พ่อหนานอินสม สิทธิตัน หมอไทยดีเด่นแห่งชาติ พ.ศ.2557

พ่อหนานอินสม สิทธิตัน เป็นชาวไทยล้านนา เกิดปีชวด ขึ้น 13 ค่ำ เดือนยี่ ตรงกับวันอังคารที่ 11 ม.ค. 2492 เป็นบุตรคนหัวปี ของนายยวง นางมา สิทธิตัน เกษตรกรบ้านห้วยกาน ต.บ้านโฮ่ง อ.บ้านโฮ่ง จ.ลำพูน

พ่อหนานอินสมเรียนจบชั้นประถมปีที่ 4 ที่โรงเรียนบ้านห้วยกาน เมื่ออายุได้ 12 ปี จากนั้นได้บรรพชาเป็นสามเณร ได้ศึกษาปริยัติธรรมจนสอบได้นักธรรมตรีและต่อมาก็สอบจนได้นักธรรมโทและเอก ตามลำดับ พ่อหนานอินสมได้เรียนรู้เรื่องสมุนไพรจากคุณตานุช ไชยเดช บรรพบุรุษหมอเมืองข้างแม่ มีโอกาสสะพายย่ามออกไปเก็บสมุนไพรกับคุณตา เมื่ออายุได้เพียง 56 ขวบ ต่อมาได้เรียนรู้เรื่องพิธีกรรมและโหราศาสตร์ จากปู่หมื่น สิทธิตัน ขณะบวชเป็นสามเณร และเรียนรู้เรื่องสมุนไพรเพิ่มเติมจากครูบาพระครูปวน เหมะวัณโณ เจ้าอาวาสวัดห้วยกาน รวมทั้งได้เรียนรู้ภาษาล้านนาจากท่านครูบาจนแตกฉาน เป็นพื้นฐานให้สามารถเรียนรู้เพิ่มเติมด้วยตนเอง จากตำรับ ตำรา คัมภีร์ภาษาล้านนา จนความรู้แตกฉาน

เมื่ออายุได้ 18 ปี พ่อหนานอินสมได้ลาเพศสามเณรออกไปช่วยบิดามารดาประกอบอาชีพเกษตรกรรม ต่อมาก็ไปเป็นทหารเกณฑ์รับใช้ชาติเป็นเวลา 2 ปี จากนั้นจึงมาอุปสมบทเป็นพระภิกษุสงฆ์ ได้ศึกษาทั้งพระธรรมวินัย การแพทย์พื้นบ้านล้านนา และภาษาธรรมล้านนาเพิ่มเติมจากพระครูปวนอีก 2 ปีเต็ม เมื่ออายุครบวัยเบญจเพส คือ 25 ปี จึงลาสิกขาบทออกมาครองเรือนในฐานะอุบาสกผู้รู้ธรรม จึงได้รับการเรียกขานว่า “พ่อหนาน” สืบมา

นอกจากประกอบอาชีพเกษตรกรรมเฉกเช่นเพื่อนบ้านแล้ว พ่อหนานอินสมยังได้ใช้ความรู้ด้านการแพทย์พื้นบ้านและวิชาโหราศาสตร์ตลอดจนพิธีกรรมต่างๆ ช่วยเหลือชาวบ้านในชุมชน ทั้งวิชากายบำบัด สมุนไพรบำบัด พิธีกรรมบำบัดและอาหารบำบัด จนได้รับความเชื่อถือและนิยมยกย่องอย่างกว้างขวาง ตลอดจนสามารถถ่ายทอดความรู้ทั้งแก่ชาวบ้านและนักศึกษาในระดับมหาวิทยาลัยหลายแห่ง รวมทั้งได้รวบรวม เรียบเรียง และเขียนตำราออกมามายมาย จนมีชื่อเสียงโดดเด่นเป็นที่ประจักษ์

ในด้าน “พิธีกรรมบำบัด” พ่อหนานอินสมได้ศึกษาและสืบทอดประเพณีพื้นบ้านภาคเหนือ ซึ่งเป็นความเชื่อที่ชาวบ้านยังยึดถือเป็นที่พึ่งทางใจสืบมา เช่น “วิชาดูเมื่อ” คือ วิชาดูดวงชะตา ทำนายฤกษ์ยามตามหลักโหราศาสตร์ท้องถิ่นหริภุญชัย โดยนำมาประยุกต์ใช้กับการดูแลรักษาทางการแพทย์ด้วย “วิชาปัดเป่า” เช่น “พิธีส่งเกิด” เป็นพิธีเพื่อให้เด็กเกิดใหม่มีสุขภาพดี อายุยืน “พิธีส่งเคราะห์” หรือ “พิธีสะเดาะเคราะห์” “พิธีถอนขีด” คือ ถอนสิ่งอัปมงคลออกจากบริเวณบ้านเรือน เป็นต้น

ด้านกายบำบัด พ่อหนานอินสมได้ศึกษาและสืบทอดความรู้ตามกรรมวิธีของหมอพื้นบ้านลำพูนไว้อย่างกว้างขวางและลุ่มลึก เช่น การนวดตอกเส้น ตามเส้นประธานสิบ โดยมีการทาน้ำมันงาหุงกับว่านสมุนไพรต่างๆ ตามแนวเส้น พร้อมเป่ามนต์เพื่อเพิ่มสัมฤทธิผลการรักษาทั้งอัมพฤกษ์ อัมพาต กระดูกทับเส้น เส้นเอ็นตึง ปวดข้อเข่า เป็นต้น

ด้านสมุนไพร พ่อหนานอินสมได้ศึกษาเรียนรู้เรื่องสมุนไพรเพื่อนำมาใช้ช่วยเหลือคนไข้อย่างกว้างขวาง ได้แก่ สมุนไพรรักษาโรคอัมพาต อัมพฤกษ์ สมุนไพรรักษาโรคกระเพาะอาหาร สมุนไพรรักษาโรค “ลมผิดเดือน” ในสตรีหลังคลอด สมุนไพรรักษาโรคผมร่วง โรคผิวหนัง เป็นต้น

พ่อหนานอินสมเป็นทั้งหมอและเป็นทั้งปราชญ์ชาวบ้าน ท่านได้สร้างตำรับตำราไว้มากมาย อาทิ ตำราการแพทย์พื้นบ้านล้านนา เล่ม 14 ตำราคู่มือเกี่ยวกับสมุฏฐานโรค หลักการวินิจฉัย และองค์ความรู้เกี่ยวกับโรค ตำราระบบโรคและกระบวนการดูแลรักษาสุขภาพ คู่มือการรักษาลมมะเฮ็งคุด คู่มือการรักษาโรคลมผิดเดือน คู่มือการรักษากลุ่มโรคไข้ คู่มือการรักษากลุ่มโรคสันนิบาต คู่มือการรักษากลุ่มโรคปิ๊ด เป็นต้น

นอกจากการอุทิศตนช่วยเหลือคนไข้ สั่งสอนลูกศิษย์ และสร้างตำรับตำราจำนวนมากมายแล้ว พ่อหนานอินสมยังได้ช่วยเหลือทางราชการทั้งในระดับโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบล สำนักงานสาธารณสุขจังหวัด จนถึงกระทรวงสาธารณสุข ช่วยสนับสนุนการสร้างเครือข่ายหมอพื้นบ้านภาคเหนือ 17 จังหวัด จัดระบบข้อมูลสมุนไพร จ.ลำพูน รวบรวมและแปลคัมภีร์ใบลานและสมุดข่อยภาษาล้านนา เปรียบเทียบภาษาล้านนากับภาษาไทยภาคกลาง เป็นต้น

คณะกรรมการพัฒนาภูมิปัญญาท้องถิ่นด้านสุขภาพแห่งชาติ ได้พิจารณาแล้วมีมติเป็นเอกฉันท์คัดเลือกและประกาศเกียรติคุณ พ่อหนานอินสม สิทธิตัน เป็นหมอไทยดีเด่นแห่งชาติประจำปี 2557