โจลชนำ กับ สงกรานต์

โจลชนำ กับ สงกรานต์
โสมเพ็ญ ขุทรานนท์

สงกรานต์คือ การขึ้นศักราชใหม่ หรือปีใหม่ของไทย ในทำนองเดียวกัน โจลชนำ ก็คือการเข้าปีใหม่ของแขมร์

โจล แปลว่า เข้า ตรงกับภาษาอังกฤษว่า in ชนำแปลว่า ปี เมื่อนำมาประกอบกันกลายเป็นศัพท์คำใหม่ที่แปลว่า สงกรานต์เขมร นั่นเอง

โจลชนำ เป็นเรื่องใหญ่นอกจากเป็นประเพณีแล้ว ยังเป็นชีวิตจิตใจคนแขมร์ ต้องกลับบ้านให้เห็นกันพร้อมหน้าพร้อมตา เยี่ยมเยือนญาติพี่น้องประมาณว่าเป็นเหมือนกับเทศกาลคริสต์มาสของฝรั่งแล้วยังต้องทำบุญอุทิศส่วนกุศลให้กับบรรพบุรุษญาติมิตรผู้ล่วงลับไปแล้ว ลักษณะเดียวกับเช็งเม้งของคนจีนแต่เขาไปปาร์ตี้กันที่วัด ทำบุญตามประเพณี มีสรงน้ำพระ อาบน้ำให้กับผู้เฒ่าของตระกูล แต่ไม่เล่นสาดน้ำกันอย่างของคนไทย มีการละเล่นต่างๆ ตามประเพณีที่คล้ายคลึงกับของไทย เป็นช่วงเวลาที่ผู้คนได้พักผ่อนเที่ยวเล่น สนุกกับสบายกันทั่วหน้า ชาวแขมร์จะใส่เสื้อผ้าชุดใหม่เอี่ยมในวันนี้

โจลชนำแขมร์เป็นเทศกาลที่มีความสำคัญอย่างยิ่งยวด ที่ประเทศกัมพูชาถือเป็นวันหยุดติดต่อกันนานถึงหนึ่งสัปดาห์ อย่างไรก็ตาม ประเพณีโจลชนำแขมร์อย่างน้อยต้องมีถึง 3 วันทำกิจกรรมต่อเนื่องกันดังนี้

วันแรก เป็นวันเริ่มต้นศักราชใหม่ ถือตามวันขึ้น15 ค่ำ เดือน เม.ย. เรียกว่า ด๊อบปรัมเกิดแคร์ แจ๊ดคือ ทะไงโจลชนำแปลว่า วันขึ้นปีใหม่คติของเขาคือเทวดาเข้ามาประจำการ รับตำแหน่งดูแลมนุษย์ให้มีความสุข ความสบาย ดังนั้น มนุษย์ต้องเฉลิมฉลองต้อนรับศักราชใหม่สมโภชเทวดา เตรียมอาหารคาวหวานพากันไปทำบุญที่วัดเอิกเกริก ทำบุญเลี้ยงพระ เลี้ยงคนเสร็จแล้วมีการละเล่นต่างๆ สนุกสนาน หนุ่มสาวมีโอกาสได้พบปะเกี้ยวพาราสีกันทำความรู้จักกัน

วันที่สอง เวียเรียะวันบท คำว่า เวียเรียะ ก็คือวาระในภาษาไทย เตวะดาเลิงทะมัย หมายถึง เทวดาขึ้นรับตำแหน่งใหม่ วันนี้จึงเป็นงานเฉลิมฉลองเที่ยวเล่นกันอย่างสนุกสนาน

วันที่สาม ซรองเปรี๊ยะคือ สรงน้ำพระทำเช่นเดียวกับประเพณีไทย ตามบ้านเรือนประชาชน เขาจะโสรจตึกคือ อาบน้ำให้คนเฒ่าคนแก่ที่เป็นหลักชัยของครอบครัว ให้ผู้เฒ่านั่งเป็นประธานกลางบ้าน แล้วลูกๆ หลานๆ พากันไปตักน้ำ อาบน้ำ ถูตัวขัดขี้ไคล ทำกันเต็มที่ เปลี่ยนเสื้อผ้าชุดใหม่สดใสสวยงามลูกหลานมากันเต็มบ้านคนแก่มีความสุข เจ้าของบ้านต้องเตรียมข้าวปลาอาหารเลี้ยงดูกันเต็มที่ตลอดทั้งวัน

สิ่งหนึ่งที่มาพร้อมกับประเพณีโจลชนำ คือ เลงเบียหรือการเล่นไพ่ เล่นพนันกัน แรกเริ่มเดิมทีก็คงเล่นแบบสนุกๆ คนมาอยู่รวมกันก็ต้องหากิจกรรมทำ ไปๆมาๆ เลงเบียกลายเป็นส่วนหนึ่งของโจลชนำ ที่เป็นอันรู้กันว่า มาโจลชนำ แล้วต้อง เลงเบีย พอๆ กับการกินและดื่มซีเพิกที่ต้องเมากันอย่างเป็นเรื่องธรรมดา

ประเพณีการละเล่นของแขมร์ ว่าไปก็ไม่ต่างจากของไทยมากนัก ที่น่าสนใจนำมาเล่าก็มี ปูนพนมคะซัจก่อกองทราย ปูน คือ พูน ทำให้เพิ่มพูน พนม แปลว่า ภูเขา คะซัจ คือ ทราย ประเพณีก่อกองทราย คือการเอาแรงช่วยกันขนทรายมาถมบริเวณลานวัด ให้เป็นพื้นที่สาธารณประโยชน์

เบาะอองกุน อองกุน คือ ลูกสะบ้า เบาะอองกุนคือ การโยนลูกสะบ้าเล่นกัน เขาจะตั้งลูกสะบ้าเรียงไว้บนดิน 5 ลูก 4 ลูกวางไว้ตรงมุม 4 ด้าน ลูกที่ 5 ตั้งไว้ตรงกลาง ผู้เล่นแบ่งเป็น 2 ฝ่าย ผลัดกันโยนลูกสะบ้าในมือให้โดนลูกตรงกลางล้มได้ชนะ คล้ายๆ กับแข่งเปตอง เปตองเป็นลูกเหล็ก อองกุน เป็นลูกไม้ หาได้ทั่วไปตามธรรมชาติ

เลียกกอนแซง เลียก แปลว่า ซ่อน หรือ แอบกอนแซง เป็นเสียงอ่าน ตัวเขียนคือ กรรแสง แปลว่าผ้าเช็ดหน้า ถ้าถอดความตามเสียงอ่าน ก็จะแปลความหมายได้ตรงตัวคือ การเล่นมอญซ่อนผ้า

เบาะฌูง ฌูง เป็นผ้าเอามาม้วนให้แน่น รูปร่างเหมือนฝักบัวเอามาโยนเล่น แบ่งผู้เล่นออกเป็นทีมหญิงทีมชาย ผู้ชายโยน ผู้หญิงรับ สลับกัน ใครรับไม่ได้ก็ต้องผลัดกันออกมาร้องเพลง ต่อว่าเกี้ยวพาราสีกันครื้นเครงสนุกสนาน ทั้งยังมีการเล่นตาตาซมเพลิง หรือแม่งูเอ๋ยและปร๊อดโกนกระหม่อม เจ้าสาวหายเป็นต้น

แม้ว่าโจลชนำ จะเป็นวันหยุดนักขัตฤกษ์ที่มีความสำคัญ ประกาศเป็นวันหยุดราชการนานถึงหนึ่งสัปดาห์แล้วก็ตาม แขมร์ยังมีวันหยุดตามประเพณีอีกสองเทศกาลที่มีความสำคัญไม่แพ้กันคือ ประชุมบน กับอมตู๊ก ซึ่งจะได้นำมาเล่าเมื่อถึงเวลาในลำดับต่อไป