‘จิตใต้สำนึก’ บันทึกภาพถ่ายจากข้างถนน

โดย...พรเทพ เฮง/ภาพ : เฟซบุ๊ก Bacc หอศิลปวัฒนธรรมแห่งกรุงเทพมหานคร

การถ่ายรูปแนวสตรีท โฟโต้ (Street Photography) หรือที่มักเรียกว่าแนวไลฟ์ก็ตามแต่ เพราะเป็นการถ่ายภาพที่ไม่ต้องมีการจัดท่าทาง ไม่ต้องจัดแสง เพียงแค่ถ่ายรูปชีวิตผู้คนที่ได้พบเจอ

 สตรีท โฟโต้ เป็นรูปแบบการถ่ายทอดแบบ Straight Photography คือนำเสนออย่างตรงไปตรงมาโดยที่ไม่มีการจัดฉาก เน้นการถ่ายทอดอารมณ์ผู้คนตามท้องถนนกับสภาพแวดล้อมรอบข้างอย่างตรงไปตรงมาที่สุด

 การถ่ายภาพแนวนี้ช่างภาพส่วนมากจะใช้กล้องแบบ Rangefinder หรือไม่ก็กล้องคอมแพ็กขนาดกะทัดรัด ติดเลนส์มุมกว้าง เพื่อไม่ให้ผู้คนแตกตื่นตกใจขณะที่กล้องถูกยกขึ้นมาถ่าย และเพื่อความสะดวกของตัวช่างภาพเองในการกลมกลืนเข้าไปอยู่กับผู้คนและสภาพแวดล้อม ณ ขณะนั้น

 

 การถ่ายรูปแบบนี้ต้องอาศัยการเดินไปเรื่อยๆ และต้องพกกล้องติดตัวไว้ตลอด เจออะไรที่น่าสนใจก็กดถ่ายแล้วแต่จังหวะและโอกาสจะเอื้ออำนวย

 นิทรรศการภาพถ่ายแนวสตรีท โฟโต้ “จิตใต้สำนึก” (Subconscious) โดยกลุ่มสตรีท โฟโต้ ไทยแลนด์ เหลือเวลาเพียง 10 วันเท่านั้น เพราะจัดแสดงถึงวันที่ 30 ก.ย. 2558 นี้เท่านั้น สามารถแวะเวียนไปชมกันได้ที่ผนังโค้งชั้น 3-5 เวลา 18.00-20.00 น. ณ หอศิลปวัฒนธรรมแห่งกรุงเทพมหานคร สี่แยกปทุมวัน กทม.

 งานของกลุ่มช่างภาพสตรีท โฟโต้ ไทยแลนด์ ได้รับการยอมรับว่าเป็นกลุ่มแรกๆ ที่ทำงานแนวภาพถ่ายข้างถนนได้อย่างน่าสนใจและทำงานอย่างต่อเนื่องมาโดยตลอด เป็นการถ่ายภาพรอคอยจับจังหวะถ่ายภาพชีวิตบนถนนหนทางและทางเดิน

 

 ในขณะเดียวกันภาพเหล่านี้ก็สะท้อนสังคม ตลกขบขัน และครุ่นคิดสงสัย หรือไม่ก็มองไปถึงความเร่งรีบในภาวะสมัยใหม่ วิถีชีวิตในเมือง นอกจากนั้นแล้วยังมีการจัดกิจกรรมเสวนาเพื่อแบ่งปันความคิด ความรู้ ทัศนะ รวมไปถึงกระบวนการทำงานเกี่ยวกับภาพถ่ายอย่างสม่ำเสมอ

 สำหรับนิทรรศการครั้งนี้ถือเป็นการจัดแสดงครั้งที่ 3 ของพวกเขาทั้งกลุ่มที่มีด้วยกัน 13 คน คือ อัครา นักทำนา, ฉัตรชัย บุณยะประภัศร, เจษฎา อินเอก, เกริกบุรินทร์ เกิ้งบุรี, นพดล วีรกิตติ, พงศธร ลีลาประชากุล, สกุลชัย สี่กิติกุล, ศราวุธ แต้โอสถ, สิริมา ไชยปรีชาวิทย์, ทวีพงษ์ ประทุมวงษ์, ทิพวัลย์ เกตุสมบูรณ์, วินัย ดิษฐจร และวิสิทธิ์ กุลศิริ

 สำหรับแนวความคิดที่เป็นชื่อนิทรรศการ “จิตใต้สำนึก” เพราะพวกเขาต่างมีความเชื่อว่าภาพแนวสตรีท โฟโต้ เป็นภาพที่เกิดจากการกดชัตเตอร์ที่สัมพันธ์อย่างลึกซึ้งกับจิตใต้สำนึกของช่างภาพแต่ละคน หากแต่ว่าจิตสำนึกที่ว่านั้นไม่ได้มาจากความเข้าใจในเครื่องมือ และสถานการณ์ที่อยู่ตรงหน้าเท่านั้น แต่มาจากการสั่งสมสำนึกผ่านการอ่านหนังสือ ดูหนัง ฟังเพลง เสพย์งานศิลปะ รวมทั้งประสบการณ์การเดินทางที่หลากหลาย จนตกผลึกเป็นต้นทุนชีวิตที่แตกต่าง และสงบนิ่งอยู่ใต้จิตสำนึกของแต่ละคน

 

 อย่างภาพถ่ายชุด Thailand Happy ของ ทิพวัลย์ เกตุสมบูรณ์ ได้สะท้อนมุมมองของอิสระเสรี ความสุข ความสนุก เป็นเอกลักษณ์แบบไทยๆ ที่เกิดขึ้นในเมืองไทย ภาพถ่ายชุดนี้มุ่งเน้นการจับจังหวะสรีระร่างกายในท่วงท่าที่ผู้คนกำลังมีความสุข สนุกสุดหวี่ยง ซึ่งบางครั้งก็ดูพิลึกพิลั่น

 นอกจากนี้ ยังมีภาพถ่ายของผู้ชนะและผู้เข้ารอบการประกวดภาพถ่าย Travelling : AS FAR AS YOU CAN GO มาร่วมแสดงด้วย ซึ่งจะเห็นมุมมองที่หลากหลายของศิลปะภาพถ่ายแนวสตรีท โฟโต้ ของเมืองไทยจากผู้สนใจในศาสตร์และศิลปะด้านนี้ได้รอบด้านมากขึ้น

 มานิต ศรีวานิชภูมิ ศิลปินภาพถ่ายของไทย ซึ่งมีชื่อเสียงระดับโลก ได้มาเป็นประธานเปิดงานนิทรรศการภาพถ่ายครั้งนี้ เขาบอกว่าตอนนี้ภาพถ่ายแนวสตรีท โฟโต้ เป็นที่นิยมมากทั้งในเมืองไทยและต่างประเทศ

 

 โดยที่มานิตเคยเขียนบทความถึงศิลปะการถ่ายภาพแบบข้างถนนไว้ว่า ยิ่งกล้องถูกพัฒนาให้มีขนาดเล็กลง ใช้ฟิล์มม้วน สามารถพกพาเดินทางไปไหนมาไหนได้สะดวก ภาพถ่ายข้างถนนยิ่งก้าวหน้าและหลากหลายมากขึ้น และเมื่อเข้าสู่ยุคดิจิทัลปัจจุบัน งานแนวนี้ยิ่งเติบโตเป็นทวีคูณ

 สตรีท โฟโต้ ถูกถ่ายจากพื้นที่สาธารณะ (Public Space) ไม่มีการโพส (No Pose) ภาพทุกภาพจึงเกิดขึ้นตามธรรมชาติ ไม่ปรุงแต่งหรือตระเตรียมแต่อย่างใด ใช้นาทีตัดสิน (Decisive moment) ซึ่งเป็นศัพท์ของ อองรี คาร์เทียร์ เบรซอง ปรมาจารย์ภาพถ่ายแนวสตรีท โฟโต้ ชาวฝรั่งเศส คือ อาศัยการตัดสินใจอันฉับไว แม่นยำในการกดชัตเตอร์ เพราะภาพที่สมบูรณ์ลงตัว จะปรากฏตัวให้ถ่ายรูปเพียงเศษเสี้ยวของวินาที หากพลาดจังหวะและเวลาดังกล่าว ภาพเหตุการณ์นั้นก็จะผ่านไป ดังนั้นช่างภาพที่เก่งต้องมีปฏิภาณไหวพริบฉับไว ทั้งการสังเกต คาดคะเน รอคอย และจังหวะกดชัตเตอร์แม่นยำ

 มานิตบอกตอนพูดคุยกันถึงศิลปะแนวสตรีท โฟโต้ ว่า ภาพถ่ายแนวนี้แตกต่างกับภาพถ่ายแนวข่าวหรือสารคดี ทั้งที่บางรูปมีชั่วขณะที่คล้ายกัน

 “อย่างภาพข่าวหรือสารคดีมีการกำหนดประเด็นข่าวหรือเรื่องราวไว้แล้ว ซึ่งแตกต่างกับภาพถ่ายข้างถนนที่เกิดขึ้นอย่างฉับพลันและมิอาจคาดเดาได้”

 การตัดสินใจในระดับจิตใต้สำนึก ที่ประมวลผลจากความรู้ ประสบการณ์ทัศนคติการมองโลกต่างๆ ทำให้เกิดเสน่ห์ในภาพถ่ายข้างถนนของช่างภาพแต่ละคน ส่วนมากเป็นเรียนรู้ด้วยตัวเอง ไม่มีการจัดฉาก เพียงออกไปจับจังหวะชีวิตหรือจะเรียกเป็นแคนดิด (Candid) ซึ่งซ่อนกล้องโดยที่ผู้กำลังถูกแพร่ภาพไม่ทันรู้ตัว จึงได้แสดงอารมณ์ต่างๆ ออกมาอย่างเป็นธรรมชาติ

 แน่นอน กลุ่มทำงานศิลปะแนวสตรีท โฟโต้ ไม่มีรายได้ มีเพียงความฝัน รู้สึกดี และมีความสุขที่จะได้แบ่งปันให้คนอื่นได้ดูภาพถ่ายของพวกเขาเอง