เครื่องมุกโบราณทรงคุณค่า ของ บุญรัตน เพชรฉาย

โดย...วันพรรษา อภิรัฐนานนท์/ภาพ เสกสรร วิโรจเมธากุล

สัญลักษณ์แห่งศิลปะความละเอียดอ่อน โครงสร้างแห่งงานช่างฝีมือและความน่าลุ่มหลงในเครื่องมุกโบราณฝีมือดี เรื่องนี้คงต้องยกให้อาจารย์ บุญรัตน เพชรฉาย เป็นผู้เล่า

อาจารย์บุญรัตน ปัจจุบันอายุ 55 ปี เป็นหัวหน้าสาขาการบัญชี ปวช. วิทยาลัยอาชีวศึกษากรุงเทพธุรกิจ เล่าให้ฟังถึงเครื่องมุกโบราณฝีมือดี ของเก่าตกทอดจากบิดา สมัคร เพชรฉาย พนักงานอาวุโสธนาคารกรุงเทพ (รุ่นแรก) ซึ่งเป็นนักเล่นของเก่า โดยมีความสนใจในของเก่าหลายชนิด ไม่เฉพาะแต่เครื่องมุก หากรวมถึงเครื่องถ้วยจีนและเบญจรงค์ รวมทั้งพระเครื่องพระพุทธรูปบูชา หลายองค์มีอายุกว่าร้อยปี หรือบางองค์ก็หลายร้อยปี

 

สำหรับเครื่องมุก ซึ่งเป็นศิลปหัตถกรรมจากการใช้เปลือกหอยมุกมาฉลุเป็นชิ้นเล็กๆ ประดับลงบนภาชนะ บานประตู หน้าต่าง ฯลฯ โดยมีรัก ยางไม้ ผสมกับใบตองแห้งเผาไฟ เป็นตัวเชื่อมให้มุกฝังตัวอยู่บนผิวภาชนะหรือวัตถุที่ต้องการ ความแวววาวของเปลือกหอยมุกสีขาวแกมชมพู จะตัดกับสีดำของรักเกิดเป็นลวดลายที่งดงาม คนไทยแต่ก่อนนิยมประดับมุกลงบนภาชนะเครื่องใช้ เช่น ตั่ง ตะลุ่ม และพาน

อาจารย์บุญรัตน เล่าว่า เครื่องมุกและการประดับมุกเป็นงานศิลปหัตถกรรมที่ต้องใช้ความละเอียดประณีต ต้องใช้ช่างที่มีความสามารถสูง ในอดีตจึงมักทำเป็นเครื่องใช้ของคนชั้นสูง พระภิกษุสงฆ์ และทำสิ่งที่เกี่ยวเนื่องกับสถาบันกษัตริย์ และศาสนาเป็นส่วนใหญ่ ต่อมาสภาพเศรษฐกิจเปลี่ยนแปลงไป เครื่องมุกซึ่งต้องนำเปลือกหอยมุกมาประดับเครื่องมุก ใช้เวลาและความประณีตสูง จึงไม่ค่อยได้เห็นกันอีก

“เครื่องมุกไทยราคาสูง หาดีๆ ยาก ถึงจะเป็นของเก่าก็ต้องคัดให้เห็นว่าของเก่าดี ฝีมือดี จึงจะเรียกว่าดี” อาจารย์เล่า

 

อาจารย์บอกว่า ความยากและความคลาสสิกของเครื่องมุกขึ้นอยู่ที่ความประณีตและฝีมือช่างที่มุ่งเนรมิตความงามให้สอดคล้องกับวัสดุและรูปแบบของสิ่งที่สร้างขึ้น มีความเรียงร้อยและสอดประสานอยู่กับวิถีชีวิต ทั้งลวดลายเก่าใหม่อันนำมาผสมกลมกลืนกันอย่างสุนทรี เพิ่มคุณค่าและความน่าใช้น่าชื่นชม

จำนวนของของเก่าในบ้านนั้น บอกตรงๆ ว่ายากจะนับ โดยมีหลายประเภทรายการ สำหรับห้องที่อาจารย์เปิดให้ชมในวันนี้ เป็นห้องเก็บเครื่องมุก เครื่องจีน เบญจรงค์และพานรองที่ทรงคุณค่ายิ่ง ทั้งหมดเป็นของเก่าฝีมือช่างโบราณ มีความงดงามและประณีตที่ยากจะหาได้ในยุคนี้

“เครื่องมุกสมัยเก่าทำจากมุกหอยโข่งทะเลอันดามัน ที่ให้ความแวววาวและสวยกว่าหอยกาบแบบเครื่องมุกจีน ซึ่งก็เป็นที่น่าเสียดาย เพราะอันว่ามุกในทะเลอันดามันนั้น ปัจจุบันไม่มีอีกแล้ว”

 

สำหรับเครื่องมุกชิ้นโปรด อาจารย์เล่าว่า เป็นเครื่องมุกญวน ซึ่งญวนเรียกว่า “กี๋” แปลว่าที่รอง ใช้ประโยชน์ในลักษณะของถาดรอง เช่น ถาดรองถ้วยชา เป็นต้น กี๋ญวนที่ว่าทำด้วยไม้ชิงชันสีแดง ฝีมือช่างนับว่ามีความละเอียดอย่างหาตัวจับยาก ลวดลายในกี๋ว่าด้วยความกตัญญู 24 เรื่องของตำนานจีนโบราณ

“กี๋ชิ้นนี้เป็นไม้ชิ้นเดียวไม่ต่อไม้ จากนั้นก็ฉลุซ้อนเข้าไป เป็นชิ้นที่คุณพ่อได้ซื้อไว้จากเวิ้งนาครเขษม ซึ่งเป็นแหล่งขายของเก่าสมัยก่อน ความเก่าของกี๋น่าจะไม่ต่ำกว่า 100 ปี หรือตั้งแต่สมัยรัชกาลที่ 5”อาจารย์เล่า

 

เรื่องเครื่องมุกของเวียดนาม ในความเห็นส่วนตัวของคนเล่นเครื่องมุกเก่า อาจารย์เล่าว่า จีนแพ้ญวนหลุดลุ่ยในเรื่องนี้ ทั้งๆ ที่จีนเป็นผู้เริ่มใช้เครื่องมุกมาก่อน แต่ในทางฝีมือช่าง ญวนผู้รับอิทธิพลกลับมีความละเอียดอ่อนและทำได้ดีกว่าจีนมาก ด้วยเป็นต่อในความขยันอดทน ประณีตในลายและมุมที่ละเอียดซับซ้อน เรียกได้ว่าเหนือชั้นกว่ามาก

อาจารย์เล่าต่อไปถึงลวดลายที่ฉลุไว้ในลายไม้ว่า เรื่องราวว่าด้วยความกตัญญู ซึ่งเป็นคติของจีนโบราณ ได้แก่ การต่อสู้กับเสือ เพื่อปกป้องพ่อแม่ หรือการถอดเสื้อ เพื่อล่อให้ยุงกัดกินเลือดของตัวเองแทนเลือดของพ่อแม่ เป็นต้น ลวดลายบนไม้ฉลุตัวยุงอย่างน่าชม แม้กระทั่งยุงตัวจิ๋วๆ ก็ยังทำได้ อย่างนี้ต้องให้ฝีมือช่างญวน

“ผมเก็บของเก่า เก็บเพราะรักในฝีมือช่าง ช่างเมืองไหนฝีมือดีก็เก็บหมด เครื่องประดับมุกญวนในปัจจุบันถือเป็นเครื่องประดับมุกที่ประดับบนไม้ที่ดีที่สุดในโลก อย่างไรก็ตาม ญวนไม่ใช่คู่แข่งของไทย เพราะไทยประดับมุกบนรัก ซึ่งแตกแขนงออกมา”

 

นอกจากนี้ก็ยังมีกี๋ญวนอีกหลายชิ้นที่นับว่าเป็นเอก ไม่ว่าจะเป็นชิ้นมุกแผ่นแลลาย กี๋เก่าใช้วิธีแลลาย โดยตัดมุกเป็นแผ่นแล้วขัดลวดลายลงบนตัวมุกไปเลย โดยชิ้นนี้เป็นลวดลายเครือเถา ซึ่งฝีมือดีมาก มีความงดงามและอ่อนช้อยอย่างน่ามหัศจรรย์ อีกชิ้นหนึ่งเป็นกี๋ประดับมุกแบบนูนต่ำ ซึ่งกรรมวิธีก็คือการฝังมุกให้พอดีกับไม้หรือตื้นกว่าปกติ มุกจะนูนออกมา ให้อารมณ์ไปอีกแบบหนึ่ง

ในวันนั้นอาจารย์ยังได้นำกระบะ ตะลุ่ม และพานอีกหลายชิ้นมาให้ทีมงานโพสต์ทูเดย์ได้ชม ล้วนแต่เป็นของเก่าที่มีคุณค่า ของเก่าเก็บด้วยใจรัก ซึ่งทรงคุณค่าด้วยตัวของมันเอง อีกยังได้มีโอกาสทราบว่า บิดาของอาจารย์ได้ใช้เวลาสะสมของเก่าตลอดชีวิตของท่าน ของบางชิ้นซื้อแล้วต้องเดินกลับบ้าน จากเวิ้งนาครเขษมกลับฝั่งธนบุรี เพราะไม่มีเงินค่ารถ

“คุณพ่อไม่ใช่คนร่ำรวย แต่เก็บของเก่าด้วยใจนิยม อีกทั้งยังปลูกฝังลูกหลานทุกคนให้รู้จักรักในของเก่า รักในรากของชาติพันธุ์ ศิลปวัฒนธรรมและวิถีชีวิตที่เป็นมา บางทีคุณพ่อพาลูกๆ ไปเที่ยวพิพิธภัณฑ์ บอกลองดูซิ อันนี้กับอันที่บ้าน อันไหนสวยกว่าหรือแตกต่างกันอย่างไร เป็นการปลูกฝังของท่าน ผมเองโตมาแบบนี้ ก็รู้สึกดีกับของเก่า หยิบจับครั้งใดก็ใจเป็นสุข มีความสุขความสงบเหมือนกับเราได้อยู่ในที่ทางที่ถูกที่ควร”

 

วิธีบำรุงรักษาเครื่องมุก

1.การเก็บรักษาเครื่องมุก สำคัญที่สุดต้องระวังอย่าให้กระทบกันเด็ดขาด เนื่องจากมุกที่ประดับอาจหลุดได้ ถึงจะส่งถึงมือช่างแต่ก็จะซ่อมไม่ได้ดีดังเก่า สำหรับการหยิบการจับ ต้องระมัดระวัง รวมทั้งการขนย้ายที่ต้องห่อหุ้มบรรจุภัณฑ์มิดชิดและบุอย่างประณีต

2.มิควรให้รับน้ำหนักมากจนเกินไป

3.ระวังอย่าให้แดดส่องในห้องหรือตู้ที่เก็บเครื่องมุก ต้องคอยจับตาดูแสงแดด หากแสงแดดส่องถึงอาจมีปัญหาเรื่องมุกด้าน ไม่ส่องแสงแวววาวอย่างที่ควรจะเป็น เครื่องมุกที่เก็บรักษาไม่ดี จะกลายเป็นเครื่องมุกที่สีออกขาวด้าน ไร้ความแวววาว และไร้ราคา

4.การเช็ดถู เช็ดด้วยผ้าสะอาด สมควรทำอย่างเบามือ ไม่ใช้ยาหรือสารเคมีอย่างเด็ดขาด เนื่องจากจะมีผลต่อสีของมุกนั่นเอง