สมเด็จพระอริยวงษญาณ (นาค) สมเด็จพระสังฆราช พระองค์ที่ 6

โดย...สมาน สุดโต

วัดราชบุรณราชวรวิหาร (วัดเลียบ)

เมื่อกรุงรัตนโกสินทร์ เจริญรุ่งเรืองเข้าสู่ปีที่ 19 แห่งรัชสมัย พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 3 หรือ ร.ศ. 61 นั้น สมเด็จพระอริยวงษญาณ สมเด็จพระสังฆราช (ด่อน) วัดมหาธาตุฯ สมเด็จพระสังฆราช พระองค์ที่ 5 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ สิ้นพระชนม์ ถัดมาในปี พ.ศ. 2386 หรือปีที่ 20 ของรัชสมัยสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว จึงสถาปนา สมเด็จพระสังฆราช พระองค์ที่ 6 ขึ้น

สมเด็จพระสังฆราช พระองค์ใหม่ สร้างประวัติศาสตร์ใน 2 เรื่อง คือ ทำให้วัดราชบุรณราชวรวิหาร หรือวัดเลียบ ที่เราเห็นเป็นวัดเล็กๆ แต่พระอุโบสถสวยงามอยู่เชิงสะพานปฐมบรมราชานุสรณ์ หรือสะพานสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก ในปัจจุบัน กลายเป็นวัดที่มีสมเด็จพระสังฆราชถึง 2 พระองค์

พระองค์แรกคือสมเด็จพระอริยวงษญาณ (มี) สมเด็จพระสังฆราช พระองค์ที่ 3 ที่ได้รับการสถาปนาเมื่อวันที่ 22 พ.ค. 2359 ซึ่งเป็นปีที่ 8 ในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย รัชกาลที่ 2 หลังจากการสถาปนาแล้ว ทรงพระกรุณาฯ ให้มาสถิต ณ วัดมหาธาตุยุราชรังสฤษฎิ์ ซึ่งมีพระตำหนักสมเด็จพระสังฆราชอยู่ที่นั่น (ปัจจุบันอยู่ที่คณะสลัก)

ส่วนสมเด็จพระอริยวงษญาณ สมเด็จพระสังฆราช พระองค์ที่ 6 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ ประทับ ณ วัดราชบุรณราชวรวิหาร จนสิ้นพระชนม์ เมื่อปี พ.ศ. 2392 มิได้ย้ายมาประทับวัดมหาธาตุฯ ตามธรรมเนียมที่มีมาแต่ต้นกรุง เนื่องจากพระตำหนักกำลังอยู่ในระหว่างบูรณปฏิสังขรณ์ ทำให้ประเพณีการย้ายวัดมาประทับวัดมหาธาตุฯ เมื่อได้รับการสถาปนาเป็นสมเด็จพระสังฆราชสิ้นสุดลงไปด้วย ทั้งนี้ นอกจากเหตุผลว่าวัดมหาธาตุยุวราชรังสฤษฎิ์อยู่ในระหว่างการบูรณปฏิสังขรณ์ครั้งใหญ่ จนถึงต้นรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวจึงเสร็จสมบูรณ์ ดังนั้น สมเด็จพระอริยวงษญาณ สมเด็จพระสังฆราช (นาค) จึงสถิต ณ วัดราชบุรณราชวรวิหาร จนถึงสิ้นพระชนม์

นอกจากนั้น ในช่วงปลายรัชกาลที่ 3 เป็นช่วงที่ย่างเข้าสู่ยุคต้นแห่งการปฏิรูปคณะสงฆ์ เนื่องจากเกิดคณะธรรมยุต และพัฒนาเต็มรูปแบบในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 4

ส่วนสภาพวัดราชบุรณราชวรวิหาร หรือวัดเลียบ ที่เราเห็นในปัจจุบันเป็นวัดเล็กๆ มีพระอุโบสถใหม่เอี่ยม สร้างด้วยศิลปกรรมไทย ประดับช่อฟ้าใบระกางามอลังการ นั้นล้วนเป็นของสร้างขึ้นใหม่แทนพระอุโบสถหลังเก่าที่พังเรียบเพราะระเบิดจากพันธมิตรในสมัยสงครามโลก ครั้งที่ 2

สมเด็จพระมหาธีราจารย์ (นิยม ฐานิสฺสโร ป.ธ.9) ซึ่งเคยอยู่ที่วัดนี้มาก่อนสงครามโลก ครั้งที่ 2 บอกกับเจ้าคุณวิเทศธรรมกวี (ประเสริฐ) สัทธิวิหาริก ปัจจุบันเป็นเจ้าอาวาสวัดพุทธานุสรณ์ ฟรีมองต์ ซานฟรานซิสโก สหรัฐอเมริกา ว่าถ้าอยากรู้ว่าพระอุโบสถวัดเลียบในอดีตใหญ่และงามชดช้อยแค่ไหน ให้ดูพระอุโบสถ วัดสระเกศ (วัดภูเขาทอง) เพราะงดงามระดับเดียวกัน

พระประวัติเบื้องต้น

หนังสือสมเด็จพระสังฆราช 19 พระองค์ ได้เล่าเรื่องสมเด็จพระสังฆราช พระองค์ที่ 6 ไว้ดังนี้

สมเด็จพระอริยวงษญาณ สมเด็จพระสังฆราช (นาค) ประสูติเมื่อวันอาทิตย์ แรม 4 ค่ำ เดือน 4 ปีขาล สัมฤทธิศก จ.ศ. 1120 ตรงกับวันที่ 19 มี.ค. 2301 ในรัชกาลสมเด็จพระเจ้าเอกทัศ แห่งกรุงศรีอยุธยา สันนิษฐานว่าเป็นพระราชาคณะที่ พระนิกรมมุนี มาแต่ในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช

ในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ได้รับพระราชทานเลื่อนสมณศักดิ์เป็น พระพรหมมุนี เมื่อปีชวด พ.ศ. 2359 ต่อมาได้เลื่อนเป็น พระธรรมอุดม และในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้ทรงสถาปนาเป็น สมเด็จพระพนรัตน เมื่อปีชวด พ.ศ. 2373

สมเด็จพระสังฆราช พระองค์ที่ 6 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์

หลังจากสมเด็จพระอริยวงษญาณ สมเด็จพระสังฆราช (ด่อน) สิ้นพระชนม์ ในปี พ.ศ. 2385 พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สถาปนาสมเด็จพระพนรัตน (นาค) เป็นสมเด็จพระสังฆราช ในราชทินนาม สมเด็จพระอริยวงษญาณ เมื่อวันพุธ แรม 11 ค่ำ เดือน 6 ปีเถาะ เบญจศก จ.ศ. 1205 ตรงกับ พ.ศ. 2386 นับเป็นสมเด็จพระสังฆราช พระองค์ที่ 6 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์

พระเกียรติคุณ

การจัดสมณทูตไทยไปลังกา

ในสมัยสมเด็จพระสังฆราช (ด่อน) พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว โปรดเกล้าฯ ให้จัดสมณทูตไทยไปลังกา เพื่อสืบข่าวพระศาสนาและยืมคัมภีร์พระไตรปิฎกจากลังกามาสอบสวนกับพระไตรปิฎกฉบับของไทยในส่วนที่บกพร่อง ครั้นในปี พ.ศ. 2387 ในสมัยของสมเด็จพระสังฆราช (นาค) พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว โปรดเกล้าฯ ให้พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ขณะยังทรงพระผนวชอยู่ ทรงจัดสมณทูตออกไปลังกาอีกครั้งนับเป็นครั้งที่ 3 ในยุคกรุงรัตนโกสินทร์ เมื่อเดือน 12 พ.ศ. 2387 เพื่อคืนพระคัมภีร์ที่ยืมมาในครั้งแรก เมื่อครั้งรัชกาลที่ 2 และกลับถึงกรุงเทพฯ เมื่อเดือน 4 ในปีเดียวกัน พร้อมกับได้ยืมพระไตรปิฎกเข้ามาอีก 30 พระคัมภีร์

พระอวสานกาล

สมเด็จพระอริยวงษญาณ สมเด็จพระสังฆราช (นาค) สิ้นพระชนม์เมื่อปีระกา เอกศก จ.ศ. 1211 ตรงกับ พ.ศ. 2392 ในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว สิริพระชันษาได้ 91 ปี ทรงดำรงตำแหน่งสมเด็จพระสังฆราชเป็นเวลา 6 ปี