เจดีย์ศิลา

โดย...ส.สต

ในบริเวณสนามอาคารจัดแสดงในพิพิธภัณฑ สถานแห่งชาติพระนครนั้น มีโบราณวัตถุตั้งแสดงกลางแจ้งหลายชิ้น เช่น ด้านข้างพระที่นั่งอิศราวินิจฉัยนั้น จะพบทั้งฐานโยนี ทำจากศิลา อันเป็นความเชื่อแบบฮินดู และเจดีย์ศิลา

อาจารย์สันติ เล็กสุขุม เขียนในเอกสารประกอบการเสวนาเมื่อวันที่ 17 ก.ค. 2560 ที่ห้องประชุมอาคารหอดำรงราชานุภาพ เรื่องเจดีย์ที่สร้างด้วยศิลาของวัฒนธรรมทวารวดี ว่าได้พบน้อยเมื่อเทียบกับการใช้วัสดุเดียวกันในการสลักธรรมจักร

ชิ้นส่วนเจดีย์ศิลาองค์หนึ่งและเป็นองค์เดียวที่รู้จักกันในปัจจุบันที่อยู่ในสภาพค่อนข้างครบถ้วนได้พบในแหล่งโบราณคดี จ.นครปฐม กรมศิลปากรได้บูรณะส่วนชำรุดและจัดระเบียบชิ้นส่วนเหล่านั้นจนเป็นรูปทรงที่น่าเชื่อว่าครบหรือเกือบครบสมบูรณ์ ปัจจุบันตั้งแสดงไว้ในพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร กรุงเทพฯ

เจดีย์ศิลาองค์นี้สูงประมาณ 3.9 เมตร ตอนล่างสุดทำรูปคล้ายภาชนะแทนรูปทรงโอคว่ำ ต่อเนื่องจากที่คล้ายคอภาชนะขึ้นไปประดับด้วยชุดลูกกลม อักษรปัลลวะ ภาษาบาลี จารึกบนส่วนที่เรียกว่าเป็นส่วนคอของทรงคล้ายภาชนะ มีความว่า “พระตถาคตตรัสเหตุแห่งธรรมเหล่านั้น...” จึงกำหนดอายุเจดีย์ศิลาองค์นี้ จากรูปแบบตัวอักษรได้ในพุทธศตวรรษที่ 12

แบบอย่างของเจดีย์ศิลาองค์นี้แพร่หลายมากพอใช้ ได้พบเป็นงานสลักนูนต่ำ ประกอบอยู่กับพระพุทธรูปสลักนูน เช่น ที่ค้นพบจาก อ.คูบัว จ.ราชบุรี แต่ใต้จากทรงภาชนะมีส่วนรองรับอยู่ด้วย ซึ่งเป็นทำนองเดียวกับรูปเจดีย์ประกอบข้างทั้งสองของพระพุทธรูปสลักนูน ซึ่งมีส่วนรองรับรูปเจดีย์ทั้งสองเช่นกัน ได้พบใน จ.ปราจีนบุรี ปัจจุบันอยู่ในพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติปราจีนบุรี

อย่างไรก็ดี รูปแบบที่ไม่มีส่วนล่างรองรับ คือ เป็นเพียงทรงภาชนะต่อขึ้นไปเป็นฉัตรซ้อนลดหลั่นโดยมียอดทรงกรวย ก็ได้พบประกอบข้างซ้าย-ขวา ของพระพุทธรูปนาคปรก สลักนูน ได้พบใน จ.ปราจีนบุรี เช่นกัน ปัจจุบันอยู่ในพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติพระนคร กรุงเทพฯ

ท่านผู้อ่านเข้าไปชมพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติพระนคร อย่ามองข้ามของโบราณอายุนับพันปีชิ้นนี้นะครับ