บัลเลต์-โอเปร่า “สุริโยทัย” นวัตกรรมศิลปะโดย “สมเถา สุจริตกุล”

โดย...นกขุนทอง ภาพ วิศิษฐ์ แถมเงิน (อ.สมเถา)

เลต์โอเปรา “สุริโยทัย” สุดยอดผลงานการสร้างสรรค์งานศิลปะครั้งใหม่ของ “สมเถา สุจริตกุล” ศิลปินศิลปาธรกิตติคุณ เพื่อเทิดพระเกียรติสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ โดยการสนับสนุนของกรมส่งเสริมวัฒนธรรม กระทรวงวัฒนธรรม กรุงเทพมหานคร หลักสูตร “ภูมิพลังแผ่นดิน” พาซาญ่า และโอเปราสยามอินเตอร์เนชั่นแนล มูลนิธิมหาอุปรากรกรุงเทพฯ

นวัตกรรมศิลปะรูปแบบใหม่ครั้งแรกของโลก ด้วยการผสมผสานการเต้นบัลเลต์และการร้องโอเปราหลอมเป็นหนึ่งเดียวกัน พร้อมด้วยการบรรเลงดนตรีจากเครื่องดนตรีไทยและวงดุริยางค์สยามฟิลฮาร์โมนิค ภายใต้การอำนวยเพลงของ “ทฤษฎี ณ พัทลุง”

“ไอเดียของการทำงานชิ้นนี้มีมาประมาณ 3 ปีมาแล้ว ดนตรีบางส่วนเริ่มแต่งเมื่อ 2 ปีมาแล้ว และค่อยๆ ทำ จนเสร็จก่อนการแสดง การแต่งดนตรีสำหรับบัลเลต์ หรือเรื่องละครที่ดำเนินเรื่องด้วยการเคลื่อนไหวอย่างเดียว ไม่มีร้อง มันละเอียดเท่ากับมีร้องเลยนะ เนื้อหากับทำนองเป็นสิ่งเดียวกัน เพราะทุกโน้ตต้องอธิบายเรื่องบนเวที อธิบายอารมณ์ บทละเอียดเท่ากับมีคำพูดหมด คนดูฟังจากดนตรีอย่างเดียวแล้วสามารถรู้ว่าเกิดอะไรขึ้น ส่วนบทร้องต้องมีเพราะเป็นโอเปราด้วย จะมาในเวลาแอ็กชันมันนิ่ง ความรู้สึกของตัวละครมันลึกมาก ต้องใช้คำร้อง ซึ่งมีไม่กี่ที่ เพราะเราเน้นใช้การเคลื่อนไหวสื่อสาร”

ทำไมต้องเป็นบัลเลต์ผสมโอเปรานั้น สมเถา ให้เหตุผลว่า “ผมเคยริเริ่มไอเดียนี้มาแล้วนิดหน่อย ตอนนั้นเรื่องกากี พอเราได้ไปประชุมกับกรมส่งเสริมวัฒนธรรม เราจะทำงานชิ้นใหญ่เฉลิมพระเกียรติ ผมจึงอยากรื้อฟื้นศิลปะอันนี้มา เอามาโยงกับโอเปรา คือทำศิลปะชิ้นใหม่ขึ้นมา แม้ในยุโรปจะไม่มี แต่ในไทยมี เช่น มโนราห์ หรือโขน นั้นก็คือบัลเลต์กับโอเปรา ซึ่งเป็นศิลปะที่ไม่มีในตะวันตก แต่ผมเอาสิ่งที่ได้มาจากไทยมาแปลงเป็นตะวันตก”

ความงดงามของศิลปะการแสดงชั้นสูง ยังถูกเสริมด้วยองค์ประกอบอันวิจิตรตระการตา คือลวดลายผ้าของนักแสดง ที่ออกแบบเป็นพิเศษโดย “พาซาญ่า” ผู้เชี่ยวชาญทางด้านการออกแบบสิ่งทอ ที่มาออกแบบเป็นชุดให้เข้ากับสมัยราชธานีอยุธยา

“การออกแบบเสื้อผ้า ผมอยากให้คนได้เห็นผ้าไทยที่มีความเป็นคอมเทมโพรารี เรามีไอเดียว่าจะสร้างผ้าใหม่ เลยคุยกับคุณชเล วุทธานันท์ (เจ้าของพาซาญ่า) จึงได้เอาทีมดีไซน์ของเขามาช่วย ไม่คิดเงินสักบาท ผ้าทุกชิ้นสร้างมาใหม่ ออกแบบใหม่ ทอเพื่องานนี้ เสร็จแล้วไม่มีอีก เป็นลิมิเต็ด ซึ่งชุดที่ใส่ได้อิทธิพลมาจากสมัยนั้นจริงๆ แต่เราใช้ผ้าที่มีลายคอนเทมก็เปลี่ยนความรู้สึกมาเป็นแฟนตาซี

ผมได้เซตแต่ละกลุ่มในเรื่องสีที่ชัดมาก คนสยามจะเน้นไปสีเย็น พม่าเน้นสีร้อน เราเลือกสีก่อนออกแบบลายผ้าเสียอีก ทุกอย่างระหว่างสองวัฒนธรรมใช้การดีไซน์ให้แตกต่างกันอย่างเห็นชัด อย่างวิธีแต่งหน้าของคนไทยก็ใช้เส้นโค้ง พม่ามาจากเหลี่ยม เป็นทางที่สื่อง่ายที่สุดว่าใครเป็นใคร” สมเถา กล่าว

สำหรับการเลือกเรื่องสุริโยทัยมาทำการแสดง สมเถา บอกว่า เมื่อต้องทำงานเทิดพระเกียรติพระราชินี จะมีเรื่องไหนที่เหมาะสมเท่ากับเรื่องนี้ นอกจากนี้ราชธานีอยุธยายังเป็นยุคที่ยิ่งใหญ่ มีสีสันน่าสนใจอีกมาก “ยุคอยุธยาเป็นยุคที่น่าสนใจมาก เหมือนเมืองหลวงของไทยที่เป็นศูนย์กลางใหญ่ของโลก มีฝรั่งอยู่เยอะแยะ ผมอยากให้คนไทยได้คิดกลับไปว่า เราเคยมีอีกสมัยหนึ่งที่เจริญ ที่ประเทศไทยนำโลกอยู่ เพราะยุคนั้นเป็นปีที่จีนไล่ฝรั่งออกจากประเทศ ทำให้อยุธยาเป็นประตูสู่ตะวันออก และปีนั้นพระเจ้าตะเบ็งชเวตี้ กษัตริย์แห่งกรุงหงสาวดี ก็ต้องการขยายอาณาจักร จึงเข้ามาปะทะกับอยุธยา ซึ่งเป็นยุคที่น่าสนใจมาก เป็นยุคที่เต็มไปด้วยสีสัน เพราะนอกจากชาวสยามแล้ว มีต่างชาติ ญี่ปุ่น จีน โปรตุเกส ดัตช์ ฝรั่งเศส ผมอยากทำให้เด็กย้อนไปสู่อดีต เพื่อที่จะก้าวหน้าไปสู่อนาคต”

เรื่องราวของพระศรีสุริโยทัย นอกจากจะมีบันทึกไว้ในตำราประวัติศาสตร์แล้ว ยังเคยถูกสร้างเป็นภาพยนตร์อันเป็นที่รู้จักของผู้คนจำนวนมาก ทว่าสุริโยทัยในแบบฉบับบัลเลต์โอเปรา ขอให้ทุกคนจงลืมภาพและบทภาพยนตร์

“ผมไม่เอาเรื่องตามหนัง แต่เอาตามประวัติศาสตร์ที่อ่าน ทั้งๆ ที่ผมชอบในหนังมาก เรื่องที่คนรู้จักอยู่แล้วก็เป็นสาเหตุหนึ่งที่เราไม่ต้องพูดอะไรเลย เพราะใช้เรื่องที่คนรู้จักอยู่แล้ว ง่ายขึ้นเยอะ ไอเดียของเราไม่ใช่การทำเรื่องใหม่ การสร้างผลงานศิลปะ ไม่ได้เกี่ยวกับว่าจะทำเรื่องใหม่ แต่เป็นเรื่องเก่าที่จะใส่ความหมายใหม่ยังไงมากกว่า เนื้อหาไม่เหมือนภาพยนตร์เลยสักนิด เราไม่ได้ทำแบบนั้น เราเป็นแฟนตาซีที่ได้รับอิทธิพลจากสมัยนั้น ทำขึ้นมาสำหรับคนปัจจุบันดู ในเรื่องมีแค่ 6 ฉาก ในเองนี้มีแค่ 6 ฉาก แต่เล่าเป็นอาร์ตที่ชัดมาก”

บัลเลต์โอเปรา “สุริโยทัย” โดยฝีมือคนไทย จะออกมาหน้าตาเป็นอย่างไรนั้น เราคนไทยน่าติดตามชม เพราะคนผู้นี้ในต่างแดน ขอบอกว่าบัตรเต็มทุกรอบการแสดง เราคนไทยไปชมผลงานไทยระดับสากลกันเถอะ..