กฎหมายปราบโกงใหม่ เอาผิดนิติบุคคล-ผู้เกี่ยวข้อง

ดร.มานะ นิมิตรมงคลเลขาธิการ องค์กรต่อต้านคอร์รัปชัน (ประเทศไทย)

กฎหมายใหม่ของ ป.ป.ช. มาตรา 123/5 เป็นมาตรการลงโทษทางอาญาที่รุนแรงกับนิติบุคคล กรรมการและผู้เกี่ยวข้องที่ไปติดสินบนเจ้าหน้าที่ของรัฐ ดังนั้นจึงเป็นเรื่องที่ใครก็ตามที่ทำมาหากินหรือต้องติดต่อกับหน่วยงานรัฐจะต้องรู้และวางมาตรการป้องกันที่เหมาะสมไว้ มิฉะนั้นอาจติดคุกหัวโตได้

มาตรการนี้ยึดหลักสากลที่ว่า เมื่อบุคคลไปติดต่อหรือค้าขายกับรัฐ ผลประโยชน์ที่เกิดขึ้นย่อมตกแก่นิติบุคคลที่เขาไปกระทำการแทน ตัวอย่างเช่น ผู้จัดการไปติดสินบนเพื่อให้ชนะการประมูลงานของรัฐอย่างไม่โปร่งใส กำไรและผลประโยชน์ที่ตามมาย่อมตกกับบริษัท รวมถึงผู้บริหารและผู้ถือหุ้นด้วย แต่ที่ผ่านมายังไม่มีกฎหมายที่ชัดเจนในการเอาผิดกับนิติบุคคล เหตุนี้จึงมีการบัญญัติเพิ่มเติมขึ้นในกฎหมายของ ป.ป.ช. ให้เอาผิดกับนิติบุคคลและผู้มีอำนาจกระทำการแทนนิติบุคคล โดยมีโทษจำคุกและโทษปรับที่อาจสูงถึงสองเท่าของความเสียหายทั้งปวงที่เกิดขึ้นกับรัฐอันเป็นผลจากการกระทำนั้น

"ผู้กระทำผิด" ตามมาตรานี้หมายถึงบุคคลภายในหรือบุคคลนอกองค์กรก็ได้ ถ้าหากเป็น "บุคคลที่มีความเกี่ยวข้องกับนิติบุคคลและกระทำไปเพื่อประโยชน์ของนิติบุคคล" ดังนั้นความผิดจึงครอบคลุมถึงการกระทำของบริษัทในเครือ ทนายความ ผู้รับทำบัญชีหรือนายหน้า ขณะที่ "ผู้รับสินบน" อาจหมายถึง เจ้าหน้าที่รัฐ เจ้าหน้าที่ของรัฐต่างประเทศและ เจ้าหน้าที่ขององค์การระหว่างประเทศ โดยไม่ได้ระบุว่า "จำนวนสินบน" ต้องมากแค่ไหน ส่วน "วัตถุประสงค์ของการติดสินบน" หากพิสูจน์ได้ว่าเป็นไปเพื่อประโยชน์ของนิติบุคคล เช่น เพื่อให้มีการอำนวยความสะดวก รวดเร็ว เช่นนี้ก็ผิดแล้ว

แต่ที่น่าเป็นห่วงคือ ในเรื่องคอร์รัปชั่น สิ่งที่เรียกว่า "สินบน" นอกจากเงินทองแล้วยังหมายถึง "ผลประโยชน์" ที่อาจคิดคำนวณเป็นเงินได้และคิดคำนวณไม่ได้ เช่น การพาไปเที่ยวต่างประเทศ ช่วยฝากโรงเรียนหรือหางานให้ลูก การช่วยให้ได้เลื่อนตำแหน่ง เป็นต้น ซึ่งเหล่านี้เป็นเรื่องที่ยุ่งยากและอันตรายมากสำหรับธุรกิจหากกระทำอะไรลงไป

ในความเป็นจริงแล้ว มาตรา 123/5 นี้มีเจตนาที่ดี ต้องการส่งเสริมให้เอกชนประกอบธุรกิจด้วยความรับผิดชอบ ความซื่อสัตย์ โปร่งใส มีการพัฒนาศักยภาพของตนเองเพื่อแข่งขันทางการค้าอย่างตรงไปตรงมา ซึ่งจะสร้างความแข็งแกร่งในระยะยาวให้กับทุกคน ดังนั้นหากนิติบุคคลพิสูจน์ได้ว่า ตนตระหนักดีถึงปัญหาดังกล่าวและได้จัดให้มีมาตรการควบคุมที่เหมาะสมเพียงพอในการป้องกันการทุจริตอยู่ก่อนแล้ว เมื่อมีกรณีผิดพลาดทำนองเกิดนี้ขึ้นนิติบุคคลนั้นก็ไม่ต้องรับผิดหรือได้รับโทษต่ำ

ยังมีข้อดีที่เป็นผลพลอยได้จากการที่นิติบุคคลได้จัดทำมาตรการป้องกันการให้สินบนแก่เจ้าหน้าที่เช่นว่านี้ไว้ ก็สามารถนำไปใช้ประโยชน์อื่นได้อีก ได้แก่

ตามมาตรา 19 ของ พ.ร.บ.จัดซื้อจัดจ้างฯ ที่เพิ่งมีผลบังคับใช้ ได้กำหนดให้ผู้ประกอบการที่ประสงค์จะเข้ายื่นเสนอราคาเพื่อขายสินค้าหรือบริการให้หน่วยงานของรัฐจะต้องจัดให้มีนโยบายและมาตรการขั้นต่ำในการป้องกันการทุจริตและมีแนวทางป้องกันการทุจริตในการจัดซื้อจัดจ้างที่เหมาะสมตามเงื่อนไขที่รัฐกำหนดด้วย ซึ่งมาตรการและนโยบายขั้นต่ำที่ว่านี้กำลังอยู่ระหว่างจัดทำ แต่เชื่อว่าคงไม่ต่างจากสิ่งที่พึงกระทำตาม ม.123/5 ที่กล่าวมาแล้วมากนัก

ประโยชน์ประการต่อมา การที่บริษัทมีนโยบายและมาตรการที่ดีในการป้องกันการให้สินบน นอกจากเป็นการแสดงความรับผิดชอบต่อสังคมในการแก้ไขปัญหาคอร์รัปชั่นแล้ว ยังเกิดผลดีให้กับองค์กรเองจากการที่ได้วางระบบตรวจสอบภายในอย่างเข้มแข็งทำให้ทุกเรื่องให้ตรวจสอบได้ ส่งเสริมให้ทุกขั้นตอนการทำงานเป็นไปอย่างซื่อสัตย์ ตรงไปตรงมา ป้องกันมิให้เกิดโอกาสที่คนจะหลงผิดทุจริตได้ เกิดการรักษาระเบียบวินัยและสร้างวัฒนธรรมการทำงานอย่างรับผิดชอบให้เกิดขึ้น

ตัวอย่างการมีนโยบาย มีระบบควบคุมภายในและแนวปฏิบัติป้องกันการทุจริตที่ดีที่สุดในบ้านเราเวลานี้น่าจะเป็น การปฏิบัติตามหลักเกณฑ์ที่กำหนดของคณะกรรมการแนวร่วมปฏิบัติภาคเอกชนไทยในการต่อต้านการทุจริต (CAC) โดยสมาคมส่งเสริมสถาบันกรรมการบริษัทไทย (IOD)

ขณะนี้ ป.ป.ช. ได้จัดทำ "คู่มือแนวทางการกำหนดมาตรการควบคุมภายในที่เหมาะสม" ฉบับทางการ ให้ผู้สนใจดาวน์โหลดได้แล้วที่ https://www.nacc.go.th/download/article/article_20170926135334.pdf n