ครั้งแรกของโลก!ค้นพบแมลงหางดีดถ้ำ-แมงกุ้งถ้ำสกุลใหม่ในภาคใต้

ผศ.ดร.โสภาค จันทฤทธิ์ ภาควิชาชีววิทยา คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ (ม.อ.) เปิดเผยว่า สถาบันวิจัยความเป็นเลิศความหลากหลายทางชีวภาพแห่งคาบสมุทรไทย คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์(ม.อ.) และนักวิจัยจากพิพิธภัณฑสถานธรรมชาติวิทยา กรุงปารีส ประเทศฝรั่งเศส พร้อมนักศึกษาจากประเทศไทย ได้ร่วมศึกษาระบบชีววิทยาทางภาคใต้ นำความรู้ไปต่อยอดและเป็นประโยชน์ในระบบนิเวศตลอดจนการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ ซึ่งจากการศึกษาทำให้ค้นพบแมลงหางดีดถ้ำชนิดใหม่ของโลกที่ประเทศไทยเป็นครั้งแรก จำนวน 2 สกุล รวม 4 ชนิด โดยจัดเป็นกลุ่มแมลงถ้ำที่มีความจำเพาะกับถิ่นอาศัย (endemic) ที่เจอเฉพาะในถ้ำเขตภาคใต้ของไทย คือ แมลงหางดีดในสกุล Alloscopus จำนวน 2 ชนิด ได้แก่  

ทั้งนี้ แมลงหางดีดถ้ำชนิด Alloscopus namtip Jantarit & Sangsiri, 2020 โดยค้นพบที่ถ้ำน้ำทิพย์ จ.สุราษฏ์ธานี และ แมลงหางดีดถ้ำชนิด Alloscopus whitteni Jantarit & Sangsiri, 2020ถูกค้นพบที่ถ้ำตาปาน จ.พังงา โดย Dr. Anthony John Whitten นักธรรมชาติวิทยาและเป็นนักอนุรักษ์ธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมที่สำคัญในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ และนายธาวิน สังข์ศิริ นักศึกษาจากภาควิชาชีววิทยา คณะวิทยาศาสตร์ ม.อ. เป็นผู้ค้นพบ โดยแมลงดังกล่าวเป็นกลุ่มสิ่งมีชีวิตในระบบนิเวศเทือกเขาหินปูนและถ้ำ (Karst and cave) มีลักษณะเด่นคือ หนวดปล้องที่ 1 แบ่งเป็น 2 ปล้องย่อย ขณะที่หนวดปล้องที่ 4 แบ่งเป็นปล้องย่อยๆ จำนวนมาก ลำตัวยาวเรียว ปลายหางมีลักษณะงอ อาจมีหรือไม่มีเม็ดสีก็ได้ ทำให้ปัจจุบัน มีแมลงหางดีดในสกุล Alloscopus ทั่วโลก 12 ชนิด โดยมีรายงานการค้นพบในประเทศไทยแล้วอย่างน้อย 4 ชนิด  

นอกจากนี้ ม.อ. ยังได้ศึกษาร่วมกับกับน.ส.แคทลียา สุระคำแหง และ Dr. Louis Deharveng จากพิพิธภัณฑสถานธรรมชาติวิทยา กรุงปารีส ประเทศฝรั่งเศส ค้นพบแมลงหางดีดถ้ำชนิดใหม่ในสกุล Troglopedetes (แมลงหางดีดหางหนามเหนือ) เพิ่มเติมอีก 2 ชนิด ได้แก่ แมลงหางดีดหางหนามเหนือถ้ำ ชนิด Troglopedetes meridionalis Jantarit, Surakhamhaeng & Deharveng, 2020 ที่ค้นพบ ณ ถ้ำดอนนนท์จ.ชุมพร โดยเป็นแมลงหางดีดสกุล Troglopedetes ชนิดแรกนี้ เป็นการค้นพบครั้งแรก (new record) ในภาคใต้ของประเทศไทย และ แมลงหางดีดหางหนามเหนือถ้ำ ชนิด Troglopedetes kae Jantarit, Surakhamhaeng & Deharveng, 2020 ที่ค้นพบ ณ ถ้ำเข้ ซึ่งอยู่ในพื้นที่อุทยานธรณีโลก จ.สตูล โดยมีลักษณะเด่นคือ ลำตัวเรียวยาว หนวดปล้องที่ 4 สามารถแบ่งได้เป็น 2 ปล้องย่อย บริเวณปลายหางตั้งตรง และมีหนามขึ้นเป็น 2 แถว จึงเป็นที่มาของชื่อ มีการแพร่กระจายส่วนใหญ่อยู่เหนือคอคอดกระขึ้นไปเท่านั้น  

“แมลงหางดีดจัดเป็นแมลงโบราณที่เก่าแก่ที่สุดในโลก ซึ่งทั่วโลกมีแมลงหางดีดสกุล Troglopedetes ทั่วโลก มี 33 ชนิด และไทยเป็นประเทศที่มีแมลงหางดีดสกุลนี้มากที่สุดในโลก จำนวน 14 ชนิด โดยทั้งหมดถูกค้นพบในถ้ำของประเทศไทย และเป็นกลุ่มที่มีความจำเพาะกับถ้ำทั้งหมด แสดงให้เห็นถึงความสำคัญของระบบนิเวศถ้ำในบ้านเราในการรองรับความหลากหลายทางชีวภาพของสิ่งมีชีวิต โดยเฉพาะสิ่งมีชีวิตที่ยังไม่เป็นที่รู้จักในทางวิทยาศาสตร์ (Species new to science)” ผศ.ดร.โสภาค กล่าว

อย่างไรก็ตาม การค้นพบแมลงหางดีด สะท้อนว่าระบบนิเวศน์ทางภาคใต้มีความสมบูรณ์ เหมาะสำหรับการเพาะปลูกเนื่องจากสัตว์ที่มีขนาดเล็ก มีบทบาทในการย่อยสลายซากอินทรีย์สารต่าง ๆ ทั้งพืชและสัตว์ ทำให้เกิดการหมุนเวียนของธาตุอาหารต่าง ๆ และยังช่วยปรับโครงสร้างของดิน และยังมีความสำคัญต่อระบบห่วงโซ่และสายใยอาหาร เพราะแมลงหางดีดเป็นได้ทั้งผู้ล่า จึงสามารถควบคุมการแพร่กระจายของสัตว์/พืชอาหารขนาดเล็กต่างๆ เช่นโปรโตซัว หนอนตัวเล็ก โรติเฟอร์ แบคทีเรีย รา และสาหร่าย และยังสามารถใช้เป็นดัชนีวัดคุณภาพของดิน รวมถึงการเปลี่ยนแปลงของระบบนิเวศการปนเปื้อนของโลหะหนักและมลพิษในดินได้ด้วย  

นอกจากนี้ ยังค้นพบแมงกุ้งถ้ำชนิดใหม่ในสกุล Theosbaena เพิ่มเติมอีก 1 ชนิด ได้แก่ แมงกุ้งถ้ำลอกอ ชนิด Theosbaena loko Jantarit, Promdam & Wongkamhaeng, 2020 ณ ถ้ำลอกอ จ.พัทลุง ซึ่งเป็นสัตว์ที่มีความจำเพาะกับระบบนิเวศถ้ำ โดยเป็นสัตว์ที่ใกล้สูญพันธุ์ (Endangered species) ตามสถานะการอนุรักษ์ของ IUCN ลักษณะเด่นของแมงกุ้งถ้ำ คือ มีลักษณะคล้ายกับตัวกุ้ง ลำตัวเรียวยาว ทรงกระบอก ตัวสีขาวใส ตาบอด ความยาวประมาณ 2-3 มิลลิเมตร ซึ่งทั่วโลกมีรายงานเพียง 2 ชนิดเท่านั้น ทำให้ปัจจุบัน มีแมงกุ้งถ้ำในสกุล Theosbaena ทั่วโลกเพียง 3 ชนิด และพบได้ในถ้ำของประเทศไทยและประเทศกัมพูชาเท่านั้น