ไฟฟ้า...จากใต้พิภพ

โดย...วราพงษ์ ป่านแก้ว ภาพ... บางจากปิโตรเลียม

น้ำมัน แหล่งพลังงานหลักของโลกกำลังจะหมดลง บ้างก็ว่าไม่ช้าไม่นานอีก 50 ปีข้างหน้า เราก็จะไม่มีน้ำมันใช้ บ้างก็แย้ง 50 ปีที่ว่า พูดกันมาเมื่อ 20 ปีที่แล้ว ถึงตอนนี้น่าจะเหลือแค่ 30 ปี จริงๆ แล้ว จะเหลืออีก 50 ปี หรือ 30 ปี ก็ไม่ผิด เพราะมีเงื่อนไขต่อท้ายในกรณีที่ไม่สามารถหาแหล่งน้ำมันใหม่ๆ ได้เพิ่ม ปริมาณน้ำมันที่มีอยู่จะลดน้อยลงเรื่อยๆ และหมดลงในที่สุด แต่ถ้ายังหาแหล่งน้ำมันใหม่ๆ ก็จะต่ออายุการใช้ออกไปได้อีก

แต่ถ้ามองกันยาวๆ ถึงวันหนึ่ง น้ำมันจากฟอสซิลก็จะหมดลงไปอย่างแน่นอน เพราะกระบวนการที่จะเกิดน้ำมันขึ้นมาใหม่ใช้เวลาเป็นล้านๆ ปี คงไม่ทันกับความต้องการใช้น้ำมันที่เพิ่มขึ้นทุกๆ วัน นั่นจึงเป็นที่มาของการมองหาพลังงานทดแทนของชาวโลก ไม่ว่าพลังงานที่ได้จากน้ำ พลังงานที่ได้จากลม พลังงานจากแสงอาทิตย์ พลังงานชีวภาพ ชีวมวล

รวมไปถึงการใช้พลังงานจากใต้พิภพที่เราอาจจะไม่คุ้นชินนัก แต่ก็เป็นพลังงานทางเลือกอีกแนวทางหนึ่งที่สามารถผลิตกระแสไฟฟ้ามาใช้ได้อย่างเป็นเรื่องเป็นราว ซึ่งทางบริษัท บางจากปิโตรเลียม บริษัทพลังงานของไทยที่พยายามเสาะแสวงหาพลังงานทางเลือกเหล่านี้มาทดแทนพลังงานจากฟอสซิลที่กำลังลดน้อยลงเรื่อยๆ และเป็นที่มาของการเดินทางไปดูการผลิตไฟฟ้าจากพลังงานความร้อนใต้พิภพที่ประเทศนิวซีแลนด์

 

ไฟฟ้าจากความร้อนใต้พิภพที่แดนกีวี่

นิวซีแลนด์ หรือดินแดนกีวี่เป็นหนึ่งในประเทศลำดับต้นๆ ที่ประสบความสำเร็จในการนำพลังงานความร้อนจากใต้พิภพมาผลิตไฟฟ้าขายให้กับประชาชน เพราะเป็นประเทศที่ตั้งอยู่ในแนววงแหวนแห่งไฟ (Ring of Fire) หรือแนวรอยต่อของเปลือกโลกที่มักเกิดแผ่นดินไหว หรือภูเขาไฟประทุอยู่บ่อยๆ นิวซีแลนด์จึงมีทั้งภูเขาไฟและบ่อน้ำพุอยู่เป็นจำนวนมาก ด้วยเหตุนี้เองที่ทำให้นิวซีแลนด์เอาทรัพยากรที่มีอยู่มาใช้ประโยชน์ด้วยการนำความร้อนจากใต้พิภพขึ้นมาใช้ปั่นไฟฟ้า

Contact Energy หนึ่งในบริษัทผู้ผลิตไฟฟ้าจากพลังงานใต้พิภพรายใหญ่อันดับสองของนิวซีแลนด์ มีการผลิต 24% ของไฟฟ้าทั้งหมดในปี 2013 และมีส่วนแบ่งการตลาดอยู่ที่อันดับสองด้วยส่วนแบ่งการตลาด 22% ของผู้ผลิดไฟฟ้า โดยเป็นเจ้าของและดำเนินงานโรงไฟฟ้ารวมทั้งสิ้น 11 โรง ในประเทศนิวซีแลนด์ มีการผลิตไฟฟ้าหลายรูปทั้งที่เป็นโรงงานผลิตไฟฟ้าจากพลังงานความร้อนจากใต้พิภพ พลังงานน้ำ และก๊าซธรรมชาติ สำหรับโรงงานผลิตไฟฟ้าจากความร้อนจากใต้พิภพนั้น 5 โรง ซึ่งอยู่ทางตอนเหนือของเมืองเตาโป (Taupo) เมืองที่มีแหล่งพลังงานใต้พิภพอยู่เป็นจำนวนมาก

 

3 ใน 5 โรงไฟฟ้าพลังงานความร้อนใต้พิภพที่ได้ไปดู คือ Wairakei Power Station เริ่มดำเนินการในปี 1958 และ Wairakei Binary Plant ดำเนินการในปี 2005 มีกำลังการผลิต 132 เมกะวัตต์ และ Te Mihi Power Station เริ่มดำเนินการในปี 2014 มีกำลังการผลิต 166 เมกะวัตต์ ซึ่งกระบวนการผลิตไม่มีอะไรที่ซับซ้อน เพียงเจาะลงไปใต้ดินที่สำรวจแล้วว่ามีแหล่งพลังงานความร้อนอยู่ด้านล่างความลึกมีตั้งแต่ระดับ 400-500 เมตร ไปจนถึง 4-5 กิโลเมตร

การขุดลงไปใต้พิภพ ก็เพื่อไปนำน้ำที่มีความร้อนถึง 200-300 องศาขึ้นมา แต่อย่าเข้าใจผิดว่า จะเอาน้ำร้อนๆ มาผลิตไฟฟ้า น้ำจะถูกส่งเข้าโรงแยกเอาส่วนของเหลวที่เป็นน้ำออกมา ส่วนที่ 2 คือ ไอน้ำ ซึ่งเป็นส่วนสำคัญที่ใช้ในการผลิตไฟฟ้า โดยใช้แรงดันที่เกิดขึ้นตั้ง 5-20 บาร์ไปปั่นไฟฟ้า ส่วนน้ำที่เหลือจากกระบวนการผลิตไฟฟ้าจะนำไปบำบัดก่อนฉีดกลับลงไปใต้ดินใหม่อีกครั้ง บางส่วนอาจจะำไปใช้ประโยชน์อย่างอื่น เช่น นำไปเลี้ยงกุ้ง หรือสัตว์น้ำอื่นๆ ที่ต้องเลี้ยงในน้ำอุ่น ซึ่งทาง Contact Energy ก็ได้ทำเป็นฟาร์มตกกุ้ง เป็นธุรกิจพลอยได้อีกทางหนึ่งด้วย

 

สำหรับการให้บริการไฟฟ้าของประเทศนิวซีแลนด์ รวมไปถึงออสเตรเลีย และประเทศอื่นๆ อีกหลายประเทศ (ยกเว้นประเทศไทย) เอกชนจะเป็นผู้ดำเนินการ โดยการขอสัมปทานกับภาครัฐเพื่อไปจัดหาแหล่งพลังงานในรูปแบบต่างๆ มาใช้ผลิตไฟฟ้า เพื่อให้บริการประชาชนแบบครบวงจร ตั้งแต่ผลิต ปักเสา พาดสาย ติดมิเตอร์ รวมไปถึงการบริการหลังการขาย เป็นการเปิดเสรีให้เกิดการแข่งขันตั้งแต่การหาแหล่งพลังงานที่จะใช้ในการผลิตไฟฟ้า ไปจนถึงราคาและการให้บริการหลังการขาย การโปรโมชั่นในรูปแบบต่างๆ ซึ่งประชาชนเป็นผู้ได้ประโยชน์สูงสุด เป็นเรื่องที่น่าคิดสำหรับประเทศไทยว่า ถึงเวลาแล้วหรือยังที่ควรจะเปิดกว้างให้เกิดการแข่งขันเสรีเช่นเดียวกันนี้

จุดประกายพลังงานจากใต้พิภพในไทย

กลับมาที่เรื่องของพลังงานความร้อนใต้พิภพ ด้วยความที่มีต้นทุนในการผลิตถูกและเป็นการผลิตที่ค่อนข้างเป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม การใช้พลังงานความร้อนจากใต้พิภพมาผลิตไฟฟ้าจึงเป็นทางเลือกหนึ่งในยุคของการแสวงหาพลังงานทดแทน แต่ก็ใช่ว่าในทุกพื้นที่บนโลกจะสามารถจะนำความร้อนที่อยู่ใต้พิภพมาผลิตไฟไฟ้ากันได้ เพราะอย่างน้อยๆ ต้องมีอุณหภูมิที่สูงพอ หรือต้องมีอุณหภูมิที่สูงเกินกว่า 80 องศาเซลเซียสขึ้นไป ถึงจะนำมาใช้ในกระบวนการผลิตกระแสไฟฟ้าในแนวนี้ได้ ประเทศที่เหมาะสมมักจะอยู่ในแนวหรือใกล้เคียงกับแนววงแหวนแห่งไฟ ถึงจะผลิตได้ประสิทธิภาพสูงสุด

 

นั่นเป็นเหตุผลหนึ่งที่การนำพลังงานความร้อนใต้พิภพมาใช้ผลิตกระแสไฟฟ้าในประเทศไทยจึงยังไม่ประสบผลเท่าที่ควร โดยปัจจุบันไทยมีโรงไฟฟ้าพลังความร้อนใต้พิภพต้นแบบอยู่ที่ อ.ฝาง จ.เชียงใหม่ เพียงแห่งเดียวที่เริ่มโครงการมาตั้งแต่ปี 2532 สามารถผลิตกระแสไฟฟ้าได้ 300 กิโลวัตต์ แต่ก็มีแหล่งพลังงานความร้อนใต้พิภพที่อยู่ในไทยอีกหลายแหล่ง แต่ก็ยังไม่มีศักยภาพเพียงพอที่จะผลิตกระแสไฟฟ้าได้

ข้อมูลจากกรมทรัพยากรน้ำบาดาล (ทบ.) กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม (ทส.) ระบุว่า ประเทศไทยมีน้ำบาดาลร้อนหรือแหล่งน้ำพุร้อนอยู่จำนวน 112 แห่ง แหล่งน้ำพุร้อนเหล่านี้ถือเป็นพลังงานใต้พิภพที่ไทยครอบครองอยู่ แบ่งเป็น 3 กลุ่มใหญ่ ตามอุณหภูมิของน้ำที่ผิวดิน ได้แก่ กลุ่มที่มีอุณหภูมิสูงมากกว่า 80 องศาเซลเซียส ถือเป็นน้ำพุร้อนที่มีศักยภาพสูง ส่วนใหญ่จะอยู่ทางภาคเหนือ กลุ่มที่มีอุณหภูมิ 60-80 องศาเซลเซียส เป็นน้ำพุร้อนที่มีศักยภาพปานกลาง และกลุ่มที่มีอุณหภูมิต่ำกว่า 60 องศาเซลเซียส เป็นน้ำพุร้อนที่มีศักยภาพต่ำ

 

ด้วยเทคโนโลยีที่ทันสมัยขึ้น ทำให้ความเป็นไปได้ที่จะนำพลังงานความร้อนจากแหล่งน้ำพุรัอนที่มีศักยภาพสูงมาใช้ในผลิตกระแสไฟฟ้ามีเพิ่มขึ้น ถือเป็นการจุดความหวังการใช้พลังงานทางเลือก พลังงานทดแทนในไทยให้ส่องประกายขึ้นมาอีกครั้ง โดยที่ ทบ.ได้ดำเนินโครงการศึกษาและสำรวจแหล่งน้ำพุร้อน พบว่า แหล่งน้ำพุร้อนที่มีแนวโน้มและศักยภาพความน่าจะเป็นแหล่งพลังงานความร้อนใต้พิภพที่เหมาะสม เบื้องต้น 16 พื้นที่ จากแหล่งน้ำพุร้อน 112 แห่ง และได้คัดเลือกให้เหลือ 5 พื้นที่ เพื่อสำรวจธรณีวิทยาและศึกษารายละเอียดเชิงลึกในแต่ละพื้นที่

ประกอบไปด้วย น้ำพุร้อนเหมืองแร่-เมืองแปง อ.ปาย จ.แม่ฮ่องสอน น้ำพุร้อนฝาง อ.ฝาง จ.เชียงใหม่ น้ำพุร้อนห้วยทรายขาว อ.พาน จ.เชียงราย น้ำพุร้อนแม่จัน อ.แม่จัน จ.เชียงราย และน้ำพุร้อนคลองปลายพู่ อ.กะปง จ.พังงา และจะคัดให้เหลือ 1 แห่ง เพื่อเจาะบ่อสำรวจในระดับความลึกไม่น้อยกว่า 1,000 เมตร  เพื่อเป็นต้นแบบการพัฒนาแหล่งพลังงานความร้อนใต้พิภพของประเทศไทยต่อไป ส่วนในพื้นที่อื่นๆ ที่ระดับความร้อนไม่สูง ก็สามารถต่อยอดเป็นแหล่งท่องเที่ยว และยังสามารถนำแหล่งน้ำร้อนใต้ดินมาใช้ให้เกิดประโยชน์ได้ในอนาคต

 

เป็นความพยายามอีกก้าวหนึ่งในการหาพลังงานทางเลือกมาแบ่งเบาการใช้พลังงานจากน้ำมันที่ลดน้อยลงทุกวัน แม้จะทดแทนได้เพียงน้อยนิด แต่ก็เป็นน้อยนิดที่มหาศาลกว่าที่ใครๆ จะคิด 

ข้อคิดจากโรงไฟฟ้าถ่านหิน และพลังงานทดแทนที่เมืองเบียร์

โดย...เบญจวรรณ รัตนวิจิตร

หันกลับมาดูการผลิตไฟฟ้าจากถ่านหิน ซึ่งเป็นจำเลยสังคมมาอย่างยาวนาน ล่าสุดคือ การสร้างโรงไฟฟ้าถ่านหินที่ อ.เทพา จ.กระบี่ กำลังเป็นประเด็นร้อนของสังคมไทย แต่สำหรับประเทศเยอรมนี โรงไฟฟ้าถ่านหินอยู่ร่วมกับชุมชนมานาน 20-30 ปีแล้ว

 

ปลายปี 2557 การไฟฟ้าฝ่ายผลิตแห่งประเทศไทย (กฟผ.) พาสื่อมวลชนศึกษาดูงานโรงไฟฟ้าถ่านหินที่ประเทศเยอรมนีแห่งแรก คือ โรงไฟฟ้าถ่านหิน Schwarze Pumpe ของบริษัท แวนเทนฟอลล์ ตั้งอยู่ที่เมืองสเปรมเบิร์ก ที่มีพรมแดนติดกับประเทศโปแลนด์

โรงไฟฟ้าแห่งนี้อยู่ในแหล่งที่มีทรัพยากรถ่านหินจำนวนมาก มีการลำเลียงถ่านหินจากเหมืองเข้าสู่โรงไฟฟ้าด้วยรถไฟ รถบรรทุก ผ่านชุมชนที่มีคนอยู่ประมาณเกือบ 3 หมื่นคน ภายในโรงไฟฟ้าเองมีพนักงานรวมลูกจ้างอยู่ประมาณ 500 คน

โรงไฟฟ้าถ่านหิน Schwarze Pumpe เดินเครื่องมาตั้งแต่ปี 2541 พร้อมพัฒนาเทคโนโลยี รวมถึงระบบจัดการที่มีประสิทธิภาพ ผู้บรรยาย กล่าวว่า โรงไฟฟ้าถ่านหินแห่งนี้ปลอดคาร์บอนไดออกไซด์ ที่แม้แต่นกยังสามารถมาทำรังสร้างครอบครัวที่บริเวณปล่องปล่อยไอน้ำทุกปี

 

โรงไฟฟ้าถ่านหินอีกแห่งหนึ่งของเยอรมนี Mainova อยู่ใจกลางเมืองแฟรงก์เฟิร์ต ริมแม่น้ำไมน์ รอบๆ โรงไฟฟ้ามีอาคารบ้านเรือน สำนักงาน ระบบขนส่งมวลชน ใช้ระบบการขนถ่ายถ่านหินด้วยเรือ ลำเลียงถ่านหินขึ้นไปกองอยู่กลางเมือง โดยไม่มีระบบปิดหรือป้องกัน มีสายพานลำเลียงถ่านหินเข้าสู่โรงไฟฟ้าผ่านถนน ท่ามกลางคนเยอรมันที่ใช้ชีวิตอย่างปกติ

แม้จะไม่ได้มีโอกาสสัมภาษณ์คนเยอรมันว่าได้รับผลกระทบใดๆ จากโรงไฟฟ้าถ่านหินบ้างหรือไม่ แต่ภาพชีวิตที่เห็นเป็นปกติ ส่วนหนึ่งสะท้อนการใช้ชีวิตของคนเยอรมันที่สามารถอยู่ร่วมกับโรงไฟฟ้าถ่านหินได้

อย่างไรก็ตาม สิ่งที่ประเทศเยอรมนีและประเทศพัฒนาอื่นๆ ในโลกกังวลเหมือนกัน คือ พลังงานเหล่านี้มีโอกาสหมดไป จึงเริ่มมองหาพลังงานทางเลือกอื่นมาทดแทน สำหรับเยอรมนี ทางเลือกหนึ่ง คือ การใช้พลังงานลม

 

การเดินทางครั้งนี้มีโอกาสแวะชมพลังงานลมของโรงไฟฟ้าพลังงานลม Binselberg wind park เป็นของบริษัท HSE ตั้งอยู่ที่เมือง Binselberg เป็นโรงไฟฟ้าพลังงานลม ที่ผลิตจากกังหันลม 2 ต้น ราคาต้นละ 5 ล้านยูโร โดยรัฐบาลได้จัดสรรพื้นที่คล้ายอุทยานเพื่อติดตั้งกังหันลมโดยเฉพาะ เพราะต้องอยู่ห่างครัวเรือนไม่น้อยกว่า 1,000 เมตร

ขณะที่ตลอดเส้นทางของถนนไฮเวย์จะเห็น Wind park จำนวนมากในประเทศเยอรมนี แต่ในความเป็นจริงกังหันลมเหล่านี้ผลิตไฟฟ้าได้แค่ 9.5% ของพลังงานทั้งหมดในเยอรมนี โดยช่วงที่มีลมมากที่สุด คือ เดือนต.ค.-มี.ค. กังหันแต่ละต้นจะมีกำลังผลิตสูงสุด 2,000 กิโลวัตต์ แต่ผลิตได้จริงเพียง 2 วัตต์เท่านั้น และค่าไฟจะอยู่ที่ 16 บาท/หน่วย ซึ่งถือว่าแพงมาก

อย่างไรก็ตาม เยอรมนียังวางเป้าหมายที่จะเพิ่มการใช้พลังงานทดแทนให้ได้ 80% ของพลังงานทั้งหมดภายในปี 2050 เพราะตระหนักดีว่าพลังงานจากถ่านหิน น้ำมันเตา หรือก๊าซธรรมชาติต่างๆ ใช้แล้วมีโอกาสหมดไป หากไม่สามารถสร้างพลังงานทดแทนชนิดอื่นๆ ขึ้นมาได้ โลกจะเผชิญความเสี่ยงด้านวิกฤตพลังงานมากขึ้นเรื่อยๆ