อดีตจากเขาสลักพระ

โดย ถาวร หลีกภัย

"ใต้มหาสมุทรแอตแลนติกมีเรือไททานิคจมอยู่ใต้น้ำฉันใด หลังเขื่อนศรีนครินทร์ก็มีเหมืองฟลูออไรต์เขาสลักพระ จมอยู่ใต้น้ำฉันนั้น"

คำว่า เขาสลักพระ ที่ จ.กาญจนบุรี ชื่อนี้บอกความหมายในตัวเองอยู่แล้ว เมื่อชาวบ้านได้นำแร่ฟลูออไรต์ที่มีอยู่มากมายจากเขาลูกนี้ที่มีหลากสีสวยงาม ทั้งเขียว ม่วง เหลือง น้ำตาล และขาว ใสแวววาวดุจดั่งเพชรนิลจินดามาสลักเป็นพระพุทธรูปงดงาม อันเป็นที่มาของคำว่า สลักพระ

อดีตของเขาสลักพระเต็มไปด้วยคนเป็นจำนวนมากหลายพันคน ที่เข้ามาแสวงโชคในการทำแร่ หาแร่ ก่อนที่ทางการจะเข้ามาจัดระเบียบ ครั้งหนึ่งจึงได้มีแร่เถื่อนจำนวนไม่น้อยที่ได้ถูกขุดขนออกไปจากพื้นที่นี้จนต่อเมื่อทางบริษัทเหมืองแร่บูรพาสากลเศรษฐกิจ ได้รับสัมปทานในการทำเหมืองแร่ อย่างถูกต้องตามกฎหมาย โดยที่บริษัทนี้มีแปลงประทานบัตรครอบคลุมแหล่งแร่อยู่มากถึง 8 แปลง

แหล่งแร่ฟลูออไรต์ที่เขาสลักพระนับเป็นแหล่งแร่ที่สำคัญแหล่งหนึ่งของประเทศ เพราะมีการเกิดแร่ทั้งแบบสายแร่ (Vein-type deposit) และแบบแทนที่ (Replacement type deposit) ที่มีปริมาณแร่สำรองอยู่ร่วมล้านตัน รวมทั้งคนงานเหมืองร่วมประมาณเป็นพันคน

เมื่อประมาณปี พ.ศ. 2517 แร่บางส่วนจากเหมืองนี้ได้ถูกส่งไปขายให้โรงงานแต่งแร่บ้านลาด เพชรบุรี ที่ผมประจำอยู่ ผมจึงได้รับมอบหมายให้มาทำหน้าที่สำรวจแหล่งแร่ฟลูออไรต์ที่เขาสลักพระ นี้ด้วยในหลายครั้ง และในบางครั้งก็ต้องพักค้างคืนอยู่ที่เหมืองนี้ด้วย จึงมีคนคุ้นเคยและรู้จักกันดีอยู่ที่นี่หลายคน ซึ่งก็มีทั้งวิศวกรเหมืองแร่ นักเคมี นักธรณีวิทยา และตลอดจนถึงเพื่อนชาวเหมืองคนอื่นๆ

โดยเฉพาะในยามที่เราได้ร่วมสังสรรค์กันที่ริมฝั่งแม่น้ำแควใหญ่

ในบ่อยครั้งจากยามเย็นที่เราดื่มกินกันอย่างน่าประทับใจ ภายใต้บรรยากาศริมแม่น้ำที่สงบ ร่มรื่น และสวยงามด้วยธรรมชาตินั้นเพลินไปจนกระทั่งถึงดึกดื่นเที่ยงคืน ณ ริมฝั่งแม่น้ำแควใหญ่นี้ ยังจำได้ดีถึงเรื่องเล่าที่เราต่างได้นำมาเล่าแลกเปลี่ยนกัน เพื่อความสนุกสนานเฮฮา ยกตัวอย่างว่า เรื่องเล่าของคุณเริงชาติ มหาวินิจฉัยมนตรี นักธรณีวิทยา ของเหมืองเขาสลักพระ

คุณเริงชาติ ได้เล่าเรื่องถึงเรื่องการสัมภาษณ์ผู้สมัครงานคนหนึ่ง ซึ่งสมัครเข้ามาเป็นยามประจำเหมือง มีความว่า เมื่อผู้สมัครงานคนนี้ได้ทราบว่ามีสมุหบัญชีเหมือง ซึี่งเป็นหนึ่งในกรรมการรับสมัครงานครั้งนี้เคยทำงานอยู่ที่การรถไฟแห่งประเทศไทยมาก่อนก็อยากจะเอาใจกรรมการท่านนี้ ด้วยเป็นที่ทราบกันดีว่า การรถไฟไทยนั้นนิยมชอบใช้ชื่อย่อในการสื่อสารกันอย่างเช่นว่า รฟท. ต.ญ. เป็นต้น จึงได้แนะนำตัวเองด้วยชื่อย่อเช่นกันว่า

"ผมอดีต ห.น.ย.ร.ง.ก.ด.ท." จนทำให้กรรมการทั้งหลายต้องหัวเราะกันงอหาย และปรากฏว่า มุขนี้ได้ผล คือกรรมการได้รับผู้สมัครคนนี้เข้าทำงานเหมืองในเวลาต่อมา

ส่วนคำย่อว่า ห.น.ย.ร.ง.ก.ด.ท. นั้นคำเต็มก็คือ หัวหน้ายามโรงงานกระดาษ ไทย ทีนี้สำหรับผมเองที่ไปจากโรงงานแต่งแร่บ้านลาด เพชรบุรี เพื่อไม่ให้น้อยหน้าชาวเหมืองเขาสลักพระ ก็จำได้ว่าได้เล่าเรื่องของพนักงานธุรการคนหนึ่ง ซึ่งใช้ภาษาอังกฤษได้แบบงูๆ ปลาๆ ปนภาษามือด้วย ได้ต้อนรับแขกที่มาเยี่ยมโรงงานในวันอาทิตย์วันหนึ่งที่ผู้จัดการนายฝรั่งไม่อยู่ และเขาได้บอกแขกไปว่า เขานี่แหละเป็นผู้จัดการซันเดย์

เรื่องนี้มารู้กันก็เมื่อแขกผู้นั้นได้กลับมาที่โรงงานในวันทำงานปกติ และได้ถามถึงผู้จัดการซันเดย์ เรื่องของตำแหน่งผู้จัดการซันเดย์จึงได้กลายเป็นเรื่องโจ๊ก เล่ากันสนุกปากในเวลาต่อมา

ตัวอย่างเรื่องเล่าแบบนี้ถึงจะสนุกบ้างหรือไม่สนุกบ้าง แต่ก็ทำให้คิดถึงเขาสลักพระไม่รู้ลืม

เขื่อนศรีนครินทร์ จ.กาญจนบุรี แน่นอนว่าได้ทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงครั้งใหญ่ในแม่น้ำแควใหญ่ที่อยู่หลังเขื่อน เมื่อน้ำเริ่มเข้าท่วมเหมือง และหลังจากที่ได้เร่งการทำเหมืองเพื่อนำแร่ออกจากพื้นที่ให้มากที่สุดเท่าที่จะทำได้แล้ว เหมืองแร่เขาสลักพระก็จมอยู่ใต้น้ำ

ทิวทัศน์อันสวยงามของทะเลสาบอันกว้างใหญ่หลังเขื่อนศรีนครินทร์ในวันนี้ จะมีใครทราบว่ามีเหมืองฟลูออไรต์ในอดีตจมอยู่ใต้ผืนน้ำด้วย

ภาพของเหมืองที่ค่อยๆ จมลงไปอยู่ใต้สายน้ำยังติดตา และอยู่ในความทรงจำของผมตลอดมา