ลำดับญาติ

โดย...กริช อึ้งวิฑูรสถิตย์

ท่านเคยรำคาญใจกับการที่ลูกหลานเราลำดับญาติตัวเองไม่ถูกบ้างไหมครับ ผมเป็นคนหนึ่งซึ่งบางครั้งจะหงุดหงิดมาก เมื่อสอบถามหรือสัมภาษณ์พนักงานแล้วเขาลำดับญาติตัวเองได้สุดโต่งมาก เช่น ลูกผู้พี่ ลูกผู้น้อง เขาบอกเราว่าเป็นหลานเขา เป็นต้น หรือบางครั้งเราต้องคอยบอกคอยสอนลูกหลานให้เรียกคนนั้นคนนี้ว่าอะไร แล้วก็ไม่จำหรือจำไม่ได้ แต่คนที่เมียนมาจะไม่ยุ่งยากเหมือนกับที่ไทยครับ ที่นี่เขามักจะลำดับญาติกันแบบง่ายๆ ไม่ค่อยละเอียดลออเหมือนคนจีน หรือคนไทย

ผมขออนุญาตลำดับโดยไม่ได้ลงตารางนะครับ แต่พอจะเข้าใจกันง่ายๆ ครับ คนเมียนมาจะให้ความสำคัญลำดับญาติกันแบบที่เรียกว่า 7 ล่าง 7 บน ดังนี้ครับ จากบนคือพ่อ ปู่ ...เจ็ดชั้นคือ อะเพ (พ่อ) อะโพ (ปู่,ตา) อะโป อะเป อะปี อะปิ่น อะเป่า และส่วนเจ็ดล่างคือ ลูก หลาน เหลน ...คือ ตา (ลูก) เมย์ (หลาน) มีด ตี่ ตู๊ด จูด แซด ในลำดับบน พ่อ จะเรียกว่า อะเพ แม่เรียกว่า อะเม่ ส่วนปู่หรือตาก็จะเรียกเหมือนกันคือ อะโพ ย่าหรือ ยายก็จะเรียกเหมือนกันคือ อะพัว ในลำดับลูกนั้นลูกชายจะเรียกว่า ตา ส่วนลูกสาวจะเรียกว่า ตะมี หลานชายจะเรียกว่า เมย์ หลานสาวเรียกว่า เมย์มะเร ในส่วนของลุงหรืออา น้าชาย เขาจะเหมารวมยกเข่งเรียกเลยครับว่า อูเล และถ้าเป็นป้า น้าสาว ก็เช่นกันเรียกเหมือนกันหมดว่า อะต่อ

แต่หลังอังกฤษเข้ามามีอิทธิพลต่อเมียนมา ก็มีบางส่วนที่ใช้ศัพท์อังกฤษทับไปเลย คือเรียก อังเกอร์ สำหรับลุง อา น้าชาย และแอนดี สำหรับป้าหรือน้าสาว และถ้าเป็นลูกของพี่น้องเรา ซึ่งมีศักดิ์เป็นหลานเราจะเรียกว่า ตู่ สำหรับหลานชายและตู่มะ สำหรับหลานสาวในระนาบเดียวกับเรา เช่น พี่สาวเราเรียกว่า อะมะ น้องสาวเราเรียกว่า ยี่มะ พี่ชาย เราเรียกว่า อะโก่ และที่แปลกที่สุดคือน้องชายครับ ถ้าเราเป็นผู้ชายเราเรียกน้องชายว่า ยี่เล แต่ถ้าเราเป็นผู้หญิงเราเรียกน้องชายว่า หม่องเล อย่าเรียกผิดนะครับ เช่น มีอยู่ครั้งผมไปทานอาหารที่ร้านอาหาร จะเรียกพนักงานเสิร์ฟว่าหม่องเล คนเมียนมาหัวเราะกันใหญ่ ลูกน้องต้องกระซิบว่า คุณกริชคะ อย่าเรียกหม่องเล ต้องเรียกยี่เล เดี๋ยวเขาจะว่าคุณกริชเป็นชายประเภทที่สาม อ้าว!!!!

เห็นไหมครับ ลำดับญาติของคนเมียนมาไม่ได้สลับซับซ้อนอะไรเท่าไรเลย จะไม่เหมือนไทยหรือจีนที่ค่อนข้างจะมีสรรพนามเฉพาะตัวอยู่มาก ขอให้เรียกให้ถูก ส่วนบนล่างเจ็ดชั้นไม่ต้องไปจำครับ ยุ่งยาก เจอผู้สูงอายุกว่าเรา ผู้ชายก็เรียกอะโกเข้าไว้ ถ้าแก่กว่าเรามากๆ ก็เรียกอูเล ไม่ผิดแน่ ส่วนที่อ่อนกว่าเราก็เรียกว่า ยี่เล แต่ถ้าเราเป็นผู้หญิงก็เรียกเด็กผู้ชายว่า หม่องเล ส่วนผู้หญิงที่อายุแก่กว่าเราก็เรียกว่า อะมะ เข้าไว้ก่อน ถ้าแก่กว่ามากๆ ก็เรียก แอนดี หรืออะต่อ เข้าไว้ไม่ผิดแน่ ถ้าเขาเด็กกว่าเราก็เรียกเขาว่า ยี่มะ หรือจะเรียกแบบเอ็นดูๆ ว่า ตะมี (ลูกสาว) เขาจะปลื้มมากเลยครับ

เคยมีอยู่ครั้ง ผมพากลุ่มบริษัทสินค้าที่ผมเป็นตัวแทนอยู่ไปตรวจตลาดที่เจดีย์กลางน้ำ เด็กๆ ที่ขายดอกไม้มาเรียกผมว่า “อูเลๆ ช่วยซื้อดอกไม้ไหว้พระหน่อย” ผมแกล้งทำเป็นไม่ได้ยิน เขาเรียกบ่อยๆ เข้า ผมเลยตอบไปว่า “ถ้าเรียกอูเล ผมไม่มีเงินซื้อหรอก แต่ถ้าเรียกอาโก่ ผมจะเหมาหมดร้านเลย” เด็กหัวเราะชอบใจกันใหญ่เลยครับ