ตำนานสงครามตัวแทน (ตอนแรก)

ถ้าเอ่ยถึงสงคราม เชื่อว่าทุกคนคงไม่อยากเห็นและไม่อยากให้มันเกิดขึ้น เพราะถ้าเกิดขึ้นแล้วจะมีแต่ความสูญเสียทั้งชีวิตและทรัพย์สิน ซึ่งมีมูลค่าที่ยากจะสามารถประเมินได้ แต่นับจากอดีตกาลทางประวัติศาสตร์นั้นจะพบว่า สงครามระหว่างมวลมนุษยชาติเป็นสิ่งที่ไม่สามารถหลีกเลี่ยงได้เลย ถึงแม้ว่าจะมีความพยายามจากมนุษย์ที่จะหาทางป้องกันและยับยั้งไม่ให้มีสงครามเกิดขึ้นแล้วก็ตาม

ทั้งนี้ ที่ผ่านมาสงครามขนาดใหญ่และส่งผลกระทบไปทั่วทั้งโลกนั้น เกิดขึ้นมาแล้วถึงสองครั้งสองครา ได้แก่ สงครามโลกครั้งที่ 1 (ระหว่าง ค.ศ. 1914-1918) และสงครามโลกครั้งที่ 2 (ระหว่าง ค.ศ. 1939-1945)

อย่างไรก็ดี หลังจากสงครามโลกครั้งที่ 1 สิ้นสุดลงไปแล้ว ประมาณ ค.ศ. 1936 ก็เกิดสงครามรูปแบบใหม่ขึ้นมา ซึ่งได้รับการเรียกขานว่า “สงครามตัวแทน” หรือ Proxy War โดยสงครามตัวแทนที่เกิดขึ้นครั้งแรกนั้นมีชื่อว่า “สงครามกลางเมืองสเปน” ที่เกิดขึ้นระหว่าง ค.ศ. 1936-1939 และได้นำไปสู่การเกิดสงครามโลกครั้งที่ 2 อย่างเต็มรูปแบบ กระนั้นนับตั้งแต่สิ้นสุดสงครามโลกครั้งที่ 2 ใน ค.ศ. 1945 เป็นต้นมา สงครามตัวแทนก็เกิดขึ้นอีกหลายครั้งหลายคราจวบจนกระทั่งถึงทุกวันนี้

คุณผู้อ่านอาจจะยังงงๆ ว่าสงครามตัวแทนคืออะไร มีรูปแบบเป็นอย่างไร และมีใครบ้างที่เป็นฝ่ายที่เกี่ยวข้องในสงคราม คำตอบง่ายๆ คือ สงครามตัวแทนหมายถึงความขัดแย้งระดับรุนแรงถึงขั้นใช้กำลังเข้าห้ำหั่นกันระหว่างฝ่ายที่ 3 ซึ่งเป็นตัวแทนของอีกหลายฝ่ายที่มีอำนาจมากกว่าและคอยให้การสนับสนุนทั้งด้านการเงิน กองกำลังและอาวุธยุทโธปกรณ์ หรือกล่าวอีกนัยหนึ่งได้ว่า สงครามตัวแทนก็คือสงครามที่ใช้ตัวแทนของแต่ละฝ่ายเข้าสู้รบกันแทนคู่กรณีตัวจริงที่มักจะอยู่เบื้องหลัง เนื่องจากการสู้รบกันโดยตรงระหว่างฝ่ายที่อยู่เบื้องหลังอาจจะนำมาซึ่งความหายนะมากเกินกว่าที่จะเยียวยา โดยเฉพาะอย่างยิ่งสงครามที่ไม่มีใครอยากเห็นนั่นก็คือ “สงครามนิวเคลียร์”

สงครามตัวแทนที่เกิดขึ้นอย่างเต็มรูปแบบและถูกนำมาเป็นกรณีศึกษาในด้านความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ ได้แก่ สงครามกลางเมืองสเปน ที่เริ่มขึ้นใน ค.ศ. 1936 และลากยาวจนเข้าสู่สงครามโลกครั้งที่ 2 ใน ค.ศ. 1939

สงครามกลางเมืองสเปนถือว่าเป็นการทดสอบแท็กติก สมรรถนะและประสิทธิภาพของกองกำลังหลายฝ่ายที่อยู่เบื้องหลังการสู้รบระหว่างฝ่ายที่เรียกกันว่า “สาธารณรัฐสเปนที่ 2” กับอีกฝ่ายที่เรียกว่า “กองกำลังฝ่ายชาตินิยมสเปน” ที่นำโดยนายพลฟรานซิสโก้ ฟรังโก้ โดยสงครามกลางเมืองดังกล่าวมีสหภาพโซเวียตในขณะนั้นและเม็กซิโกให้การสนับสนุนอยู่เบื้องหลังฝ่ายสาธารณรัฐสเปน ขณะที่พรรคนาซีของฮิตเลอร์ในเยอรมนี รวมถึงฟาสซิสต์ของมุสโสลินีในอิตาลีและกองกำลังสาธารณรัฐโปรตุเกสให้การสนับสนุนฝ่ายชาตินิยมสเปน ผลจากการสู้รบในครั้งนั้นทำให้ทั้งฝ่ายอักษะที่มีฮิตเลอร์เป็นแกนนำและฝ่ายสหภาพโซเวียตมีความมั่นใจมากขึ้นในการสู้รบระหว่างสงครามโลกครั้งที่ 2

หลังจากสงครามโลกครั้งที่ 2 สิ้นสุดลง โลกก็เข้าสู่ยุคที่เรียกว่า “สงครามเย็น” ซึ่งเป็นสงครามที่เกิดขึ้นระหว่าง ค.ศ. 1947 จนถึง ค.ศ. 1991 ทำให้สงครามตัวแทนกลับมาเกิดขึ้นอีกมากมายหลายกรณีทั่วโลก โดยมีสหรัฐอเมริกาเป็นผู้นำแห่งค่ายประชาธิปไตย และอดีตสหภาพโซเวียตเป็นผู้นำค่ายคอมมิวนิสต์ที่อยู่เบื้องหลังฉาก

ทั้งนี้ สงครามตัวแทนที่เกิดขึ้นในยุคสงครามเย็นได้แก่ สงครามในอัฟกานิสถาน แองโกลา เกาหลี เวียดนาม ตะวันออกกลาง และในกลุ่มประเทศละตินอเมริกา

สัปดาห์หน้า ผมจะอธิบายพร้อมยกตัวอย่างสงครามตัวแทนที่เกิดขึ้นทั่วทุกภูมิภาคในโลกในยุคสงครามเย็นและสถานการณ์ล่าสุดในยุคปัจจุบันกันต่อครับ