งานอันมีลิขสิทธิ์

โดย...พวงรัตน์ อัศวพิศิษฐ์

หลายเดือนมาแล้ว ได้มีข่าวเกี่ยวกับคนถ่ายภาพวัดร่องขุ่นไปทำเป็นภาพบนกล่องช็อกโกแลต เล่นเอาเจ้าของวัดร่องขุ่นเป็นเดือดเป็นแค้นออกมาด่าคนที่ถ่ายภาพไปทำภาพบนกล่องช็อกโกแลตผ่านสื่อจนบริษัทที่ขายช็อกโกแลตต้องมาเจรจาและตกลงกันได้ด้วยดีในที่สุด

เรื่องนี้ที่จริงได้มีการหารือแสดงความคิดเห็นระหว่างนักกฎหมาย นักวิชาการด้านลิขสิทธิ์กันพอสมควร ถือว่าเป็นกรณีน่าศึกษากรณีหนึ่ง เนื่องจากว่ามีความเห็นแบ่งออกได้เป็นสองฝ่าย ทั้งที่เห็นว่าเป็นการละเมิดลิขสิทธิ์กับฝ่ายที่เห็นว่าไม่เป็นการละเมิดลิขสิทธิ์เนื่องจากเข้าข้อยกเว้น ผู้เขียนจึงรอให้เรื่องซาลงเสียก่อน และดีใจมากที่สามารถตกลงกันได้ด้วยดี เพราะไม่ได้เข้าข้างใคร ที่จริงค่อนข้างเห็นใจฝ่ายเจ้าของสิ่งปลูกสร้างเสียด้วยซ้ำ แต่เห็นว่าเป็นเรื่องที่น่าสนใจในแง่มุมทางวิชาการ หรือแง่มุมของกฎหมายลิขสิทธิ์ที่สมควรให้ท่านผู้อ่านเข้าใจมากกว่า

ก่อนอื่นขอยกพระราชบัญญัติลิขสิทธิ์ พ.ศ. 2537 มาให้เป็นการทบทวนความจำกันเล็กน้อยในประเด็นที่เกี่ยวข้อง นั่นคือในพระราชบัญญัตินี้ได้กำหนดความหมายของ ผู้สร้างสรรค์ ลิขสิทธิ์ ศิลปกรรม ว่าหมายถึงอะไร ได้แก่

“ผู้สร้างสรรค์” หมายความว่า ผู้ทำหรือผู้ก่อให้เกิดงานสร้างสรรค์อย่างใดอย่างหนึ่ง ที่เป็นงานอันมีลิขสิทธิ์ตามพระราชบัญญัตินี้

“ลิขสิทธิ์” หมายความว่า สิทธิแต่ผู้เดียวที่จะทำการใดๆ ตามพระราชบัญญัตินี้เกี่ยวกับงานที่ผู้สร้างสรรค์ได้ทำขึ้น ซึ่งในส่วนของศิลปกรรมนั้น มีความหมายอย่างหนึ่งอย่างใดดังนี้

1.งานจิตรกรรม ได้แก่ งานสร้างสรรค์รูปทรงที่ประกอบด้วยเส้น แสง สี หรือสิ่งอื่น อย่างใดอย่างหนึ่งหรือหลายอย่างรวมกัน ลงบนวัสดุอย่างเดียว หรือหลายอย่าง

2.งานประติมากรรม ได้แก่ งานสร้างสรรค์รูปทรงที่เกี่ยวกับปริมาตรที่สัมผัสและจับต้องได้

3.งานภาพพิมพ์ ได้แก่ งานสร้างสรรค์ภาพด้วยกรรมวิธี ทางการพิมพ์ และหมายความรวมถึงแม่พิมพ์ หรือแบบพิมพ์ที่ใช้ในการพิมพ์ด้วย

4.งานสถาปัตยกรรม ได้แก่ งานออกแบบอาคาร หรือสิ่งปลูกสร้าง งานออกแบบตกแต่งภายใน หรือภายนอก ตลอดจนบริเวณของอาคาร หรือ สิ่งปลูกสร้าง หรือการสร้างหุ่นจำลองของอาคาร หรือสิ่งปลูกสร้าง

5.งานภาพถ่าย ได้แก่ งานสร้างสรรค์ภาพที่เกิดจากการใช้เครื่องบันทึกภาพโดยให้แสงผ่านเลนส์ไปยังฟิล์มหรือกระจก และล้างด้วยน้ำยาซึ่งมีสูตรเฉพาะ หรือด้วยกรรมวิธีใดๆ อันทำให้เกิดภาพขึ้น หรือการบันทึกภาพโดยเครื่องมือ หรือวิธีการอย่างอื่น

6.งานภาพประกอบ แผนที่ โครงสร้าง ภาพร่าง หรืองานสร้างสรรค์รูปทรงสามมิติอันเกี่ยวกับภูมิศาสตร์ ภูมิประเทศ หรือวิทยาศาสตร์

7.งานศิลปประยุกต์ ได้แก่ งานที่นำเอางานตาม 1 ถึง 6 อย่างใดอย่างหนึ่งหรือหลายอย่างรวมกันไปใช้ประโยชน์อย่างอื่น นอกเหนือจากการชื่นชมในคุณค่าของตัวงานดังกล่าวนั้น เช่น นำไปใช้สอย นำไปตกแต่งวัสดุหรือสิ่งของอันเป็นเครื่องใช้เพื่อประโยชน์ทางการค้า

ทั้งนี้ ไม่ว่างานตาม 1 ถึง 7 จะมีคุณค่าทางศิลปะหรือไม่ และให้หมายความถึงภาพและแผนผังของงานดังกล่าวด้วย

นอกจากนี้ มาตรา 8 ยังได้กำหนดให้ผู้สร้างสรรค์เป็นผู้มีลิขสิทธิ์ในงานที่ตนได้สร้างขึ้นภายใต้เงื่อนไขดังต่อไปนี้

1.ในกรณีที่ยังไม่ได้มีการโฆษณางาน ผู้สร้างสรรค์ต้องเป็นผู้มีสัญชาติไทย หรืออยู่ในราชอาณาจักร หรือเป็นผู้มีสัญชาติหรืออยู่ในประเทศที่เป็นภาคีแห่งอนุสัญญาว่าด้วยการคุ้มครองลิขสิทธิ์ ซึ่งประเทศไทยเป็นภาคีอยู่ด้วย ตลอดระยะเวลาหรือเป็นส่วนใหญ่ในการสร้างสรรค์งานนั้น

2.ในกรณีที่ได้มีการโฆษณางานแล้ว การโฆษณางานนั้นในครั้งแรกได้กระทำขึ้นในราชอาณาจักรหรือในประเทศที่เป็นภาคีแห่งอนุสัญญาว่าด้วยการคุ้มครองลิขสิทธิ์ซึ่งประเทศไทยเป็นภาคีอยู่ด้วย... ภายใน 30 วันนับตั้งแต่วันที่ได้มีการโฆษณางานครั้งแรก หรือผู้สร้างสรรค์เป็นผู้มีลักษณะตามที่กำหนดไว้ใน 1 ในขณะที่มีการโฆษณางานครั้งแรก

พูดโดยทั่วๆ ไปนั้น เจ้าของลิขสิทธิ์จะได้รับการคุ้มครองสิทธิในผลงานของตนชั่วชีวิตบวกอีก 50 ปี นับตั้งแต่ผู้สร้างสรรค์ถึงแก่ความตาย หรือถ้าเป็นศิลปประยุกต์จะมีอายุ 25 ปี นับแต่ได้สร้างสรรค์นั้นขึ้นมา

ประเด็นสำคัญคือภาพถ่ายก็ถือเป็นงานอันมีลิขสิทธิ์ และยังมีข้อยกเว้นว่าอะไรถือว่าไม่เป็นการละเมิดลิขสิทธิ์อีกด้วย ดังกล่าวไว้ในมาตรา 37 ว่า การวาดเขียน การเขียนระบายสี การก่อสร้าง การแกะลายเส้น การปั้น การแกะสลัก การพิมพ์ภาพ การถ่ายภาพ การถ่ายภาพยนตร์ การแพร่ภาพ หรือการกระทำใดๆ ทำนองเดียวกันนี้ ซึ่งศิลปกรรมใดอันตั้งเปิดเผยประจำอยู่ในสาธารณะ นอกจากงานสถาปัตยกรรม
มิให้ถือว่าเป็นการละเมิดลิขสิทธิ์ในงานศิลปกรรมนั้น และ

มาตรา 38 ระบุว่า การวาดเขียน การเขียนระบายสี การแกะลายเส้น การปั้น การแกะสลัก การพิมพ์ภาพ การถ่ายภาพ การถ่ายภาพยนตร์ หรือการแพร่ภาพซึ่งงานสถาปัตยกรรมใด มิให้ถือว่าเป็นการละเมิดลิขสิทธิ์ในงานสถาปัตยกรรมนั้น

แต่ข้อที่ถกเถียงกันระหว่างผู้สนับสนุนข้อยกเว้น กับผู้เห็นต่างก็คือ งานถ่ายภาพ เช่น วัดพระแก้วนั้น หมดอายุการคุ้มครองไปแล้ว เพราะมีการสร้างสรรค์มานาน เป็นโบราณสถาน จึงเข้าข้อยกเว้นได้ แต่ในกรณีที่ผู้สร้างสรรค์ยังมีชีวิตอยู่ งานยังได้รับการคุ้มครองลิขสิทธิ์ ถึงแม้จะมีการตั้งแสดงอย่างเปิดเผย และเป็นงานสถาปัตยกรรมก็ตาม การคุ้มครองลิขสิทธิ์นั้นควรจะนับจากวันที่นำออกแสดง เรื่องนี้คงเถียงกันแบบไม่รู้จบ

ผู้เขียนเองไม่มีคำตอบ และไม่สามารถตอบได้ จึงรอให้เรื่องเรียบร้อยก่อนแล้วจึงนำมาเขียน เพื่อเป็นแง่มุมในเชิงความรู้ดังได้กล่าวแล้วข้างต้น หากเรื่องนี้ไปถึงศาลก็ต้องแล้วแต่ท่านผู้พิพากษาจะพิจารณาตัดสิน