เทพรัตนแห่งแผ่นดิน (52)

โดย...วิมลพรรณ ปีตธวัชชัย

จึงถือได้ว่าสมเด็จฯ เจ้าฟ้าบริพัตรสุขุมพันธุ์ กรมพระนครสวรรค์วรพินิต ทรงเป็นพระบรมวงศานุวงศ์ชั้นผู้ใหญ่ที่ทรงมีอำนาจบารมีที่น่าเกรงขามมากที่สุดในขณะนั้น เมื่อเกิดเหตุการณ์เปลี่ยนแปลงการปกครองในปี 2475 พระองค์จึงถูกคณะราษฎรเข้าควบคุมพระองค์ และขอให้เสด็จออกไปยังต่างประเทศโดยเร็ว

สมเด็จฯ เจ้าฟ้าบริพัตรสุขุมพันธุ์ กรมพระนครสวรรค์วรพินิต พร้อมด้วยพระญาติพระวงศ์ และสมาชิกราชสกุลบริพัตรทุกพระองค์ได้เสด็จไปประทับที่เมืองบันดุง ประเทศอินโดนีเซีย ระหว่างที่ประทับอยู่ที่เมืองบันดุงนั้น พระองค์ทรงดำเนินพระจริยวัตรในสิ่งที่พระองค์โปรด ทั้งการทรงดนตรีไทย ทรงพระนิพนธ์หนังสือต่างๆ และการเสด็จไปทอดพระเนตรสถานที่ต่างๆ ทั้งภายในประเทศอินโดนีเซีย  อินเดีย และแอฟริกาใต้

อย่างไรก็ตาม ก่อนเสด็จจากเมืองไทยไปนั้น สมเด็จฯ เจ้าฟ้าบริพัตรสุขุมพันธุ์ กรมพระนครสวรรค์วรพินิต ที่ออกพระนามกันว่าทูลกระหม่อมบริพัตรนั้น ได้ทรงนิพนธ์ดนตรีไทยสำหรับแตรวง (โยธวาทิต) โดยทรงแยกเสียงประสานสำหรับดนตรีฝรั่งประเภทเครื่องเป่าครบทุกชิ้นและทรงไว้เสร็จเรียบร้อยมากกว่า 50 เพลง พระองค์ได้ทรงพระนิพนธ์เพลงแบบทหารเรือสำหรับแตรวง (โยธวาทิต) ให้แตรวงทหารเรือใช้บรรเลง

เมื่อแตรวงทหารเรือสามารถเล่นเพลงได้พอควรแล้ว ก็ทรงอุตสาหะหาเวลาว่างซึ่งแทบจะไม่มีเลยก็ว่าได้ นิพนธ์เพลงแบบทหารเรือสำหรับแตรวงเพิ่มขึ้น แล้วประทานไว้สำหรับบรรเลงในโอกาสต่างๆ กัน เช่น เพลงวอลตซ์ประชุมพล ซึ่งพระองค์ตั้งพระทัยให้เป็นเพลงประจำกองทัพเรือก็เกิดขึ้น และหลังจากนั้นเพลงที่ทรงนิพนธ์สำหรับวงโยธวาทิตบรรเลงก็เกิดขึ้นต่อมา ได้แก่ สุดเสนาะ มณฑาทอง วอลตซ์เมขลา มหาฤกษ์ สรรเสริญเสือป่า วอลตซ์โนรี สาครลั่น โศก และนางครวญ 3 ชั้น ก็เกิดตามมา ซึ่งในบรรดาเพลงเหล่านี้มีบางเพลงที่ทรงนิพนธ์ขึ้นด้วยมุ่งพระทัยให้ชื่อตรงกับนามหรือพระนามของผู้ขอประทานมา ได้แก่ เพลงสุดเสนาะ ที่มีพระประสงค์ให้ตรงกับชื่อพันตรีหลวงประสานดุริยางค์ (สุทธ ศรีชญา) ส่วนวอลตซ์โนรีนั้นก็ตรงกับพระนามเจ้าหญิงโนรีแห่งสวีเดน ที่เสด็จมาร่วมในพระราชพิธีถวายพระเพลิงพระบรมศพพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และได้ขอพระราชทานมา

นอกจากนี้ เพลงบางเพลงที่ทรงนิพนธ์ขึ้นมาบัดนี้ได้กลายเป็นเพลงที่ใช้บรรเลงกันทั่วประเทศ จนกลายเป็นเพลงบรรเลงอย่างเป็นทางการไปแล้ว ได้แก่ เพลงมหาฤกษ์ ใช้บรรเลงในกาลอันเป็นฤกษ์มงคล และเพลงพญาโศก ที่ทรงนิพนธ์สำหรับงานพระราชพิธีถวายพระเพลิงสมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนี พันปีหลวง ในโอกาสนั้นพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวได้ทรงฟังขณะเสด็จพระราชดำเนินตามพระบรมศพ จึงมีพระราชดำรัสว่า ให้ใช้เป็นเพลงโศกประจำชาติต่อไป การบรรเลงเพลงโศกจึงใช้กันในงานศพของสามัญชนขึ้นไปจนถึงชั้นพระบรมศพมาจนบัดนี้

นอกจากเพลงสากลที่ทรงนิพนธ์ไว้แล้ว ในด้านเพลงไทยก็ทรงนิพนธ์ไว้เป็นจำนวนมากเช่นกัน เพลงที่ทรงนิพนธ์ไว้นี้มีทั้งทรงปรุงแต่งเพลงของเดิมให้มีเสียงประสานไพเราะขึ้นหรือขยายให้ยาวขึ้น หรือทรงดัดแปลงเพลงของเดิมทั้งหมดหรือบางส่วน และมีบางส่วนเป็นคีตนิพนธ์สำหรับขับร้องก็มีเช่นกัน

โดยเพลงสำหรับวงมโหรีปี่พาทย์ใช้บรรเลง ได้แก่ เพลงแขกมอญบางขุนพรหมเถา เขมรชมจันทร์ แขกสายเถา แขกสี่เกลอเถา อาถรรพ์เถา จีนเก็บบุปผาเถา เทวาประสิทธิ์เถา จิ้งจกทองเถา สุดถวิลเถา พวงร้อยเถา และจีนเข้าห้องแถว ส่วนเพลงที่ทรงดัดแปลงปรุงแต่งจากเพลงของเดิมแต่เพียงบางส่วนนั้น นับว่ามีมากที่สุดถึง 32 เพลง ได้แก่ สุดสงวน 2 ชั้น (ทางเครื่องสาย) เขมรพวง 3 ชั้น (ทางแตรวง) สารถี 3 ชั้น (ทางแตรวงคลาริเน็ต) สะบัดสะบิ้ง 3 ชั้น (ทางแตรวง) ทยอยนอก 3 ชั้น (ประสานเสียงแบบสากล) ทยอยเขมรเถา (ทางแตรวง) ทยอยในเถา (ทางแตรวง) พวงร้อยเถา (ประสานเสียงแบบสากล) แขกเห่เถา (ทางแตรวงและพิณพาทย์) ถอนสมอเถา (ทางแตรวง) แขกมัทรีเถา (ทางแตรวง) ครอบจักรวาลเถา (ทางประสานเสียง) บุหลันชกมวย 3 ชั้น (ทางแตรวง) เขมรใหญ่เถา (ทางแตรวงและพิณพาทย์) พม่าเถา (ทางแตรวงและพิณพาทย์) บาทสกุณี 2 ชั้น (ประสานเสียงแบบสากล) ขับไม้ 2 ชั้น (ประสานเสียงแบบสากล) เขมรโพธิสัตว์เถา (ประสานเสียงแบบสากล) แขกสาหร่าย 3 ชั้น (ทรงเพิ่มท่อน 3) สมิงทองมอญเถา (ทรงเพิ่มเป็นเถา) อาเฮียงเถา (ทางซอสามสาย) สารถี 3 ชั้น (ทางซอสามสาย) แขกต้นไทร 3 ชั้น (ทางฆ้องใหญ่) ครวญหา (ทรงเพิ่มเป็นเถา) กำสรวลสุรางค์ (ทรงทำเป็นทำนองจีน) อัปสรสำอางค์และสุรางค์จำเรียง (ทรงเพิ่มเป็นเถา) จีนลั่นถันเถา (ทรงเปลี่ยนเสียงและทำนองขัดไว้ทุกท่อน) น้ำลอดใต้ทรายเถา (ทางฆ้อง) ขยะแขยง 3 ชั้น (ทรงไว้ต่อกับเพลงจีนโล้ 3 ชั้น) วิลันดาโอดเถา (ทางฆ้อง) ถอนสมอเถา (ทางพิณพาทย์) พระจันทร์ครึ่งซีกเถา (ทางฆ้องใหญ่) เพลงเหล่านี้ทรงแต่งขึ้นในโอกาสต่างกัน มีบางเพลงทรงแต่งขึ้นเพื่อใช้บรรเลงรับแขกเมือง หรือแม้แต่ใช้ในงานบำเพ็ญพระกุศลพระอัฐิ สมเด็จเจ้าฟ้าสุทธาทิพยรัตน์ สุขุมขัตติยกัลยาวดี กรมหลวงศรีรัตนโกสินทร์ แม้เช่นนี้ต่างก็มีความไพเราะด้วยกันทั้งสิ้น แสดงถึงอัจฉริยภาพทางดนตรีของพระองค์ออกมาอย่างชัดเจนในด้านต่างๆ ไม่ว่าเป็นการแต่งดนตรี การเล่นดนตรีทางร้องหรือบรรเลง ทางเครื่องสาย โดยเฉพาะทางพิณพาทย์ ทางฆ้อง ทางซอสามสาย หรือเป็นการเดี่ยวเครื่องดนตรีชนิดใดชนิดหนึ่ง ตลอดจนการแยกเสียง การประสานเสียง รวมทั้งการนำทำนองเพลงของต่างประเทศ ทั้งจีน แขก พม่า มอญ ลาว เขมร เข้ามาสอดแทรกได้อย่างไพเราะแล้ว ยังทรงสามารถนิพนธ์เพลงประกอบการแสดงโขนอันเป็นนาฏศิลป์ชั้นสูงของไทยได้อีกด้วย เพลงที่กล่าวนี้เป็นเพลงหน้าพาทย์ ซึ่งเป็นที่ยอมรับกันในวงการนาฏศิลป์ว่าเป็นเพลงศักดิ์สิทธิ์ จะนำมาบรรเลงเล่นนั้นมิได้ ซึ่งนอกจากธรรมเนียมการเล่นเพลงหน้าพาทย์สูงๆ ที่เป็นกฎบังคับตายตัวแล้ว ยังเป็นเพลงที่ใช้กลองทัดตะโพนไทย ซึ่งไม่ใคร่ใช้กันมากนักมาประกอบการบรรเลงอีกด้วย แต่ด้วยความสามารถอันเป็นเอกของพระองค์นั้นทำให้ทรงนิพนธ์เพลงบาทสกุณีในเพลงตับเรื่องรามเกียรติ์ ตอนศึกอินทรชิต ชุดพรหมมาศ ออกมาในทางสากลเสียงประสานได้ไพเราะอย่างยิ่งด้วย แต่ทั้งนี้พระองค์ก็มิได้ลืมที่จะทำพิธีบวงสรวงครู อาจารย์ ทางดนตรีอย่างถูกต้องก่อนที่จะลงมือนิพนธ์เพลงนี้ นอกจากนี้ ก็ยังมีอีกหลายเพลงที่ทรงนิพนธ์ขึ้นสำหรับเพลงใช้ในการแสดงละคร เพลงโหมโรง

สมเด็จฯ เจ้าฟ้าบริพัตรสุขุมพันธุ์ กรมพระนครสวรรค์วรพินิต ทรงมีพระอัจฉริยภาพทางดนตรีเป็นอย่างมาก ไม่ว่าจะเป็นการประพันธ์ดนตรี การเล่นดนตรี การแยกเสียง และการประสานเสียง ทรงพระนิพนธ์ดนตรีทั้งไทยและสากลไว้เป็นจำนวนมาก เพลงพระนิพนธ์ของพระองค์เป็นต้นกำเนิดทางดนตรีของวังบางขุนพรหม เพลงพระนิพนธ์บางเพลงได้กลายเป็นเพลงบรรเลงอย่างเป็นทางการ อาทิ เพลงมหาฤกษ์ เพลงพญาโศก และ ฯลฯ ฝีพระหัตถ์งานดนตรีของพระองค์เป็นมรดกทางวัฒนธรรมล้ำค่า ควรที่กระทรวงศึกษาธิการและกระทรวงวัฒนธรรมจะร่วมกันสนองพระราชดำริในสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี สนับสนุนและส่งเสริมให้วงโยธวาทิตในโรงเรียนและสถาบันการศึกษาต่างๆ ในประเทศไทย ซึ่งมีฝีมือความรู้ความสามารถอย่างเจนจัดในการบรรเลงเพลงแตรวงได้ช่วยกันให้ความใส่ใจนำเอาเพลงพระนิพนธ์ในสมเด็จฯ เจ้าฟ้าบริพัตรสุขุมพันธ์ุ กรมพระนครสวรรค์วรพินิต ไปบรรเลงกันให้แพร่หลาย และสามารถที่จะนำเพลงพระนิพนธ์อันไพเราะของคนไทยออกแสดงให้ชาวโลกได้ยินได้ฟังจนชนะใจชาวต่างประเทศทั่วโลกด้วยฝีมืออันยอดเยี่ยมของเยาวชนไทย ซึ่งก็ได้เคยพิสูจน์ฝีมือการเล่นแตรวงฝรั่งได้รางวัลชนะเลิศของโลกมาแล้วมากมายด้วย