มหกรรมฝังลูกนิมิต109ลูกรอบอุโบสถวัดวชิรธรรมปทีปนิวยอร์ก

ตามปกติวัดทั่วไปในเมืองไทยจัดงานผูกพัทธสีมา ปิดทองฝังลูกนิมิตอุโบสถกันวัดละ 9 ลูกเท่านั้น แต่วัดวชิรธรรมปทีป ลองไอส์แลนด์ มหานครนิวยอร์ก ทำมหกรรมแห่งลูกนิมิต 109 ลูก

โดย...สมาน สุดโต

ตามปกติวัดทั่วไปในเมืองไทยจัดงานผูกพัทธสีมา ปิดทองฝังลูกนิมิตอุโบสถกันวัดละ 9 ลูกเท่านั้น แต่วัดวชิรธรรมปทีป ลองไอส์แลนด์ มหานครนิวยอร์ก ทำมหกรรมแห่งลูกนิมิต 109 ลูก ให้ประชาชนชาวพุทธได้ปิดทองจนรอบพระอุโบสถ หลังจากผูกพัทธสีมาเสร็จ จัดพิธีบวชนาค 28 องค์ ฉลองอุโบสถใหม่ทันที

บรรยากาศผูกพันธสีมา ปิดทองและฝังลูกนิมิต109ลูกที่อุโบสถวัดวชิรธรรมปทีป นิวยอร์ก

วันที่ 27 มิ.ย. 2553 เวลาประมาณ 16.00 น. เศษ ที่พระอุโบสถวัดวชิรธรรมปทีป ลองไอส์แลนด์ มหานครนิวยอร์ก พระธรรมโกศาจารย์ อธิการบดี มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เป็นประธานฝ่ายสงฆ์ นรชิต สิงหเสนีย์ เอกอัครราชทูตไทยประจำสหประชาชาติ เป็นประธานฝ่ายฆราวาส พิธีผูกพัทธสีมา ฝังลูกนิมิต ซึ่งบรรดาพระสงฆ์นับร้อยรูป ยืนประจำจุดต่างๆ ที่มีลูกนิมิตตั้งอยู่ พร้อมกับญาติโยมที่เป็นเจ้าภาพลูกนิมิตแต่ละลูกนับร้อยคนยืนประกบเป็นจุดๆ เพื่อคอยตอบเมื่อพระสงฆ์นำโดยพระเทพรัตนสุธี เจ้าอาวาสวัดปทุมคงคา กล่าวเป็นภาษาบาลี เพื่อทักว่าทิศนั้นๆ มีอะไรเป็นนิมิตตลอด 8 ทิศด้วยกัน กับอีก 1 ลูก ที่เป็นนิมิตลูกเอกกลางอุโบสถ

เสียงพระทักนิมิต ผ่านเครื่องขยายเสียงว่าทิศนี้มีอะไรเป็นนิมิต เสียงโยมตอบ (นัดแนะไว้แล้ว) ว่าปาสาโณ (ก้อนหิน) พระจะบอกต่อให้คณะสงฆ์รับทราบ ตรงนี้เรียกเสียงเฮฮาตลอด เมื่อโยมจะผิดคิวว่าตามพระไปอีก แต่ทุกอย่างก็ดำเนินการไปด้วยดีแบบไทยๆ

พิธีผูกพัทธสีมา ปิดทองฝังลูกนิมิต เป็นพิธีที่หาได้ยากในดินแดนตะวันตกเช่นสหรัฐอเมริกา ที่มิใช่ประเทศนับถือพระพุทธศาสนา วัดวชิรธรรมปทีปเมื่อจัดจึงทำยิ่งใหญ่เป็นมหกรรมแห่งลูกนิมิตและบุญขึ้น ประชาชนชาวพุทธนับพันจากนิวยอร์ก และรัฐใกล้เคียงจึงหลั่งไหลมาร่วมพิธีบุญจนล้นหลาม

มหกรรมลูกนิมิตที่ทางวัดวชิรธรรมปทีปจัดสนองตอบความกระหายบุญของญาติโยม แบบที่ใครๆ ก็คาดไม่ถึงนั่นคือการให้มีลูกนิมิตจำนวน 109 ลูก แต่ละลูกมีเจ้าภาพทั้งสิ้น (สำหรับลูกประธานประจำ 8 ทิศ และนิมิตลูกเอกกลางอุโบสถ ผู้เป็นเจ้าภาพต้องถวายวัดลูกละ 2,500 เหรียญสหรัฐ) ที่เหลือก็ถวายลดหลั่นกันไป

เมื่อลูกนิมิตมีจำนวน 109 ลูก จึงต้องขุดหลุมยาวเหมือนสนามเพลาะเพื่อฝังลูกนิมิตรอบอุโบสถ ดูแล้วเป็นที่อัศจรรย์ในความคิดยิ่งนัก ทั้งๆ ที่ในความเป็นจริงนั้น แต่ละอุโบสถจะใช้ลูกนิมิตฝังตามทิศต่างๆ 8 ทิศ รวมทั้งที่ตรงกลางอุโบสถ 1 ลูก รวมเป็น 9 ลูกเท่านั้น

คำถามว่าทำไม 109 ลูก พระเจ้าหน้าที่ตอบว่าเป็นแนวคิดหาปัจจัยบำรุงวัดอย่างแยบยล เพราะมีลูกนิมิตมาก ได้เจ้าภาพมากปัจจัยเข้าวัดก็มาก ก่อนหน้าพิธีฝังลูกนิมิตในวันเดียวกัน ทางวัดนิมนต์พระนับร้อยรูปออกบิณฑบาตดอลลาร์ ซึ่งประชาชนชาวพุทธต่างตื่นเต้นที่ได้ใส่บาตรพระนับร้อยรูปในเวลาเดียวกันในประเทศที่หาพระยากเช่นสหรัฐอเมริกา ทั้งนี้ทางวัดคาดว่ามีพระที่ร่วมงานและออกบิณฑบาตจำนวน 379 รูป นับว่ามากเป็นประวัติการณ์ทีเดียว

ส่วนเรื่องความสำคัญการผูกพัทธสีมา ปิดทอง ฝังลูกนิมิต หนังสือที่ระลึก พิธีผูกพัทธสีมาฝังลูกนิมิตวัดมงคลเทพมุนี (ฟิลาเดลเฟีย) เมื่อ พ.ศ. 2552 อธิบายดังนี้

ลูกนิมิตเป็นลูกลักษณะกลมๆ มีหลายขนาด ทำด้วยหินใช้ฝังไว้เพื่อไม่ให้เคลื่อนที่ไปได้สำหรับกำหนดเป็นเขตพัทธสีมาของแต่ละวัด เรียกว่าโบสถ์บ้าง อุโบสถบ้าง ถ้าเป็นพระอารามหลวงหรือวัดหลวง ก็จะเรียกว่าพระอุโบสถ วัดหนึ่งจะมีโบสถ์เพียงแห่งเดียวเพื่อใช้เป็นสถานที่สำหรับประกอบพิธีสำคัญของสงฆ์ เรียกว่าสังฆกรรม เช่นพิธีสวดพระปาติโมกข์ ซึ่งจะทำทุกวันขึ้นหรือแรม 14 ค่ำ และ 15 ค่ำ พิธีสวดญัตติบวชพระและพิธีสำคัญของพระสงฆ์อื่นๆ

โบสถ์แต่ละหลังนิยมใช้ลูกนิมิตทั้งหมด 9 ลูก คือ 8 ลูกประจำทิศทั้ง 8 ส่วนอีกลูกหนึ่งถือเป็นนิมิตลูกเอกจะฝังไว้บริเวณใจกลางของโบสถ์ คือ ระหว่างหน้าพระประธาน

มูลเหตุแห่งลูกนิมิต

ลูกนิมิตกลางอุโบสถ

ในสมัยพุทธกาลเมื่อสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงประกาศศาสนาแล้ว ภายหลังได้มีผู้เข้ามาบวชเป็นพระภิกษุสาวกมากขึ้น พระองค์จึงได้ส่งพระภิกษุเหล่านี้ออกไปเผยแผ่พระศาสนาตามที่ต่างๆ ซึ่งการที่พระภิกษุออกไปอยู่ห่างไกลจากพระพุทธองค์นั้น ก็เท่ากับห่างจากการฟังพระธรรมคำสั่งสอนของพระองค์ จึงได้กำหนดให้พระสงฆ์ต้องประชุมร่วมกันหรือที่เรียกว่าทำสังฆกรรมในบางเรื่อง เช่นการสวดพระปาติโมกข์ การบวชพระ การกรานกฐิน และการปวารณากรรม เป็นต้น โดยกำหนดให้ทำสังฆกรรมในบริเวณที่กำหนดไว้เท่านั้นเพื่อมิให้ฆราวาสมายุ่งเกี่ยว เนื่องจากเป็นกิจของสงฆ์

แม้ว่าต่อมาจะมีผู้ถวายพื้นที่เป็นวัดให้พระอยู่ แต่ส่วนใหญ่ก็จะเป็นป่าตามธรรมชาติ เช่น วัดเวฬุวัน (ป่าไผ่) ดังนั้นเมื่อพระสงฆ์ต้องจาริกไปยังที่ต่างๆ จึงทรงให้หมายเอาวัตถุบางอย่าง เป็นเครื่องกำหนดเขตแดนเพื่อทำสังฆกรรมขึ้น เรียกว่า การผูกสีมา (คำว่า “สีมา” แปลว่า “เขตแดน”) ซึ่งพระพุทธองค์ได้กำหนดไว้ 8 ประการ ได้แก่ ภูเขา ศิลา ป่าไม้ ต้นไม้ จอมปลวก หนทาง แม่น้ำและน้ำนิ่ง และเรียกเครื่องหมายบอกเขตแดนนี้ว่า “นิมิต”

เมื่อกำหนดเขตก็ให้มีนิมิต และต้องไม่คลาดเคลื่อนด้วย จึงนิยมใช้ก้อนหินเป็นลูกนิมิต ดังที่เราเห็นกันอยู่ในปัจจุบัน รวมถึงมีการเรียกเขตแดนที่ใช้ทำสังฆกรรมนี้ว่า “โบสถ์” ซึ่งสมัยก่อนโบสถ์คงมีลักษณะตามธรรมชาติมากกว่าจะเป็นถาวรวัตถุเช่นสมัยนี้ และเมื่อมี “ลูกนิมิต” เป็นเครื่องหมายบอกเขตต่อๆ มาก็มีพิธีที่เรียกว่าการ “ฝังลูกนิมิต” ขึ้นด้วย

“การฝังลูกนิมิต” นี้ มีชื่อเรียกเป็นทางการอีกอย่างหนึ่งว่าการ “ผูกพัทธสีมา” (ซึ่งก็แปลว่า เขตทำสังฆกรรมที่กำหนดตามพุทธานุญาต) โดยปัจจุบันจะเริ่มจากพระสงฆ์ประชุมพร้อมกันในโบสถ์ เพื่อทำพิธีสวดถอนมิให้อาณาบริเวณที่จะกำหนดนี้ไปทับที่ที่เคยเป็นสีมา หรือเป็นที่ที่มีเจ้าของครอบครองอยู่ก่อน เมื่อพระสงฆ์สวดถอนเป็นแห่งๆ ไปตลอดสถานที่ที่กำหนดเป็นเขตแดนทำสังฆกรรมแล้วว่า มีอาณาเขตเท่าใด จากนั้นจะต้องไปขอพระราชทานพระบรมราชานุญาต เพื่อให้ที่ดินบริเวณนั้นเป็นสิทธิของสงฆ์ ที่เรียกว่า วิสุงคามสีมา (คือเขตที่ได้พระราชทานแก่สงฆ์ เพื่อใช้เป็นที่ทำสังฆกรรม) เป็นการแยกส่วนบ้านออกจากส่วนวัด (วิสุง แปลว่า ต่างหาก คาม แปลว่า บ้าน)

การที่ต้องขอพระบรมราชานุญาต เพราะถือว่าพระมหากษัตริย์เป็นเจ้าของแผ่นดิน การจะกระทำใดบนพื้นแผ่นดินจึงต้องขอพระบรมราชานุญาตก่อน

พระเตรียมตัดลูกนิมิต

เมื่อจะผูกสีมาพระสงฆ์จำนวน 4 รูป ก็จะเดินตรวจลูกนิมิตที่วางไว้ตามทิศต่างๆ โดยเริ่มตั้งแต่ทิศตะวันออกเป็นต้นไป เรียกว่า สวดทักสีมา จนครบทุกทิศและมาจบที่ทิศตะวันออกอีกครั้ง เพื่อให้แนวนิมิตบรรจบกัน เมื่อสวดทักนิมิตจบแล้ว ก็จะกลับเข้าไปประชุมสงฆ์ในอุโบสถ และสวดประกาศสีมาอีกครั้ง หลังจากนั้นก็จะทำการตัดลูกนิมิตลงหลุมเพื่อกลบ แล้วสร้างเป็นซุ้มหรือก่อเป็นฐานตั้งใบสีมาต่อไป ซึ่งเป็นที่น่าสังเกตว่าปัจจุบันใบสีมานี้ ได้กลายเป็นเครื่องหมายบอกเขตของโบสถ์แทนลูกนิมิต ที่เป็นเครื่องหมายเดิมที่ถูกฝังอยู่ข้างใต้ไปแล้ว ซึ่งอาจจะเป็นเรื่องของความสวยงาม หรือการออกแบบในภายหลังก็ได้

นอกจากนี้ ในพิธีการพัทธสีมาปิดทองฝังลูกนิมิตนั้นนิยมจะใส่สมุด ดินสอ เข็ม และด้าย เป็นต้น ลงไปในหลุมที่ฝังลูกนิมิตด้วย ทั้งนี้เพราะสิ่งเหล่านี้เป็นนิมิตหมายแห่งความเป็นสิริมงคล

อันที่จริงแล้ว “การฝังลูกนิมิต” เพื่อกำหนดเขตทำสังฆกรรมหรือปัจจุบันก็คือการกำหนดเขตที่เป็นอุโบสถนั้น เป็นกิจของสงฆ์โดยเฉพาะ ฆราวาสหรือชาวบ้านไม่ได้เกี่ยวข้องแต่อย่างใด แต่เนื่องจากปัจจุบันอุโบสถมิเพียงแต่จะเป็นสถานที่ที่สงฆ์ใช้ทำสังฆกรรมเท่านั้น แต่ยังเป็นศาสนสถานที่พุทธศาสนิกชนใช้เป็นที่ประกอบพิธีกรรมอื่นๆ ด้วย อีกทั้งไม่ว่าสร้างหรือซ่อมแซมอุโบสถขึ้นใหม่จำเป็นต้องมีการผูกสีมาใหม่ทุกครั้ง ดังนั้นทางวัดต่างๆ จึงมักจะประกาศเชิญชวนให้พุทธศาสนิกชนได้มาทำบุญสร้างกุศลด้วยกัน โดยการจัดงาน “ฝังลูกนิมิต” เพื่อสร้างอุโบสถร่วมกัน ซึ่งชาวพุทธส่วนใหญ่ก็ยินดี เพราะเชื่อกันว่าจะได้อานิสงส์มาก

การได้เข้าร่วมงานผูกพัทธสีมา ฝังลูกนิมิตที่วัดวชิรธรรมปทีป ลองไอส์แลนด์ ครั้งนี้ สิ่งที่ได้เห็นเช่นพิธีสงฆ์นั้นไม่แปลกจากเมืองไทย เว้นแต่จำนวนลูกนิมิต เท่านั้นที่มีมาก ส่วนจะเป็นวิสุงคามสีมาหรือไม่ ในสหรัฐอเมริกาคงยกเว้น เพราะวิสุงคามสีมาเกิดได้เมื่อพระเจ้าแผ่นดินมีพระบรมราชานุญาตให้กันเขตนั้นออกจากเขตบ้าน เพื่อสังฆกรรมเท่านั้น ดังนั้นผูกพัทธสีมาในต่างประเทศจึงเป็นเพียงพิธีกรรม แต่ถึงกระนั้นประชาชนที่ทำบุญก็ปลื้มปีติไปตามๆ กัน เพราะได้ทำบุญครับ