วิถีบาทวิถี

โดย...ธเนศน์ นุ่นมัน

อากาศยามเช้าเวียนมาอีกวัน และเมื่อมาพร้อมกับข่าวที่ระบุว่า กรุงเทพมหานคร (กทม.) จะจัดระเบียบทางเท้าทวงคืนสิทธิขั้นพื้นฐานของคนกรุงให้สามารถเดินบนบาทวิถีหรือที่เรียกกันจนติดปากว่า “ฟุตปาท” ได้ วันนี้จึงน่าจะเป็นวันเริ่มต้นวันใหม่แห่งความหวังว่าจะได้เห็นเรื่องดีๆ เกิดขึ้นได้

แต่แล้วความหวังนั้นก็พังครืนลงในเวลาอันไม่นาน เมื่อระหว่างเส้นทางไปทำงาน บนทางเดินอันคุ้นเคย ได้เสียงบีบแตรขอทางจากจักรยานยนต์ดังมาจากด้านหลัง

หากความเป็นไปได้ที่จะได้เห็นบาทวิถี เป็นไปดังที่ใจเราหวัง เป็นไปตามประกาศของรัฐเป็นเรื่องที่เกิดขึ้นได้อย่างยากเย็น ก็น่าจะลองชำแหละบาทวิถีในฝันบนความเป็นไปได้และไม่มีวันเป็นไปได้ให้เห็นมุมมอง

มีการตั้งข้อสังเกตว่า แม้บาทวิถีจะถูกสร้างขึ้นเพื่อเป็นทางเดินโดยหลักการและเจตนา แต่เอาเข้าจริงหลายจุดใน กทม.ก็เหมือนจะมีขึ้นโดยไม่ได้ใส่ใจว่ามันจะใช้งานได้ตามจุดประสงค์หรือไม่ หรือกระทั่งสงสัยว่าแต่ละเขตมีมาตรฐานในการสร้างเป็นมาตรฐานเดียวกันหรือไม่ เพราะสิ่งที่เห็นอยู่ทุกเมื่อเชื่อวันก็คือ แม้ไม่มีหาบเร่แผงลอยกีดขวาง แต่ทางเดินเท้าริมถนนหลายแห่งก็แทบจะไม่มีพื้นที่เหลือให้เดินได้อย่างสะดวกโยธิน เพราะมีการก่อสร้างที่ไม่เคยหยุดนิ่ง สร้างปีเว้นปี หรือสั้นกว่านั้น

ทางเดินโดยเฉพาะริมถนนที่มีรถพลุกพล่าน แลดูเหมือนใหม่อยู่ได้ไม่กี่เดือน ก็พังจนใช้งานไม่ได้เพราะสร้างด้วยวัสดุไม่คงทน จนมีผู้ตั้งข้อสังเกตว่า หน่วยงานรับผิดชอบจงใจเลือกวัสดุที่มีอายุการใช้งานแสนสั้นเพื่อจะผลาญงบประมาณการก่อสร้างไปเรื่อยๆ

เราได้ยินเสียงบ่นจนชาชิน เรื่องฝาท่อระบายน้ำริมทางเดินหายหรือชำรุดจนทำให้คนเดินเท้าได้รับบาดเจ็บมาทุกยุคทุกสมัย หลุมบ่อที่กลายเป็นแหล่งสะสมน้ำเน่าสกปรกที่ใครเผลอย่ำเข้าก็อาจจะต้องกลับบ้านเร็วกว่าปกติ แผ่นซีเมนต์ปูพื้นที่ไม่แนบติดกับพื้นเหยียบแล้วมีน้ำดำข้นคลั่กกระเด็นขึ้นมา จนถูกเปรียบเทียบว่าเป็นกับระเบิดเป็นข่าวดัง ก็เกิดขึ้นแล้ว

ในแง่นี้ โลกออนไลน์ ถึงกับมีการเปรียบเทียบทางเดินที่สร้างด้วยหน่วยงานรัฐและเอกชนให้เห็นชัดว่า มีสภาพแตกต่างกันอย่างสิ้นเชิง

หน่วยงานของ กทม. เคยออกมาชี้แจงว่า พื้นทางเดินพังง่ายเพราะ สภาพดินของเมืองกรุงเป็นดินเหนียวอ่อน ทรุดตัวง่ายกว่า อีกทั้งเมื่อมีการซ่อมแซมพัฒนาสาธารณูปโภค ขุดเจาะพื้นแล้วมักจะซ่อมคืนให้แบบไม่สมบูรณ์ การก่อสร้างที่อาจต่ำกว่ามาตรฐานของผู้รับเหมานั้นเป็นเรื่องที่เกิดขึ้นได้ยาก เพราะมีการกำหนดและควบคุมมาตรฐานอยู่

แม้จะมีคำชี้แจงดังนั้น แต่ไม่เคยมีทางเดิน ที่รัฐตั้งงบประมาณก่อสร้างสมควรนับเป็นตัวอย่างการก่อสร้าง อุดมด้วยความสวยงาม มีระบบก่อสร้างตามหลักวิศวกรรมที่ต้องวางแผน ออกแบบ ก่อสร้าง บำรุงรักษา และควบคุมดูแลให้สามารถใช้งานได้ ที่ปรับตัวให้เท่าทันกับปัญหาและจุดประสงค์ ให้เห็นเป็นที่เชิดหน้าชูตาได้ บาทวิถีที่ถูกจัดระเบียบแล้วในวันนี้ไม่เคยสร้างความเชื่อมั่นว่าจะอยู่ได้ตราบนานเท่านั้นเลย ความไร้ระเบียบทั้งหลายเหมือนแค่ซ่อนตัวและรอวันกลับมาอย่างใจเย็นเท่านั้นเอง

ในเมื่อทางเดินเท้าในฝันนั้นยากที่จะเกิดขึ้นจริง บางทีเราก็จำเป็นต้องเปลี่ยนมุมมองเสียใหม่ มองทางเดินเป็นแหล่งวัฒนธรรมที่ยังขยับเคลื่อนล้อไปกับวิถีชีวิตในเมืองต่อไปอย่างไม่หยุดนิ่ง

หากคิดได้ดังนั้นทุกเช้า เราจะพบว่าทางเดิน ได้มอบเส้นทางผจญภัยที่ต้องตั้งสติในการเดินผ่านไป-มาอยู่อย่างสม่ำเสมอ เส้นทางเดินเดิมๆ นั้นถูกเติมด้วยสิ่งกีดขวางที่เราจะใช้เพียงความเคยชินเดินผ่านไปไม่ได้ ไม่เช่นนั้นเราต้องชนเข้ากับเอสการ์ด (S-GUARD) หรือแท่งเหล็กสูงประมาณ 100 เซนติเมตร 10 แท่ง ที่ถูกติดตั้งบริเวณทางลาดเอียงฟุตปาท วางเป็นแนวสลับกันไปมาห่างระยะ 30 เซนติเมตร เพื่อรอวันให้จักรยานยนต์ทางช่องทางแก้ปริศนาการวางหมากด้วยวิธีนี้และกลับมาวิ่งได้เมื่อเจ้าหน้าที่เผลอ

ปฏิเสธไม่ได้ว่า ทางเดินที่ไม่เคยถูกนับว่าเป็นทางที่ใช้สำหรับเดินจริงๆ นั้นเป็นแหล่งวัฒนธรรมที่ฝังรากลึกอย่างไม่รู้ตัวและน่าเหลือเชื่อทีเดียว ผมจำความรู้สึกที่ต้องหงุดหงิดที่ต้องถูกแผงขายสินค้าแย่งพื้นที่ทางเดินจนต้องหนีไปเดินริมถนนได้ดี ทว่าเมื่อกลับไปยังฟุตปาทแห่งนั้นในวันที่ถูกจัดระเบียบไม่เหลือแผงลอยแม้แต่ร้านเดียว พื้นที่โล่งสะอาดของบาทวิถีแห่งนั้น ทำให้ผมรู้สึกเคว้งคว้าง แปลกแยก ไม่คุ้นเคยเอาเสียเลย