เบี้ยปรับตามกฎหมาย

โดย...เดชา กิตติวิทยานันท์

เมื่อมีการทำธุรกิจทางการค้า หรือมีการทำนิติกรรมสัญญา ไม่ว่าจะเป็นสัญญาจะซื้อจะขายห้องชุดหรือบ้านพร้อมที่ดิน หรือสัญญาว่าจ้างผู้รับเหมา ในปัจจุบันนี้คู่สัญญามักกำหนดเบี้ยปรับไว้ล่วงหน้าในสัญญาก่อนผิดนัดหรือผิดสัญญา โดยกำหนดว่า เมื่อผิดสัญญาแล้วจะต้องชดใช้เงินเป็นจำนวนหนึ่ง ซึ่งอาจกำหนดเป็นร้อยละของค่าจ้างหรือราคา เป็นต้น การกำหนดเบี้ยปรับไว้ล่วงหน้าทำให้ไม่ต้องพิสูจน์ค่าเสียหายและทำให้คู่สัญญาเกรงกลัวไม่กล้าผิดสัญญา แต่ถ้าค่าปรับสูงเกินส่วน ศาลก็ยังมีสิทธิใช้ดุลพินิจในการลดลงได้ตามความเหมาะสม เพื่อให้ความเป็นธรรมกับคู่สัญญา เบี้ยปรับอาจเป็นเงินหรือทรัพย์สินอย่างอื่นก็ได้ นอกจากนี้ เมื่อผิดสัญญาแล้วต้องชดใช้เบี้ยปรับก็ยังมีสิทธิคิดดอกเบี้ยได้ในระหว่างผิดนัด ถ้ายังไม่ยอมใช้เบี้ยปรับ เบี้ยปรับทางปฏิบัติที่เกิดขึ้น มี 2 กรณี กรณีแรก คู่สัญญาไม่ชำระหนี้เลย เช่น ผู้รับเหมารับเงินไปแล้วไม่สร้างบ้านให้ตามที่ตกลง และหลบหนีไป หรือทิ้งงาน กรณีที่ 2 เบี้ยปรับเกิดจากการไม่ชำระหนี้ให้ถูกต้องสมควร เช่น ชำระหนี้ล่าช้า หรือส่งมอบงานชำรุดบกพร่อง ไม่เรียบร้อย เป็นต้น

คำพิพากษาฎีกาที่ 469/2548

ข้อตกลงกำหนดอัตราดอกเบี้ยตามสัญญาประนีประนอมยอมความที่จำเลยทำไว้แก่โจทก์ ระบุว่า หากจำเลยผิดสัญญายินยอมให้โจทก์ดำเนินคดีเรียกเงินที่ค้างชำระตามสัญญาประนีประนอมยอมความได้ทันทีโดยไม่ต้องบอกกล่าวก่อน และจำเลยยินยอมให้คิดดอกเบี้ยในอัตราร้อยละ 15 ต่อปี จากต้นเงินสุทธิค้างชำระนับแต่ผิดนัดไปจนกว่าจะชำระเสร็จสิ้น ข้อตกลงเช่นว่านี้ แสดงว่าถ้าจำเลยไม่ผิดนัดโจทก์ไม่มีสิทธิคิดดอกเบี้ยดังกล่าวจากจำเลยดอกเบี้ยที่กำหนดไว้จึงเป็นค่าเสียหายจากการไม่ชำระหนี้ที่กำหนดไว้ล่วงหน้าจึงเป็นเบี้ยปรับตาม ป.พ.พ. มาตรา 379

คำพิพากษาฎีกาที่ 252/2548

แม้จำเลยสมัครใจตกลงเข้าทำสัญญาเพื่อรับทุนจากโจทก์ไปศึกษาต่อต่างประเทศเองโดยมีข้อตกลงว่า หากจำเลยผิดสัญญา จำเลยยอมให้เรียกตัวกลับหรือปลดออกจากราชการได้ และจำเลยยอมชดใช้เงินให้แก่โจทก์เป็นจำนวน 3 เท่าของเงินทุนค่าใช้จ่ายในการศึกษาที่โจทก์จ่ายแทนจำเลยไป แต่เมื่อเป็นกรณีเกี่ยวกับข้อตกลงสำหรับความเสียหายที่กำหนดไว้ล่วงหน้าอันมีลักษณะเป็นเบี้ยปรับแล้ว เมื่อเห็นว่าสูงเกินส่วนศาลย่อมสามารถลดลงเป็นจำนวนพอสมควรได้โดยพิเคราะห์ถึงทางได้เสียของเจ้าหนี้ทุกอย่างอันชอบด้วยกฎหมายตาม ป.พ.พ. มาตรา 383 วรรคหนึ่ง

จำนวนเงินค่าเสียหายที่ศาลกำหนด รวมทั้งเบี้ยปรับเป็นหนี้เงิน โจทก์จึงมีสิทธิคิดดอกเบี้ยได้ในระหว่างผิดนัดอัตราร้อยละ 7.5 ต่อปีทั้งจำนวนตาม ป.พ.พ.มาตรา 224 วรรคหนึ่ง ไม่ใช่เพียงมีสิทธิคิดดอกเบี้ยจากต้นเงินที่โจทก์จ่ายแทนจำเลยไปเท่านั้น

คำพิพากษาฎีกาที่ 2216/2515 (ประชุมใหญ่)

เมื่อหนังสือสัญญาจะซื้อจะขายที่ดินระบุว่า ผู้จะขายได้รับเงินมัดจำไว้จากผู้จะซื้อเป็นการถูกต้องแล้ว ผู้จะขายจะนำสืบพยานบุคคลว่าไม่ได้รับเงินมัดจำโดยผู้จะซื้อขอผัดชำระนั้นไม่อาจรับฟังได้ เพราะเป็นการสืบเปลี่ยนแปลงแก้ไขข้อความในเอกสาร หาใช่เป็นการสืบหักล้างเอกสารว่าไม่สมบูรณ์แต่อย่างใดไม่

สัญญาจะซื้อจะขาย ระบุว่า ถ้าผู้จะขายผิดสัญญาไม่ไปจดทะเบียนโอนขายที่ดินให้ผู้จะซื้อตามกำหนด ยอมให้ผู้จะซื้อฟ้องบังคับ และยอมใช้ค่าเสียหายให้แก่ผู้จะซื้อเป็นเงินจำนวนหนึ่งอีกส่วนหนึ่งด้วย ค่าเสียหายเช่นนี้ถือได้ว่าเป็นเบี้ยปรับซึ่งกำหนดไว้ในสัญญา และเป็นเบี้ยปรับซึ่งผู้จะขายผู้เป็นลูกหนี้สัญญาจะให้เมื่อตนไม่ชำระหนี้ให้ถูกต้องสมควร ตามประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ มาตรา 381 นอกจากจะเรียกให้โอนที่ดินเป็นการชำระหนี้แล้วผู้จะซื้อซึ่งเป็นเจ้าหนี้ยังมีสิทธิเรียกเอาเบี้ยปรับตามสัญญาจากผู้จะขายได้อีกด้วย มิใช่เบี้ยปรับตามมาตรา 380 ซึ่งเจ้าหนี้มีสิทธิเรียกให้ชำระหนี้หรือเรียกเอาเบี้ยปรับแทนการชำระหนี้ได้เพียงอย่างใดอย่างหนึ่ง

ผู้จะซื้อฟ้องเรียกเอาเบี้ยปรับตามสัญญา โดยมิได้ฟ้องเรียกค่าสินไหมทดแทนจากผู้จะขาย เพื่อการไม่ชำระหนี้ให้ถูกต้องสมควร แม้ผู้จะซื้อมิได้นำสืบถึงความเสียหายศาลก็มีอำนาจกำหนดเบี้ยปรับตามจำนวนที่พอสมควรให้ได้