‘เกิดแต่ดิน’ นิทรรศการจิตรกรรมเขียนดิน โดย สมภพ บุตราช

โดย...พริบพันดาว

แวะเวียนไปพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ หอศิลป ถนนเจ้าฟ้า กรุงเทพฯ ในวันที่ครึ้มฟ้าครึ้มฝนกลางเดือน พ.ค.ที่ผ่านมา ตรงดิ่งเข้าไปด้วยใจแน่วแน่เพื่อชมนิทรรศการจิตรกรรมเขียนดิน ชุด “เกิดแต่ดิน” ของ สมภพ บุตราช หนึ่งในศิลปินที่ร่วมเขียนจิตรกรรมฝาผนังอันลือลั่นที่วัดไทยพุทธปทีป กรุงลอนดอน ประเทศอังกฤษ และเป็นคนทำงานจิตรกรรมที่มีแนวความคิดด้านสังคมและสิ่งแวดล้อมอย่างต่อเนื่องในรอบ 20 ปีที่ผ่านมา

 เมื่อเข้าชมงานนิทรรศการ “เกิดแต่ดิน” แรกที่สัมผัสได้คือ ความอลังการของภาพวาดรูปเหมือนหรือพอร์เทรตที่ส่งพลังของสีและความรู้สึกหนักแน่นออกมาทั่วบรรยากาศของห้องแสดงงาน หยิบสูจิบัตรของงานที่ชื่อว่า “เกิดแต่ดิน คืนสู่ดิน” เปิดอ่านคำนิยมที่เขียนโดย พระไพศาล วิสาโล

 

 “...จิตรกรรมชุด ‘เกิดแต่ดิน’ ของสมภพ บุตราช เป็นข้อยกเว้น งานชุดนี้เปิดพื้นที่ให้แก่ดินอย่างเต็มที่ โดยไม่ซ่อนเร้นปิดบัง ภาพของเขาทุกภาพล้วนเกิดขึ้นจากดินนานาชนิด ไม่ว่าดินเหนียว ดินทราย ดินโคลน โดยไม่มีสีหรือวัสดุอื่นเจือปน เป็นงานศิลปะที่แสดงความเคารพอย่างยิ่งต่อดินทุกแห่งหนในประเทศนี้ (หรือในโลกนี้ก็ว่าได้) อีกทั้งยังแสดงถึงความไว้วางใจว่าดินนั้นสามารถสร้างสรรค์คุณค่าในทางศิลปะได้ไม่น้อยกว่าวัสดุชนิดอื่น

 “...งานชุดนี้เป็นเสมือนเสียงเชิญชวนให้เรากลับมาเคารพและเห็นคุณค่าของสิ่งสามัญ ขณะเดียวกันก็แฝงสัจธรรมอันลึกซึ้งว่าเราทุกคนนั้นล้วนมาจากดิน ไม่ว่าเป็นชายหรือหญิง ฆราวาสหรือพระ สูงหรือต่ำ นั่นเป็นเพียงแค่สมมติ เพราะแท้จริงแล้วเราทุกคนล้วนเสมอกัน คือมาจากดินเหมือนกัน และในที่สุดก็จะคืนสู่ดินเช่นเดียวกัน ดังนั้นจึงไม่ควรหลงในมายาภาพจนลืมตัวลืมความจริง

 

 “...ในอีกด้านหนึ่งยังเป็นเสมือนบันทึกประวัติศาสตร์ช่วงหนึ่งของสังคมไทย ผ่านใบหน้าบุคคล ตั้งแต่ระดับสูงสุดจนถึงต่ำสุด มีทั้งบุคคลซึ่งเป็นที่รู้จักดีและคนธรรมดานานาอาชีพ ทั้งหมดนี้เป็นตัวแทนของผู้คนที่ประกอบกันขึ้นเป็นชาติไทย แม้มีส่วนร่วมในการสร้างสรรค์สังคมไทยแตกต่างกันไป แต่ก็สมควรถูกจารึกหรือระลึกนึกถึงในฐานะที่เป็นส่วนหนึ่งของชาติไทย ‘เกิดแต่ดิน’ จึงเป็นงานศิลปะที่สะท้อนความจริงหลากมิติ อีกทั้งยังเปี่ยมด้วยความงาม ที่จะเข้าถึงได้ก็ด้วยใจอันพินิจ เปิดกว้าง และว่างเปล่าจากการปรุงแต่งทั้งปวง”

 ในสูจิบัตรสมภพเขียนถึงแรงบันดาลใจของจิตรกรรมเขียนดินของเขาว่า เกิดแต่ดินเป็นผลงานจิตรกรรมที่ทำขึ้นมาจากดิน ซึ่งดินมีหลากหลายชนิด ดินเหนียว ดินทราย ดินโคลน และมีสีสันแตกต่างกันไปตาม
สถานที่ ดินแดง ดำ เหลือง ชมพู ขาว ฯลฯ และก็มีลักษณะหยาบละเอียด ขรุขระตามแต่ชนิดของดิน ข้าพเจ้าใช้ดินมาเป็นสื่อสร้างงานศิลปะโดยผ่านออกมาในงานภาพเหมือน ซึ่งเป็นภาพเหมือนของคนทั่วไปไม่ว่าจะเป็นเด็ก ผู้ใหญ่ ผู้ชาย ผู้หญิง ชาวไร่ชาวนา พ่อค้ากรรมกร ข้าราชการ นักร้อง หมอลำ ตลอดไปกระทั้งพระภิกษุสงฆ์ ซึ่งบุคคลเหล่านี้เป็นส่วนหนึ่งของสังคมที่มีหน้าที่อาชีพการงานสถานะ ภาพลักษณ์แตกต่างกันไปประกอบกันขึ้นเป็นสังคมหมู่บ้านประเทศ ภาพเหมือนของบุคคลต่างๆ เหล่านี้สะท้อนให้เห็นวัฒนธรรมความเป็นอยู่ความคิดความเชื่อของสังคม ตลอดจนเหตุการณ์เรื่องราวกาลเวลาประวัติศาสตร์ผ่านใบหน้าของบุคคลเหล่านั้น

 

 แน่นอน ได้มีโอกาสพูดคุยกับ สมภพ บุตราช เขาเท้าความเล่าว่า งานที่เขียนดินเป็นภาพจิตรกรรมนั้นทำต่อเนื่องมากว่า 20 ปีแล้ว

 “กลับจากลอนดอนมาเมืองไทยก็ทำงานวาดภาพแนวทดลองใหม่ๆ ในด้านวัสดุ เป็นดินเป็นทรายต่างๆ ซึ่งธีมแนวความคิดในการวาดภาพก็เป็นเรื่องเกี่ยวกับสภาพแวดล้อม สังคม ในยุคแรกที่ทำงานแนวนี้ก็จะออกมาเป็นแนวนามธรรม (แอบสแทรกต์) ก่อน แล้วก็มาทำภาพเหมือนเกี่ยวกับผู้คนในท้องถิ่นต่างๆ เป็นหลัก ก็ทำมาเรื่อยๆ”

 สมภพ บอกว่า จากการทดลองทำงานศิลปะวัสดุทั่วไปหลากหลาย ก็ทำให้เห็นลู่ทางว่าดินสามารถนำมาวาดภาพได้อย่างดี

 

 “หลังๆ ก็มาทำภาพผู้คนทางภาคอีสาน ก็นำเอาดินเหนียว ดินแดง ดินทรายมาทำเป็นภาพเหมือนของผู้คน โดยแนวความคิดชุดนี้เริ่มแสดงเป็นกิจจะลักษณะเมื่อ 5-6 ปีที่แล้วที่มหาวิทยาลัยขอนแก่น ซึ่งทำเกี่ยวกับใบหน้าคนอีสาน งานชุดนี้ก็ขยายแนวความคิดของการเขียนภาพของผู้คนที่กว้างขวางขึ้น โดยเป็นบุคคลที่เป็นที่รู้จักและมีความสำคัญในสังคมเมืองไทยของเรา เป็นการเริ่มต้นวาดภาพจากดินของบุคคลที่หลากหลายในสังคมไทย”

 เขาเล่าถึงเบื้องหลังของกระบวนการทำงานว่า ตอนแรกก็นำดินมาใช้ในเรื่องเทคนิคเฉยๆ พอนำมาทำและรู้จักดินที่หลากหลายมากขึ้น สามารถแยกแยะได้ละเอียดถึงเนื้อดินและสี สำหรับความคาดหวังในนิทรรศการศิลปะชุดนี้ของตัวเอง เขาบอกว่าเพียงให้คนที่มาชมงานเข้าใจถึงการทำงานศิลปะว่า เรื่องวัสดุไม่มีขีดจำกัดว่าจะต้องใช้สีเพียงอย่างเดียว ในทางศิลปะเราสามารถหยิบจับอะไรก็ได้มาทำให้ออกเป็นงานศิลปะได้โดยไม่จำกัดเทคนิค

 “อีกอย่างผมสนใจในประเด็นทางสังคมและมนุษย์ด้วย ความหลากหลายในหน้าที่การงาน บทบาทหน้าที่ แต่สุดท้ายทุกคนก็เกิดมาจากดินด้วยกัน โดยรากเหง้าแล้วทุกคนก็ไม่ได้แตกต่างอะไรกันมากนัก ตัวเรื่องราวของบุคคลต่างๆ ก็เป็นตัวแทนของสังคมๆ หนึ่งที่มีความหลากหลาย ก็เล่าเรื่องผ่านภาพเหมือนออกมา โดยไม่ต้องอธิบาย ซึ่งจะมีงานอินสตอลเลชั่นหรืองานจัดวางที่ทำจากดินส่วนหนึ่งมาประกอบการจัดแสดงด้วย”

 แวะไปชมกันได้ที่พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ หอศิลป ถนนเจ้าฟ้า กรุงเทพฯ ไปจนถึง 30 พ.ค. 2559 เวลา 09.00-16.00 น. (เว้นวันจันทร์-อังคาร)