กระบวนรถโมเตอร์คาร์ (สมัยรัชกาลที่ 5)

โดย...บุษยารัตน์ คู่เทียม สำนักหอจดหมายเหตุแห่งชาติ

คำว่า โมเตอร์คาร์ เป็นคำทับศัพท์ที่ใช้เรียกรถยนต์ รถยนต์ที่สั่งเข้ามาครั้งแรกๆ ปรากฏว่ามีทั้งรถยนต์ที่ใช้น้ำมันและใช้แบตเตอรี่เป็นรถที่ไม่มีพวงมาลัยแต่ใช้คันโยกเลี้ยวซ้าย เลี้ยวขวา สำหรับรถที่ใช้น้ำมันเรียกว่า “รถมอเตอร์คาร์” ส่วนรถที่ใช้แบตเตอรี่เรียกว่า “รถไฟฟ้า” ในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ในช่วงต้นๆ รัชกาล ถนนในกรุงเทพฯ มีน้อยสาย อาทิ ถนนเจริญกรุง ถนนบำรุงเมือง ถนนเฟื่องนคร ถนนสำเพ็ง ถนนขวาง ที่เป็นถนนสีลมในปัจจุบัน ต่อมาพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว โปรดให้สร้างพระราชวังดุสิตขึ้นที่นอกกำแพงพระนคร ด้านตะวันออกเฉียงเหนือ แล้วโปรด
ให้สร้างถนนที่กว้างใหญ่สง่างาม ปลูกต้นมะขามตามรายทางโดยพระราชทานชื่อว่า ถนนราชดำเนิน เป็นถนนที่เชื่อมพระบรมมหาราชวังกับพระราชวังดุสิต โดยทรงได้แบบมาจากถนนมอล (The Mall) ในกรุงลอนดอน และถนนซองป์ส-เอลีเซ่ส์ (Champs Elysees) ในกรุงปารีส มีสะพานหินอ่อนแบบฝรั่งเศสข้ามคลองสามสะพาน คือ สะพานผ่านพิภพลีลา สะพานผ่านฟ้าลีลาศ และสะพานมัฆวานรังสรรค์

ในระหว่างที่การก่อสร้างพระราชวังดุสิตยังไม่แล้วเสร็จ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงโปรดเสด็จฯ ไปทอดพระเนตรการก่อสร้างพระราชวังด้วยพระองค์เองเสมอ ด้วยทรงสนพระทัยการก่อสร้างทั้งหมดและทรงเป็นผู้เลือกชนิดของต้นไม้ที่จะนำมาปลูกตามรายทาง โดยพระองค์จะเสด็จฯ มาระหว่างเวลาประมาณ 16.00-18.00 น. เพื่อตรวจการก่อสร้างและทรงปลูกต้นไม้ ในระยะแรกๆ พระองค์ทรงรถม้า บางครั้งเป็นกระบวนเสด็จโดยรถจักรยาน ต่อมาทรงรถยนต์ ซึ่งในสมัยนั้นรถยนต์เป็นของใหม่สำหรับคนไทย

(รถยนต์คันแรกในเมืองไทย สั่งซื้อโดยจอมพลเจ้าพระยาสุรศักดิ์มนตรี (เจิม แสงชูโต) เสนาบดีกระทรวงเกษตราธิการ ต่อมา พ.ศ. 2444 กรมหลวงราชบุรีดิเรกฤทธิ์ ได้นำรถยนต์ยี่ห้อเมอซเดส เดมเลอร์ เข้ามาในเมืองไทย แล้วน้อมเกล้าฯ ถวายแด่พระบามสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พระองค์ทรงโปรดรถคันนี้มากและพระราชทานนามว่า แก้วจักรพรรดิ)

รถเมโตโถยิกของพระยาประเสริฐศาสตร์ธำรง(หมอโรเตอร์)

 

การใช้รถยนต์เมื่อแรกมีปัญหาเรื่องคนขับรถเพราะไม่มีใครขับรถเป็น มีแต่กรมหลวงราชบุรีดิเรกฤทธิ์พระองค์เดียว เท่านั้นที่ทรงขับได้ ซึ่งต่อมาพระองค์ทรงหัดขับรถยนต์ให้กับพระราชธิดาและมหาดเล็กในวัง (สตรีที่ขับรถเป็นคนแรกในไทยคือหม่อมเจ้าหญิงพิมพ์รำไพ ซึ่งเป็นพระธิดาในกรมหลวงราชบุรีดิเรกฤทธิ์)

ในรัชมงคลสมัยพระราชพิธีรัชมังคลาภิเษกในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พ.ศ. 2451 นั้น มีรถยนต์มากพอสมควรแล้ว แต่ก็มีอยู่ในเฉพาะพระบรมวงศานุวงศ์ เสนาบดี และคหบดีชาวต่างประเทศเท่านั้น

ในการนี้ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้พระบรมวงศานุวงศ์ ข้าราชการ พ่อค้า ประชาชน และชาวต่างประเทศที่มีรถยนต์ให้นำมาเข้ากระบวนโดยตกแต่งประดับประดาด้วยดอกไม้ ใบไม้ และเป็นรูปสัตว์ต่างๆ อย่างสวยงาม

รถพระที่นั่งชื่อ ทัดมารุต ตกแต่งเป็นรูปพระนารายณ์ทรงครุฑ โดยสมเด็จเจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ทรงออกแบบ ใช้เป็นตราสัญลักษณ์สำหรับงานพระราชพิธีรัชมังคลาภิเษก ซึ่งกระบวนรถยนต์ในสมัยนั้น เรียกว่า “กระบวนรถโมเตอร์คาร์”

ในการจัดกระบวนแห่รถโมเตอร์คาร์ ครั้งนี้ สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงเป็นสภานายก พระยาณรงค์เรืองฤทธิ์ เป็นเลขานุการ

การมีกระบวนรถโมเตอร์คาร์ ในการแห่ถวายชัยมงคลอันเป็นส่วนหนึ่งในการพระราชพิธีรัชมังคลาภิเษก ร.ศ. 127 นี้ เป็นภาพที่ชวนตื่นตาตื่นใจสำหรับชาวพระนครเป็นอย่างมาก ซึ่งหาดูได้ยากในสมัยนั้น

ในกระบวนรถโมเตอร์คาร์นี้ มีรถชื่อ “ทัดมารุต” เป็นรถพระที่นั่งของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และรถพระที่นั่งรองชื่อ “มณีรัตน์” มีรถนำกระบวนชื่อ รถบรรลือฤทธิ์ ทรงขับโดยกรมหมื่นราชบุรีดิเรกฤทธิ์ เป็นรถยนต์ขนาด 35 แรงม้า

รถที่เข้ากระบวนในครั้งนี้มีจำนวน 110 คัน มีชื่อเรียกแปลกๆ ตั้งขึ้นตามรูปลักษณะของการตกแต่งประดับประดา เช่น รถพระขรรค์เพ็ชร์ เป็นของสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราวุธ สยามมกุฎราชกุมาร

รถคธากฤษณ์ ของสมเด็จเจ้าฟ้ากรมขุนพิษณุโลกประชานาถ รถอาศน์พระยม ของพระยาสุขุมนัยวินิต รถสละสลวย ของราชทูตอเมริกัน รถกระสวยทอง ของราชทูตฝรั่งเศส รถฟ่องฟ้า ของกรมขุนลพบุรีราเมศร์

ในการนี้ได้มีหนังสือเชิญไปยังบุคคลต่างๆ มีผู้เข้าร่วมกระบวนรถโมเตอร์คาร์ ทั้งสิ้น 87 คัน ทั้งพระบรมราชวงศ์ เสนาบดี คฤหบดี และชาวต่างชาติ เช่น เอกอัครราชทูตประจำประเทศไทย เป็นต้น

เอกสารจดหมายเหตุบันทึกไว้ว่า วันที่ 12 พ.ย.เป็นวันกำหนดเปิดสะพานเฉลิม 55 ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้พระบรมวงศานุวงศ์ ข้าราชการและพ่อค้าพานิช บรรดาซึ่งมีรถโมเตอร์คาร์นำมาเข้ากระบวน ซึ่งจะเสด็จฯ ไปทรงเปิดสะพาน รถทั้งปวงบรรดานำเข้ามากระบวนนี้ ได้ตกแต่งประดับประดาล้วนแล้วด้วยดอกไม้ใบไม้ ทั้งรูปสัตว์จตุบาท ทวิบาทน่าดูมาก

รถพระที่นั่งเป็นรูปพระนารายณ์ทรงครุฑที่หน้ารถ