กว่าจะเป็น...เพลงละครเวที
ละครเวทีถือเป็นศาสตร์และศิลป์ที่รวบรวมศิลปะหลากหลายแขนงไว้ด้วยกัน เป็นการแสดงที่มีความละเอียดในทุกขั้นทุกตอน
โดย...พงศ์ พริบไหว
ละครเวทีถือเป็นศาสตร์และศิลป์ที่รวบรวมศิลปะหลากหลายแขนงไว้ด้วยกัน เป็นการแสดงที่มีความละเอียดในทุกขั้นทุกตอน แต่ละครั้งที่เปิดรอบแสดงให้ได้ชม ต้องใช้เวลาอย่างน้อย 1 ปี ในการเตรียมพร้อม หากพูดกันในฐานะคนที่เข้าไปชมละครเวที แน่นอนว่านอกจากภาพรวมที่ได้เห็นเครื่องแต่งกายสวยหรู นักแสดงหล่อสวย และเวทีแสนอลังการ หากไม่มีทีมมิวสิเคิลทำงานหนักคอยเชื่อมทุกองค์ประกอบเหล่านั้น ทุกสิ่งที่กล่าวมาเบื้องต้นคงไม่สมบูรณ์แบบ
ในวันงานเสวนาประกอบการแสดงดนตรี “Bangkok Music Forum” ในครั้งที่ 10 ณ หอศิลป์กรุงเทพฯ ได้จัดเสวนาในเรื่อง “ปรากฏการณ์ละครเพลงในประเทศไทย” ซึ่งเป็นกิจกรรมที่ถูกจัดขึ้นเพื่อบอกเล่าเรื่องราวการทำงานแบบเจาะลึกของทีมงานมิวสิเคิลเธียเตอร์ โดยเน้นไปที่องค์ประกอบสำคัญเบื้องหลังละครเวทีอย่างกระบวนการสร้างสรรค์ผลงานในรูปแบบมิวสิเคิล แน่นอนว่าเป็นเรื่องราวที่จะทำให้เราในฐานะผู้ชม เข้าใจการทำงานและเห็นคุณค่าในแต่ละบทเพลงที่ถูกประพันธ์ขึ้นด้วยความอุตสาหะ
ครั้งนี้ สราวุธ เลิศปัญญานุช หนึ่งในนักประพันธ์มือหนึ่งของผู้กำกับ บอย ถกลเกียรติ ผู้ซึ่งเริ่มต้นงานของเขาในละครเวทีเรื่องวิมานเมือง ก่อนจะมีผลงาน อาทิ บัลลังก์เมฆ
ทวิภพ ข้างหลังภาพ สี่แผ่นดิน และอีกมากมาย ในฐานะรุ่นเก๋าผู้ผ่านงานทุกรูปในส่วนดนตรีของละครเวที เจ้าตัวเล่าถึงงานที่ทำให้ฟังว่า
“จริงๆ ในเมืองไทยเอง เพิ่งมีระบบการจัดการวางตำแหน่งทีมมิวสิเคิลในละครเวทีมาไม่นานนี้เอง เมื่อ 10 ปีก่อนสมัยผมทำงานใหม่ๆ คือจะทำหน้าที่ทุกอย่างทั้งหมดเอง ที่เกี่ยวกับส่วนของเพลงในละครเวทีเลย คือคนยุคนั้นเขาเรียกตำแหน่งผมว่าลิง คือทำทุกอย่างได้ในคนเดียว แต่ปัจจุบันนี้เปลี่ยนไปแล้ว เพราะรูปแบบละครเวทีมันใหญ่ขึ้นจากเดิมมาก แสดงกันเป็นร้อยรอบ ทำคนเดียวไม่ได้ ก็เลยต้องมีหลายส่วนแยกกันทำงาน อาทิ มิวสิเคิลไดเรกเตอร์ คอนดักเตอร์ ผู้ประพันธ์เนื้อร้อง ผู้ประพันธ์ทำนอง และผู้เรียบเรียงเสียงประสาน ซึ่งทุกคนจะทำงานด้วยกันตั้งแต่เริ่มเลย
“คือก่อนจะมีละครเวทีสักเรื่องหนึ่ง เราจะมีคนเขียนบทมานั่งคุยกันว่าจะทำอะไรกันดี และเราสนใจอะไรเป็นพิเศษ ซึ่งคนส่วนใหญ่เข้าใจว่าคนเขียนบทจะเอาบทที่เสร็จสมบูรณ์แล้ว มาให้ก่อนเลย คือจริงๆ ไม่ใช่ ตั้งแต่เริ่มบทจะถูกพัฒนาไปด้วยกันกับส่วนของทำนอง ซึ่งทุกอย่างจะเริ่มตรงเรื่องย่อและลำดับโครงเรื่องจากคนเขียนบท จากนั้นจะลองเอาบทมาเล่นเองก่อน และหาว่าตรงส่วนไหนควรจะเอาเพลงเข้ามา แล้วผมก็เขียนทำนองลงไป พอได้ทำนองก็มาถึงส่วนของผู้ประพันธ์เนื้อร้อง ซึ่งเห็นมาตั้งแต่ต้นว่าบทมาแบบนี้ คาแรกเตอร์ตัวละครเป็นแบบนี้ จังหวะไหนเพลงต้องมาและพูดถึงเรื่องอะไร”
วิเชียร ตันติพิมลพันธ์ ในฐานะผู้ประพันธ์เนื้อร้องมากฝีมือ ชายที่เราคุ้นเคยกับเสียงของเขาทุกเวลาเย็นในบทเพลงคืนความสุขให้ประเทศไทย นอกจากเสียงดีเหลือร้าย
เขาเองยังเขียนเพลงเพราะๆ และดูแลเรื่องคำร้องในละครเวที อาทิ ฟ้าจรดทราย แม่นาคพระโขนง หงส์เหนือมังกร ข้างหลังภาพ และล่าสุด วันสละโสดกับโจทย์เก่าๆ โดยในหน้าที่เขาถือเป็นเช่นคนต่อจิ๊กซอว์ระหว่างบทกับท่วงทำนองให้เข้ากัน เพื่อให้เกิดเป็นตัวเพลงที่ถูกเรียงร้อยถ้อยคำอย่างสวยงามและลงตัว
“คือเราปรับกันเยอะนะ กว่าจะได้ในแต่ละเพลง ก็ต้องเขียนเพลงให้เข้ากับทำนองและบทที่สุด ซึ่งตรงส่วนนี้เราก็จะทำงานกันในทีมหนัก แล้วความยากในการเขียนเนื้อคือ ในแต่ละเพลงลักษณะของมันจะแตกต่างกันมาก ในละครเวทีบางเรื่องมีความเป็นอัตลักษณ์สูง เราก็ต้องจับเอาภาษาเฉพาะในละครเวทีเรื่องนั้นๆ ออกมาใส่ไว้ในทำนองให้ได้ จากนั้นพอได้เพลงเราก็จะเข้าไปทำงานกับคนเรียบเรียงเสียงประสาน ตรงส่วนนี้ก็ต้องปรับแก้เนื้อเพลงกันอีกหลายรอบให้นักแสดงร้องเพลงได้เข้าปาก” วิเชียร กล่าว
ปิติ เกยูรพันธ์ ผู้กำกับดนตรีและผู้ควบคุมวงในละครเวทีมากความสามารถ เคยผ่านงานละครเวทีทั้งในและต่างประเทศ อาทิ Miss Saigon, Cabaret, The Sound of Music, กินรีสีรุ้ง, โจโจ้ซัง, เงิน เงิน เงิน และอีกมากมาย โดยผลงานล่าสุดของเขาถูกเสนอชื่อเข้าชิงรางวัลสุพรรณหงส์ในสาขาดนตรีประกอบยอดเยี่ยมจากภาพยนตร์เรื่องแผลเก่า ซึ่งปิติยิ้มและเล่าต่อยอดงานของวิเชียร ว่าเมื่อได้ทุกอย่างพร้อม เขาเองจะเข้ามาทำให้สิ่งเหล่านั้นเชื่อมกัน
“เมื่อได้เนื้อร้อง ทำนอง และเสียงประสานมาครบ ทีนี้จะถึงงานของผมแล้ว คือในฐานะผู้อำนวยเพลงและผู้ควบคุมวง ต้องเอาทั้งหมดที่มีมาถ่ายทอดสู่ท่านผู้ชม และที่สำคัญต้องถ่ายทอดกันสดๆ ทุกรอบ ซึ่งผมเองจะเหมือนเป็นตัวกลางระหว่างบท ทำนอง เนื้อร้อง และนักดนตรี โดยก่อนที่เราจะแสดงสดกันได้ ก็ต้องทำทั้งหมดให้มาเป็นก้อนเดียวกันให้ได้และต้องลงตัวด้วย ซึ่งความยากคือต้องกำหนดจังหวะของโน้ตดนตรีว่าเครื่องดนตรีชนิดไหนจะเข้ามาในเพลงนี้ คีย์เพลงไหนเหมาะสมกับนักแสดงคนนี้ ต้องมีเครื่องดนตรีพิเศษอะไรนำมาใช้ในเรื่องบ้าง คือตรงนี้จะถือเป็นเรื่องของการเชื่อมจุดต่างๆ ให้สมบูรณ์ที่สุด
“พอมาถึงตรงนี้เมื่อรวมได้เป็นก้อน เราเองต้องซ้อมกันเยอะมาก ทั้งนักแสดง นักดนตรี ด้วยความที่รายละเอียดมันเยอะไปหมด ก่อนที่ผู้ชมจะได้ฟังเพลงเพราะๆ บนเวที ส่วนนี้ต้องซ้อมกันอย่างน้อย 5 เดือนนะเพื่อให้งานสมบูรณ์ โดยทั้งหมดที่เราตีความมา หากผู้กำกับละครเวทีบอกว่าไม่ผ่าน เราก็ต้องกลับไปแก้ให้ผ่านให้ได้อารมณ์อย่างที่ผู้กำกับต้องการสื่อออกไป ซึ่งตรงนี้ถือเป็นโจทย์ใหญ่สำคัญมาก เพราะเราทำละครเพลงเราต้องให้ทุกบทเพลงสื่อสารออกไปให้ตรงใจ ผมเคยต้องทิ้งในส่วนของพาร์ตดนตรีที่ทำมาทั้งหมดแล้วทำใหม่ก็มีนะ ถ้าผู้กำกับละครเวทีบอกว่าไม่ใช่” นักดนตรีมากประสบการณ์กล่าวไว้เช่นนั้น
กว่าจะมาเป็นบทเพลงในละครเวทีได้ ยังมีรายละเอียดอีกมากมายที่ทำให้ทึ่ง เมื่อยิ่งฟังยิ่งเข้าใจถึงความยากในการทำงานภายในทีมมิวสิเคิล อีกทั้งเมื่อทุกอย่างลงตัวในส่วนของพาร์ตดนตรี นอกจากเป็นทีมที่ต้องเริ่มกันมาตั้งแต่ละครเวทีตั้งไข่แล้ว การทำงานของทีมนี้จะจบลงก็ต่อเมื่อการแสดงรอบสุดท้ายปิดม่านลง เพราะด้วยความสดของรอบการแสดง ทำให้ทุกครั้งจะต้องลงไปควบคุมเองเสมอ และมักมีปัญหาและรายละเอียดต่างๆ ให้แก้อยู่ตลอดเวลา ซึ่งนั่นถือเป็นเสน่ห์ของละครเพลง
ทั้งสามคนบอกเล่าเรื่องราวไว้เช่นนั้น ในส่วนการทำงานเป็นผู้สร้างบทเพลงแสนตราตรึงใจในละครเวที เห็นความยากเช่นนี้แล้ว คนที่รักและชื่นชอบละครเวทีควรจะเข้าไปสนับสนุนกันให้มากๆ เพื่อให้ผลงานดีๆ เช่นนี้อยู่คู่กับเราไปอีกแสนนาน
และนั่นคงเป็นสิ่งเดียวที่คนทำงานเบื้องหลังในละครเวทีต้องการ
