรัทธา เสียงสวดมนต์ดังลอยมาพาใจสงบ ผู้คนหลายพันคนในชุดสีขาวขวักไขว่เต็มทุกศาลเจ้าและทั่วเมืองตรังทุกครั้ง กับ “เทศกาลถือศีลกินผัก” หรือ “เทศกาลถือศีลกินเจ” เทศกาลแห่งบุญคู่คนตรังมาไม่ต่ำกว่าร้อยปี
ชาวตรังมีประเพณี “ถือศีลกินผัก” หรือ “กินเจ” สืบทอดกันมาร้อยกว่าปี คือเริ่มประมาณพ.ศ.2447 จัดระหว่างวันขึ้น 1-9 ค่ำ เดือน 9 ของจีน หรือราวเดือนกันยายน – ตุลาคม ของทุกปี นับเป็นช่วงเวลาการบูชาเทพเจ้าแห่งดาวนพเคราะห์ทั้ง 9 ตามความเชื่อแบบจีน แต่เดิมจัดที่วัดประสิทธิชัย หรือวัดท่าจีน อ.เมือง จ.ตรัง ภายหลังมาก่อสร้างศาลเจ้าขึ้นใหม่ขึ้นอีกหลายแห่ง
ในพิธีกินเจ จะมีสมาชิกของศาลเจ้าและผู้ร่วมศรัทธามาร่วมละกิจโลกียวัตร บำเพ็ญศีล สมาทาน กินเจ บริโภคแต่อาหารผักผลไม้ งดเว้นกิจที่จะทำความเดือดร้อนแก่ผู้อื่น ซักฟอกมลทินออกจากกาย วาจา ใจ สวมเสื้อผ้าสีขาวสะอาดบริสุทธิ์ ก่อนเริ่มการกินเจจะมีพิธีเตรียมการหลายขั้นตอน ที่สำคัญคือการยกเสาตะเกียงหรือคี่เต็งโก ซึ่งทำในวันสิ้นเดือนก่อนกินเจ 1 วัน
ระหว่างพิธีกินเจ จะมีการอัญเชิญเทพเจ้ามาประทับทรงและออกเยี่ยมลูกหลาน ซึ่งแต่ละศาลเจ้าจะกำหนดวันออกเยี่ยมไปให้ตรงกัน โดยจัดขบวนแห่อย่างมโหฬารไปรอบๆ เมืองในขบวนจะมีม้าทรงพร้อมกับบรรดาสาวกและรูปปฏิมาตัวแทน “เจ้า” อยู่ใน “เกี๊ยว” หรือเก้าอี้หาม ออกเยี่ยมเยียนโปรดสัตว์ไปตามอาคารบ้านเรือน ฝ่ายเจ้าของบ้านก็จะจัดโต๊ะบูชาและเตรียมประทัดไว้จุดต้อนรับ บางที “เจ้า” ก็จะแสดงอิทธิฤทธิ์ปาฏิหาริย์ต่างๆ โดยใช้ของมีคมเสียบทะลุเนื้อหนัง กลับจากออกเที่ยวก็มีพิธีลุยไฟ พอถึงวันที่ 9 ค่ำก็จะมีพิธีส่งเทพเจ้าที่อัญเชิญมา รุ่งขึ้นยกเสาตะเกียงลงเป็นอันเสร็จพิธี ทั้งหมดเหล่านี้ล้วนเป็น “อภินิหาร” ที่เกิดขึ้นจาก “ความศรัทธา”
สถานที่ประกอบพีธีกรรมทางศานาของชาวไทยเชื้อสายจีนในตรัง คือ “ศาลเจ้า” หรือคนท้องถิ่นเรียกโรงพระ ปัจจุบันมีศาลเจ้าสำคัญ ซึ่งเป็นที่เคารพศรัทธาของประชาชน อาทิ “ศาลเจ้ากิวอ่องเอี่ย” “ศาลเจ้าพ่อหมื่นราม” “ศาลเจ้าพ่อเสือ” “ศาลเจ้าไต่เซี่ยฮุดโจ้ว” “ศาลเจ้ากวนอิมเก็ง” “ศาลเจ้าส่ามอ๋องฮู้เต้าโบ้วเกง” “ศาลเจ้าท่ามก๋งเยี่ย” “ศาลเจ้าเปากง” “ศาลเจ้าพ่อกวนอู” “ศาลเจ้าไท่หนานไต้เทียนกง” เป็นต้น
เทศกาลกินเจเมืองตรังส่วนใหญ่จะมีต่อเนื่องหรือกิจกัน 9 วัน ตามความเชื่อของการจัดงานโดยหลายศาลเจ้าในเมืองตรังที่ได้ยึดปฏิบัติทั้งการประกอบพิธี การเปิดโรงทาน และกิจกรรมอื่นๆที่เกี่ยวข้องโดยพร้อมเพรียงกัน ซึ่งเป็นประเพณีที่เริ่มโดยชาวไทยเชื้อสายจีนฮกเกี้ยนชุดแรกที่อพยพมาจากแผ่นดินใหญ่หรือประเทศจีนเมื่อราวร้อยปีมาแล้ว เดิมทีเรียก “ถือศีลกินผัก” แต่เมื่อมีชาวจีนแต้จิ๋วอพยพมาเพิ่ม บ้างก็เรียก “ถือศีลกินเจ” แต่จะเรียกอย่างไรก็ล้วนมีเจตนารมย์เดียวกันในเรื่องการรักษาศีล กาย ใจ ให้บริสุทธิ์
การกินเจเกิดขึ้นครั้งแรกที่ชุมชนริมแม่น้ำท่าจีน หรือบริเวณที่ตั้งของวัดประสิทธิชัย(วัดท่าจีน) ซึ่งเป็นชุมชนชาวจีนแต่เดิมของเมืองตรัง โดยในงานกินเจครั้งแรก มีผู้ร่วมกินเจจำนวน 20 คน เป็นเรื่องเล่าที่น่าอัศจรรย์ของศรัทธาอันแรงกล้าที่ค่อยๆบ่มเพาะเจริญเติบโตจนมีผู้เข้าร่วมกินเจจำนวนมากในวันนี้
ตามข้อมูลที่ศาลเจ้า “กิวอ่องเอี่ย” ศาลเจ้าแห่งแรกสายฮกเกี้ยนได้บันทึกไว้ เฉพาะผู้ลงทะเบียนเข้าร่วมกับศาลเจ้าถึงปีละไม่ต่ำกว่า 6,000 คน ไม่นับผู้กินเจที่ไม่ได้ลงทะเบียนอีกจำนวนมาก ทำให้เชื่อได้ว่าต่อ 1 ศาลเจ้า มีผู้ร่วมบุญกิจเจไม่ต่ำกว่า 1 หมื่นคนต่อปี หากรวมทั้งจังหวัดตรัง คงไม่น้อยกว่าหลักแสนคน ซึ่งตัวเลขเหล่านี้เป็นตัวชี้วัดใน “ความเชื่อ” อันแรงกล้า โดยเฉพาะเจตนารมณ์ในการทำบุญ ลดละบาปและอบายมุขทั้งปวง แม้ในยุคใหม่เทคโนโลยีทันสมัย ตัวเลขดังกล่าวก็ไม่มีทีท่าลดลง
สำหรับผู้สนใจย้อนรอยเส้นทางของแรงศรัทธาเก่าแก่นี้ การสืบเสาะจากปากคำของคนรุ่นก่อน ย่อมมีคุณค่าแห่งการจดจำ...
โกป๋าว-สงวน กิตติเชษฐ์ วัย 71 ปี สาธุชนคนสำคัญที่สัมผัสคลุกคลีกับเทศกาลถือศีลกินผักของเมืองตรังมายาวนาน เล่าว่า ประเพณีนี้มีความผูกพันกับชาวไทยเชื้อสายจีนในเมืองตรังอย่างมากและมีมาช้านานจนเป็นสัญลักษณ์ของความเป็นรากเหง้า โดยในสมัยโบราณเมื่อครั้งชาวจีนโพ้นทะเลตัดสินใจละทิ้งย้ายถิ่นฐานจากประเทศจีนมาอยู่ประเทศไทย เพราะเมืองสยามถือเป็นประเทศที่มีความอุดมสมบูรณ์มากที่สุด และในสมัยนั้นในยุคที่ชาวจีนอพยพมาขึ้นที่เมืองตรัง ตรงกับช่วงการพัดเข้ามาของลมตะวันออก ลมตะวันออกจะพัดมาจากเมืองจีน ผ่านพม่า ทะเลจีนใต้ ผ่านไทย พัดออกทะเลทางแหลมมะละกา ซึ่งเป็นลมที่พัดมาในช่วงเทศกาลถือศีลกินเจพอดี ช่วงนี้จึงมีลมเย็นๆให้เราได้รู้สึกสบายตัว
ในยุคนั้นคนจีนถ้าจะเดินเรือก็ต้องอาศัยลมดังกล่าวล่องลงมา ซึ่งส่วนใหญ่ล้วนใช้เรือสำเภาในการเดินทาง ทั้งเรืออพยพและเรือสินค้า เรืออพยพก็จะล่องลงมา อ้อมแหลมมะละกา เข้าทางแม่น้ำตรัง จนมาได้ทำเลสร้างถิ่นฐานริมฝั่งแม่น้ำตรังบริเวณวัดประสิทธิชัย และเริ่มก่อร่างสร้างชุมชนชาวจีนจนเป็นปึกแผ่นมั่นคง ซึ่งถือเป็น “เส้นทางสายแพรไหม” อีกเส้นทางหนึ่งของเหล่าพ่อค้าชาวจีนที่ลำเลียงสินค้าต่อไปยังอินเดียหรือเอเชียใต้
“เมื่อคนจีนในยุคนั้นตั้งถิ่นฐานที่ชุมชนแถถบวัดท่าจีนได้มั่นคงแล้ว ก็มีการกลับไปเยี่ยมถิ่นเดิมของตัวเองที่แผ่นดินใหญ่ และร่วมแรงร่วมใจกันนำประเพณีอันดีงามจากแผ่นดินใหญ่มาเผยแพร่ในเมืองตรังเพื่อหวังเป็นเครื่องยึดเหนี่ยวทางจิตใจ มีการริเริ่มประเพณีถือศีลกินผัก การตั้งศาลเจ้า และพิธีทางความเชื่อต่างๆ เล่าต่อๆกันมาว่า ประเพณีถือศีลกินผักครั้งแรกของเมืองตรังทำกันเล็กๆโดยอาศัยบริเวณลานวัดท่าจีน โดยการกินเจคือการยกเสาธงหรือเสาเต็งโกเพื่อประกาศว่าจะกินเจแล้ว ก็กินกันกันที่ลานวัด กินเสร็จถ้วยชามก็ประมูลไว้เป็นทุนจัดครั้งต่อไป ครั้งแรกกินกัน 20 กว่าคน ต่อมาชุมชนหนาแน่นขึ้น ย้ายมาในทับเที่ยง มีการตั้งศาลเจ้ากิวอ่องเอี่ยและศาลเจ้าอื่นๆตามมา คนกินเจก็เพิ่มจำนวนมากขึ้น
ชายชราผู้รู้ลึกรู้จริง ฝากถึงคนรุ่นต่อๆไปให้ช่วยสืบสานประเพณีอันดีงามนี้ อย่างรู้จริง ศรัทธา และเข้าใจ เพราะสิ่งเหล่านี้เป็นหัวใจสำคัญในการสืบทอดลมหายใจของประเพณีถือศีลกินผักเมืองตรัง ให้ดำรงอยู่ต่อไปอย่างทรงคุณค่า
“คนกินเจจะได้แน่ๆคือ ได้ เช็ง หมายถึง ความบริสุทธิ์ ล้างจิตใจคุณเอง ใน 1 ปี คุณมีโอกาส 9 วันให้คุณได้สำนึกบาป ทำบุญ เพราะงานเจ คือ การให้ สมัยก่อนคนมากินเจเขาไม่สวมรองเท้านะ เพราะคนเรามีเงินซื้อรองเท้าแพงถูกได้ แต่ที่ให้ถอดรองเท้าเพื่อให้ทุกคนเสมอภาคกัน การกินเจมันมีแต่ได้ อาหารเจคืออาหารเซียน อาหารที่ไม่มีเนื้อสัตว์เจือปน กินเจก็จะมีสุขภาพดี ยิ่งในโลกทุกวันนี้ที่คนใส่ใจสุขภาพกันมากขึ้น ลองกินดู 2-3 วันแรกก็จะเห็นผลเลย ระบบย่อยอาหารจะดีขึ้น ขับถ่ายดีขึ้น แต่ขอให้เลือกผักที่ดีไม่มีสารเคมี ในด้านจิตใจก็ช่วยได้ให้เราลดละ ผมคิดว่ามีวันดีๆแบบนี้ในตารางชีวิตบ้างก็ดี”
โกป๋าว เปรียบเทียบให้ฟังว่า เทศกาลถือศีลกินผักของเมืองตรังมีความอัศจรรย์อยู่อย่างหนึ่ง คือ เป็นการรวมผู้คนทุกเพศทุกวัยให้มาร่วมกันได้ ไม่เหมือนงานศาสนกิจอื่น ที่มักมีแต่คนแก่ แต่กินเจกลับมีคนหนุ่มสาวมาร่วมจำนวนมาก แต่ทว่าสิ่งที่เป็นห่วง คือ เราจะชักนำ เผยแพร่ ปลูกผัง ให้กับคนรุ่นใหม่เหล่านั้นอย่างไร เขาอยากฝากว่า ในช่วงกินเจนั้นถือเป็นโอกาสในการแนะนำเผยแพร่ในสิ่งดีงามแก่เยาวชนคนรุ่นใหม่ได้เป็นอย่างดี อย่าให้ลูกหลานของเราออกนอกลู่นอกทาง
“ผมเคยไปฟังด็อกเตอร์ชาวจีนคนหนึ่งที่เคยมาบรรยาย เขาพูดได้น่าสนใจ เขาว่าเดี๋ยวนี้จีนให้ความสนใจในลัทธิทรงเจ้าเข้าผี เพราะคนทรงเจ้าเข้าผีนั้นกลัวบาป และคนที่กลัวบาปจะแบ่งเบาภาระบ้านเมืองได้เยอะ เพราะคนกลัวบาปจะไม่คดโกงไม่สร้างปัญหา ฟังดูเป็นเรื่องง่ายๆแต่มันมีคุณค่า เพียงแต่เราจะทำอย่างไรให้ความเชื่อเหล่านี้ให้มีขอบเขต ไม่งมงายจนเกินไป ผมก็ได้แต่คาดหวังว่า จะมีผู้รู้ทั้งหลายหันมาสนใจเรื่องกินเจบ้าง เพราะกินเจเป็นศูนย์รวมคนหมู่มาก คนเดียวกินเจนั้นเรื่องเล็ก แต่คนหลายพันหลายหมื่นกินเจนั้นย่อมไม่ธรรมดา แต่ของพวกนี้เป็นเรื่องละเอียดอ่อนและต้องอาศัยความเข้าใจถึงแก่นแท้"
นั่นคือ “สีขาว” ที่สวมใส่นั้น จะยังกุศลมหาศาลเหลือคณานับ หาก"สีขาว"นั้นได้ซึมลึกเข้าไปถึงในจิตใจของผู้คนด้วย
หมายเหตุ-เทศกาลถือศีลกินผักเมืองตรัง ระหว่างวันที่ 13-21 ตุลาคม 2558 ติดตามรายละเอียดเทศกาลถือศีลกินผักเมืองตรังแบบครบวงจร ได้ทาง แฟนเพจ “กินเจเมืองตรัง” ชมคลิปบรรยากาศได้ที่ https://www.youtube.com/watch?v=0cEKGCiqdHs , https://www.youtube.com/watch?v=8gdd8j3TiI4
