ประเด็นคลาสสิก เรื่องโบนัส

โดย...ดิลก ถือกล้า

ช่วงปลายปี หนึ่งในสิ่งที่เป็น Talk of The town ของบรรดาพนักงานบริษัทเอกชนก็คือเรื่องการได้รับโบนัสประจำปี แม้ว่าทุกองค์กรจะตอกย้ำอยู่เสมอว่า การจ่ายโบนัสเป็นสิทธิของฝ่ายจัดการที่จะจัดสรรตามผลประกอบการบริษัท ตามแนวทางที่บริษัทเห็นว่าเหมาะสม แต่ในมุมของพนักงานก็จะมองว่าเป็นเรื่องที่เขาพึงได้ เป็นการตอบแทนสิ่งที่เขาได้ทุ่มเทให้กับบริษัทในรอบปีที่ผ่านมา

ดังนั้น ประเด็นเรื่องการเกิดปัญหาจากการได้โบนัส จึงเป็นเรื่องที่สร้างความขุ่นเคือง เกิดความขัดแย้งในระดับที่เล็กๆ ไปจนถึงลุกลามกลายเป็นการประท้วงหยุดงาน ดังที่เคยเกิดขึ้นหลายครั้ง ประเด็นเรื่องโบนัสที่ผมขอใช้คำว่า "คลาสสิก" เพราะในประสบการณ์ทำงานที่ผ่านมาหลายองค์กร ประเด็นเรื่องโบนัสมักจะเป็นเรื่องที่คล้ายกันในทำนองนี้

หนึ่ง "ทำไมเราไม่ได้เท่าบริษัทในธุรกิจเดียวกัน" พนักงานจะมองบริษัทข้างเคียงที่เป็นธุรกิจที่คล้ายกัน แล้วเปรียบเทียบโดยไม่คิดว่าผลประกอบการของบริษัทตนเองกับบริษัทดังกล่าวเป็นอย่างไร แต่จะดูจำนวนเดือนโบนัสว่าน้อยกว่าหรือไม่ แม้ฐานเงินเดือนของตนเองจะสูงกว่าก็ตาม

สอง "ทำไมในบริษัทเดียวกันได้ไม่เท่ากัน" คำถามคลาสสิกนี้จะเกิดในองค์กรที่จ่ายโบนัสอิงตามผลการทำงาน หรืออิงตามระดับของพนักงาน ถ้าอิงตามผลการทำงานอาจจะพออธิบายได้ แต่ประเด็นจะไปถกเถียงกันต่อว่าระบบการประเมินผลดีเพียงพอหรือไม่ แต่ถ้าจ่ายแตกต่างตามระดับพนักงาน โดยเฉพาะหากระดับสูงได้มากกว่า ประเด็นนี้จะแรงและนำไปสู่การหยุดงานได้

สาม "ทำไมไม่มีเงินเพิ่มพิเศษอีกบ้าง" ประเด็นนี้จะเกิดกับองค์กรที่ผลประกอบการในปีล่าสุดดีขึ้นกว่าปีก่อนหน้า แม้ว่าปีก่อนหน้านี้จะขาดทุนก็ตาม แต่พอเริ่มมีกำไรมาบ้าง ประเด็นเรื่อง "เงินพิเศษ" จะถูกถามกันมาก หรือองค์กรที่ทำโครงการอะไรเป็นการเฉพาะ เมื่อทำได้ตามเป้าก็จะเกิดประเด็นนี้ได้เช่นกัน

ประเด็นเหล่านี้ไม่ใช่เฉพาะในประเทศไทย แม้แต่ในประเทศอาเซียนเอง ผมเคยเจอประเด็นนี้กับตนเองเมื่อยังทำงานบริษัทแห่งหนึ่ง เมื่อต้องลดโบนัสกับบริษัทในกลุ่มทั้งอาเซียนและจีนโดยการไม่จ่ายโบนัส แต่ยังมีประเทศที่ลดไม่ได้ เพราะติดเรื่องกฎหมายที่จะต้องจ่ายให้เป็นเงินเดือนเดือนที่ 13 เช่น อินโดนีเซีย ฟิลิปปินส์ พอประกาศออกไปว่าบริษัทจะไม่จ่ายโบนัส ผมก็ได้รับโทรศัพท์ ได้อีเมลจากพนักงานในประเทศเวียดนามทันทีว่า เขาไม่ได้โบนัสแล้วทำไมอีก 2 ประเทศนั้นยังได้ แม้เราจะพยายามอธิบายว่านั่นไม่ใช่โบนัส แต่เป็นเงินเดือนที่ 13 เขาไม่สนใจและบอกว่า เวียดนามจะขอให้มีเงินเดือนที่ 13 เพิ่มอีกประเทศหนึ่งด้วย

ในแง่การป้องกันไม่ให้เกิดประเด็นอย่างนี้ ไม่ใช่ง่าย เพราะเป็นเรื่องความรู้สึก อย่างไรก็ดี การสื่อสาร ตอกย้ำ วางวิธีคิดที่ถูกต้องให้พนักงานตั้งแต่ต้นปีและทำต่อเนื่อง คือ สิ่งที่ดีที่สุดที่จะลดประเด็นแต่ก็ไม่สามารถห้ามได้ ที่สำคัญคือการสื่อสารผลสำเร็จขององค์กรจะต้อง "ไม่เล่นใหญ่" มากเกินไป เพราะการที่เล่นใหญ่มากไป ก็จะสร้างความคาดหวังจากพนักงานที่ใหญ่ตามไปด้วย เพราะประเด็นเรื่องโบนัสเป็นเรื่องการ "มีความเข้าใจ แต่ไม่ยอมรับ" มากกว่าที่จะ "ยอมรับ แม้จะเข้าใจหรือไม่เข้าใจก็ตาม"