สงครามชีวิตฝากเลี้ยง

โดย...รักฉัตร เวทีวุฒาจารย์ สำนักงานพัฒนาวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งชาติ

กาเหว่าเอ๋ย ไข่ให้แม่กาฟัก แม่กาก็หลงรัก คิดว่าลูกในอุทร คาบเอาข้าวมาเผื่อ

คาบเอาเหยื่อมาป้อน ถนอมไว้ในรังนอน ปีกหางเจ้ายังอ่อน หัดร่อนสอนบิน...

จากบทเพลงกล่อมลูก เอาไปบวกเข้ากับละคร อารมณ์ ความรู้สึกของผู้รับสารอย่างเราก็ยิ่งพลุ่งพล่าน แหม... แม่นกกาเหว่านี่มันช่างร้ายกาจเสียจริงๆ ลูกก็ไม่เลี้ยง ยังจะเนียนเอาไปยัดใส่รังคนอื่นเขาอีก

ส่วนแม่กาก็อะไรจะไร้เดียงสาขนาดนั้น ดูยังไงหน้าตาลูกก็ไม่ได้เหมือน ยังจะนั่งเลี้ยง นอนเลี้ยงอยู่ได้ ขัดใจคนดูอย่างเราเป็นที่สุด

 

เป็นความจริงที่ว่าแม่กาเหว่าจะดูเป็นผู้ร้ายในสายตาเรา แต่จริงๆ แล้ว เรื่องนี้มีการทำกันเป็นกระบวนการ พ่อนกกาเหว่าเป็นตัวสำคัญในการล่อลวงเหยื่อออกจากที่พักอาศัย พอทางสะดวก แม่กาเหว่าจะไปไข่ในรัง แต่ก่อนวางไข่ตัวเอง แม่นกกาเหว่าจะเขี่ยไข่จริงที่อยู่ในรังทิ้งไปก่อน เพื่อกันไม่ให้แม่นกเจ้าของรังผิดสังเกต สำหรับกรณีที่เกิดขึ้นในประเทศไทย นกที่ตกเป็นเหยื่อของสองผัวเมียนี้ นอกจากกาแล้วก็ยังมีพวกนกเอี้ยงนกกิ้งโครงทั้งหลายรวมอยู่ด้วย

พ่อแม่เจ้าเล่ห์ขนาดนี้ แล้วลูกล่ะจะขนาดไหน? แน่นอนว่าลูกกาเหว่าก็เชื้อไม่ทิ้งแถว ไข่ของนกกาเหว่า จะฟักเร็วกว่าไข่เจ้าของรังจริง หลังจากที่ออกมาแล้ว หากมีไข่จริงเหลืออยู่ในรัง ลูกนกกาเหว่าจะพยายามดันไข่พวกนั้นให้หล่นไป แล้วมันก็จะสวมรอยเป็นลูกได้อย่างสมบูรณ์แบบ และไม่แคร์ แม้ว่ารูปร่างหน้าตาจะฟ้องว่าไม่น่าจะใช่ครอบครัวเดียวกัน บางรังลูกตัวโตกว่าจนแทบจะกินพ่อแม่บุญธรรมเข้าไปพร้อมกับอาหารที่เอามาป้อนด้วยอยู่แล้วก็ตาม

โลกใบนี้นอกจากนกกาเหว่าแล้ว ยังมีนกอีกหลายชนิดที่มีพฤติกรรมชอบฝากเลี้ยงลูก หรือที่เรียกว่า Brood Parasitism เหตุผลที่มันไม่ยอมเลี้ยงลูกเองนั้น อย่ามองว่ามันใจร้าย ไม่รับผิดชอบ หรือว่าขี้เกียจ ทุกสิ่งในโลกย่อมมีเหตุและผลแห่งการกระทำ การฝากเลี้ยงนี้เป็นกลยุทธ์หนึ่งที่นกบางพวกใช้ในการลดความเสี่ยงจากการถูกล่าขณะกกไข่ ช่วยเพิ่มอัตราความอยู่รอดของชนิดพันธุ์

 

ในขณะที่อีกฝ่ายที่นั่งเลี้ยงลูกให้เขา โดยที่ลูกเราเป็นอย่างไรบ้างก็ไม่รู้นั้น ก็อย่ามองว่ามันเป็นนกหน้าโง่ ปกติแล้วพ่อแม่นกเจ้าของรังก็ไม่ได้โง่อย่างที่คิด และก็ไม่ได้โดนหลอกเสียทุกครั้ง พวกมันแยกแยะได้ว่าอันไหนไข่จริงหรือไข่ปลอม อาจมีบ้างที่สับสน เขี่ยไข่ทิ้งถูกบ้างผิดบ้าง แต่การโดนหลอกบ่อยๆ ช่วยให้มันฉลาด รู้จักปรับตัว เพื่อหาทางเอาตัวรอด เป็นการควบคุมประชากรด้วยวิถีทางแห่งธรรมชาติ ลูกนกตัวจริงที่เหลือรอดมาได้ คือลูกนกที่ถูกคัดเลือกมาแล้วว่าเก่ง ดี ไม่แพ้ใคร สมควรอยู่ต่อเพื่อสืบต่อเผ่าพันธุ์ของพวกมัน

สงครามแห่งการฝากเลี้ยงของทั้งนกตัวร้ายกับนกที่คล้ายจะโง่นี้มีให้เห็นกันอยู่ตลอดเวลาในธรรมชาติ มันผลัดกันรุกกันรับ ไม่มีใครยอมใคร นกกระจาบคัคคู (Cuckoo Finch) เป็นหนึ่งในนกที่มีพฤติกรรมชอบฝากเลี้ยงเหมือนพวกนกกาเหว่า มีคู่ปรับที่เป็นไม้เบื่อไม้เมา คือ นกกระจิบหญ้าแอฟริกัน (African tawnyflanked prinia)

การต่อสู้ชิงไหวชิงพริบของแม่นกทั้งสองชนิดนี้เกิดขึ้นอยู่ตลอดเวลา ฝ่ายหนึ่งก็พยายามทุกวิถีทางที่จะไม่ให้ฝ่ายตรงข้ามจับผิดได้และกำจัดไข่ของตนทิ้ง ส่วนอีกฝ่ายก็พยายามป้องกันการปลอมปนของไข่ที่ไม่ใช่ลูกของตัวเอง

ในปี 2011 นักวิจัยจาก University of Cambridge พบว่า ไข่ของนกกระจิบหญ้าแอฟริกันในรังธรรมชาติเริ่มมีการพัฒนาทั้งสีสันและลวดลายบนเปลือกไข่ให้หลากหลายขึ้น เพื่อป้องกันการก๊อบปี้จากนกกระจาบคัคคู และลวดลายที่ซับซ้อนก็เป็นเสมือนลายน้ำบนธนบัตรที่มีไว้เพื่อตรวจจับของปลอม ซึ่งก็ใช้ได้ผล เพราะจากการศึกษาพบว่าพ่อแม่นกกระจิบหญ้าส่วนใหญ่จะจำได้ว่าไข่จริงคือแบบไหน และจัดการเขี่ยไข่ปลอมทิ้งได้อย่างไม่ลังเล

 

การต่อสู้ยังไม่จบ ถัดมาอีกสองปี ทีมนักวิจัยจาก University of Exeter และ University of Cambridge พบว่านกกระจาบคัคคูก้าวหน้าไปอีกขั้นในการล่อหลอกนกกระจิบหญ้า ด้วยการวางไข่มากกว่า 1 ฟองในรังของเหยื่อ เพื่อสร้างความสับสนให้กับแม่นกเจ้าของรังที่ปกติจะตรวจจับได้อย่างแม่นยำ แต่พอในรังมีไข่ปลอมจำนวนมากกว่าไข่จริง พ่อแม่นกกระจิบหญ้าแอฟริกันบางส่วนเริ่มออกอาการเสียเซลฟ์ จนตัดสินใจพลาดเขี่ยไข่ตัวเองทิ้งไปอย่างมึนๆ

เมื่อนกตัวร้ายมีกลยุทธ์ใหม่มาใช้หลอกเหยื่อแบบนี้ ทีนี้ฝั่งนกกระจิบหญ้าจะทำอย่างไร ทีมวิจัยยังคงติดตามศึกษาและเชื่อว่าจะได้เห็นการแก้เกมของฝั่งนกกระจิบหญ้าแอฟริกันที่มีต่อไม้เบื่อไม้เมาอย่างนกกระจาบคัคคูบ้างในไม่ช้านี้ สงครามฝากเลี้ยงไม่จบง่ายๆ มันเป็นหนังม้วนยาวที่มีไว้ให้ผู้ชมอย่างเราๆเฝ้ารอกันต่อไป