สมเด็จพระราชปิตุจฉา เจ้าฟ้าวไลยอลงกรณ์ กรมหลวงเพชรบุรีราชสิรินธร

สมเด็จพระราชปิตุจฉา เจ้าฟ้าวไลยอลงกรณ์ กรมหลวงเพชรบุรีราชสิรินธร ทรงเป็นพระราชธิดา ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว

โดย..วิมลพรรณ ปิตธวัชชัย 

กับสมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจ้า ประสูติ วันพุธที่ 16 เม.ย. 2427 เดือน 5 แรม 6 ค่ำ ปีวอก ณ พระตำหนักสมเด็จพระนางเจ้าสว่างวัฒนาบรมราชเทวี ในพระบรมมหาราชวัง ทรงเป็นพระเชษฐภคินี ในสมเด็จฯเจ้าฟ้ามหิดลอดุลยเดช กรมหลวงสงขลานครินทร์ (สมเด็จมหิตลาธิเบศร อดุลยเดชวิกรม บรมราชชนก)

เมื่อพระชนม์ครบหนึ่งเดือน โปรดเกล้าฯ ให้มีพระราชพิธีสมโภชเดือน เมื่อวันที่ 29 พ.ค. 2427 ณ พระตำหนักสมเด็จพระนางเจ้าสว่างวัฒนาบรมราชเทวี พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พระราชทานพระนามว่า สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าวไลยอลงกรณ์ นรินทรเทพยกุมารี

 

ในปี 2431 สมเด็จพระนางเจ้าสว่างวัฒนาบรมราชเทวี ทรงมีพระประสูติกาลพระราชธิดาพระองค์หนึ่ง ทรงได้รับพระราชทานพระนามว่า สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าศิราภรณ์โสภณพิมลรัตนวดี เนื่องจากพระนางเจ้าเสาวภาผ่องศรีฯ ทรงสูญเสียพระราชธิดาทั้งสองพระองค์ในปี 2430 พระองค์ทรงปรารภจะมีพระราชธิดาจึงทรงขอประทานสมเด็จฯ เจ้าฟ้าวไลยอลงกรณ์ จากสมเด็จพระนางเจ้าสว่างวัฒนาฯ ให้เป็นพระราชธิดาในปลายปี 2431 สมเด็จฯ เจ้าฟ้าวไลยอลงกรณ์ ทรงมีพระพี่เลี้ยงชื่อ จันทร์ ชูโต พระพี่เลี้ยงถวายการปรนนิบัติเลี้ยงดูจนปี 2462 พระพี่เลี้ยงก็ถึงอนิจกรรม

สมเด็จฯ เจ้าฟ้าวไลยอลงกรณ์ ทรงได้รับการศึกษาที่โรงเรียนราชกุมารี ซึ่งตั้งอยู่ ณ พระที่นั่งอมรินทรวินิจฉัย ทรงเริ่มเข้าศึกษาวันที่ 18 พ.ค. 2436 โดยมีพระยาอิศรพันธ์โสภณ เป็นพระอาจารย์ถวายพระอักษร ส่วนการศึกษาภาษาอังกฤษ พระอาจารย์ที่ถวายการสอน คือ หม่อมเจ้าหญิงมัณฑารพ กมลาศน์ หม่อมเจ้าหญิงพิจิตรจิราภา เทวกุล หม่อมจันทร์ เทวกุล และพระองค์เจ้าสวัสดิโสภณ

เมื่อสมเด็จฯ เจ้าฟ้าวไลยอลงกรณ์ ทรงมีพระชนม์สิบสองพระชันษา ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ตั้งการ พระราชพิธีโสกันต์พระราชทานพระสุพรรณบัฏเฉลิมพระนามสมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าวไลยอลงกรณ์ และพระเจ้าลูกเธอเจ้าฟ้ามาลินีนภดารา

พระองค์ทรงมีความสนิทสนมกับเจ้านายพี่น้องเกือบทุกพระองค์ แต่ที่ทรงสนิทสนมมาก คือ สมเด็จฯ เจ้าฟ้ามาลินีนภดารา สมเด็จฯ เจ้าฟ้านิภานภดล พระองค์เจ้าหญิงเยาวภาพงศ์สนิท พระองค์เจ้าหญิงประภาพรรณพิไลย พระองค์เจ้าหญิงวาปีบุษบากร ส่วนเจ้านายฝ่ายหน้าก็มี สมเด็จฯ เจ้าฟ้าจักพงษ์ภูวนาถ พระองค์เจ้ารังสิตประยูรศักดิ์ พระองค์เจ้าบุรฉัตรไชยากร พระองค์เจ้ากิตติยากรวรลักษณ์ โดยเฉพาะพระองค์เจ้าหญิงเยาวภาพงศ์สนิทนั้น พระองค์ทรงสนิทสนมด้วยมาก โปรดเสด็จตามที่ต่างๆ กับพระองค์เจ้าหญิงเยาวภาพงศ์สนิท บางคราวทั้งสองพระองค์จะเสวยพระกระยาหารร่วมกันกับสมเด็จฯ เจ้าฟ้ามาลินีนภดารา ก็ทรงสนิทสนมด้วยมาก เพราะเมื่อทรงพระเยาว์ สมเด็จพระนางเจ้าเสาวภาผ่องศรีฯ ทรงนำสมเด็จฯ เจ้าฟ้ามาลินีนภดารามาทรงเลี้ยงไว้พักหนึ่ง เวลาบ่ายๆ เกือบทุกวันพระองค์จะเสด็จทรงเยี่ยมเจ้านายตามตำหนักต่างๆ

พระองค์มีพระอุปนิสัยรักการอ่าน ทรงสนพระทัยใฝ่หาความรู้ใหม่ๆ อยู่เสมอ โปรดอ่านหนังสือพิมพ์ทั้งภาษาไทยและภาษาอังกฤษ ห้องทรงพระอักษรภายในพระตำหนักในวังสวนสุนันทา จึงมีหนังสือมากมาย ทั้งที่เป็นวิชาการ นวนิยาย ประวัติศาสตร์ บทประพันธ์ต่างๆ ทั้งภาษาไทยและภาษาอังกฤษ

พระอุปนิสัยนี้ ได้ถ่ายทอดมายังผู้ใกล้ชิด เหล่าข้าหลวงในพระองค์ โดยพระองค์มักจะสั่งสอนข้าหลวงให้ประพฤติปฏิบัติตนเป็นคนดี สนใจใฝ่หาความรู้ ทั้งจากการเรียน และสิ่งที่อยู่รอบตัว พระองค์พระราชทานหนังสือให้ข้าหลวงได้อ่านอยู่เสมอ

เหตุนี้เองข้าหลวงในพระองค์จึงได้รับการศึกษาทุกคน โดยข้าหลวงส่วนใหญ่ได้มีโอกาสเข้ารับการศึกษาในโรงเรียนราชินี ซึ่งสมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ ทรงตั้งขึ้น ซึ่งต่อมาสมเด็จฯ เจ้าฟ้าวไลยอลงกรณ์ ได้ทรงรับเข้ามาอยู่ในพระอุปถัมภ์ ทั้งทางด้านการเงินและแนวนโยบายในการจัดการศึกษา โดยเฉพาะอย่างยิ่งในเรื่องหลักสูตร ได้ทรงส่งเสริมให้มีการขยายชั้นเรียนจากมัธยมศึกษาปีที่ 6 ขึ้นไปถึงมัธยมศึกษาปีที่ 8 โดยใช้หลักสูตรการสอน “เทียบเท่ากับโรงเรียนชาย” และได้มีการขยายสถานที่ไปอยู่ที่โรงเรียนราชินีบน

พระองค์ทรงตั้งพระทัยสนับสนุนให้นักเรียน ม.8 นี้ สามารถเข้าศึกษาต่อในระดับอุดมศึกษาเพื่อพัฒนาให้ผู้หญิงได้มีทักษะตลอดจนความรู้ได้เท่าเทียมกับผู้ชายในทุกๆ ด้านให้มากที่สุด

ข้าหลวงทุกคนที่เข้าศึกษาในโรงเรียนจะได้รับทุกอย่างตั้งแต่ค่าเล่าเรียน อุปกรณ์ อาหารกลางวัน ตลอดจนพาหนะรับส่ง เมื่อเรียนสำเร็จแล้วพระองค์จะทรงแนะแนวเพื่อเลือกอาชีพ หรือเพื่อศึกษาต่อตามความสามารถ ความถนัด ทัศนติ ความสนใจ และอุดมการณ์

กล่าวได้ว่า พระองค์เป็นเจ้านายสตรีพระองค์แรกที่พยายามลบล้างค่านิยมเก่าๆ และพยายามสร้างภาพลักษณ์ใหม่ให้กับผู้หญิงไทยให้เป็นที่ประจักษ์ ด้วยพระปรีชาสามารถส่วนพระองค์ทางด้านภาษา สมเด็จฯ เจ้าฟ้าวไลยอลงกรณ์ ทรงได้รับพระมหากรุณาธิคุณอย่างสูงจากพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว โดยโปรดเกล้าฯ ให้เป็นเจ้านายสตรีพระองค์แรก เข้าร่วมงานพระราชทานเลี้ยงต้อนรับเจ้านายและผู้แทนต่างประเทศ โดยทรงมีหน้าที่รับเสด็จเจ้านายต่างประเทศ ตลอดจนผู้นำหรือผู้แทนแต่ละประเทศ เนื่องจากพระองค์ตรัสภาษาอังกฤษได้อย่างคล่องแคล่ว

สิ่งเหล่านี้ได้ส่งผลให้ภาพลักษณ์ของผู้หญิงไทยในสายตาของชาวต่างประเทศเปลี่ยนแปลงไป เป็นที่ประทับใจแก่ผู้ที่มีโอกาสได้เข้าเฝ้าฯ ที่สำคัญยังเป็นการทำให้สัมพันธภาพระหว่างไทยกับต่างประเทศแน่นแฟ้นยิ่งขึ้น

พระองค์ทรงให้ความสำคัญกับการศึกษาของกุลสตรีไทย และทรงทำนุบำรุงการศึกษาของสตรีมากมาย อาทิ ทรงรับเป็นองค์อุปถัมภ์ให้แก่โรงเรียนราชินี และสร้างโรงเรียนสตรีเพิ่มอีกแห่ง คือ โรงเรียนราชินีบน นอกจากนี้ยังประทานอาคารพร้อมที่ดินประมาณ 4 ไร่ให้กระทรวงศึกษาธิการจัดตั้ง “โรงเรียนฝึกหัดครูเพชรบุรีวิทยาลงกรณ์” ปัจจุบัน คือ มหาวิทยาลัยราชภัฏวไลยอลงกรณ์ และประทานเงินเพื่อปลูกสร้างอาคารและจัดซื้อวัสดุอุปกรณ์การเรียนใหม่ของ “โรงเรียนเบญจมเทพอุทิศ” จ.เพชรบุรี ทั้งยังได้ประทานทรัพย์ส่วนพระองค์เป็นทุนการศึกษาแก่นักเรียนพยาบาลไปศึกษาต่อยังต่างประเทศ และประทานเงินสร้างสะพานชมัยมรุเชฐ เพื่อเป็นที่ระลึกพระเชษฐา 2 พระองค์อีกด้วย

สิ่งที่พระองค์ทรงสนพระทัยเป็นพิเศษ คือ การเย็บปักถักร้อย ทรงทำผ้ารองจาน ผ้ารองแก้ว เสื้อกันหนาว หรือไม่ก็ทรงร้อยดอกไม้ ทรงจัดดอกไม้ในแจกันและทรงพระอักษร บางคราวจะทรงเล่นเกม เช่น หมากฮอร์ส สกาลูโด ผสมอักษรอังกฤษเป็นคำๆ ทรงเลือกแต่งฉลองพระองค์ซึ่งมีสีสันสวยงาม พระองค์ไม่โปรดเครื่องประดับมากนัก แต่ที่โปรดมาก คือ เครื่องประดับไข่มุก ไม่ว่าจะเสด็จที่ใดจะทรงสวมไข่มุกบ่อยครั้ง และทรงมีไข่มุกมากมายหลายสี

ส่วนพระกระยาหารที่โปรดก็คือปลาดุกย่าง ผลไม้ที่โปรดคืออ้อยควั่น สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากัลยาณิวัฒนา กรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร์ ทรงเล่าพระราชทานว่า เมื่อสมเด็จฯ เจ้าฟ้าวไลยอลงกรณ์ ยังทรงพระเยาว์นั้น พระองค์ไม่โปรดเสวยผลไม้ โดยเฉพาะอย่างยิ่งองุ่น ซึ่งในเวลานั้นเป็นของที่แพงและหรูหรามาก เพราะเป็นผลไม้เมืองนอก

สมเด็จฯ เจ้าฟ้าวไลยอลงกรณ์ ทรงได้รับพระมหากรุณาธิคุณโปรดเกล้าฯ สถาปนาเป็นสมเด็จพระราชปิตุจฉา เจ้าฟ้าวไลยอลงกรณ์ กรมหลวงเพชรบุรีราชสิรินธร ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวอนันทมหิดล ในปี 2478 ต่อมาในปี 2481 ก็สิ้นพระชนม์ ณ วังคันธวาส ถนนวิทยุ อันเป็นสถานที่ตั้งของโรงแรมพลาซ่าแอทธินี ในปัจจุบัน