ธีออสส่องไทยจากนอกโลกเพื่อทรัพยากร-ความมั่นคง

ในประเทศไทยเชื่อว่าทุกคนน่าจะรู้จักไทยคมดาวเทียมด้านการสื่อสาร แต่ส่วนมากอาจไม่รู้จักธีออสดาวเทียมสำรวจทรัพยากรของประเทศไทย....

โดย...พรหมเมศร์ ศิริสุขวัฒนนนท์

หลายๆ คนน่าจะเคยนั่งมองภาพถ่ายหลังคาบ้านตัวเองในมุมสูงจากหน้าจอคอมพิวเตอร์ผ่านแอพพลิเคชันกูเกิล เอิร์ท หรืออาจจะอยากเลื่อนไปดูสถานที่อื่นๆ ที่ไหนของโลกก็ตาม เช่น พีระมิดแห่งเมืองกิซา แนวกำแพงเมืองจีนหรือหอไอเฟลของกรุงปารีส

ภาพดังกล่าวเป็นการเก็บรวบรวมจากดาวเทียมที่อยู่บนอวกาศ รวมถึงภาพถ่ายจากเครื่องบิน ซึ่งแผนที่ทางอากาศดังกล่าวไม่ได้มีประโยชน์แค่เพียงเอาไว้ดูเล่นๆ เท่านั้น แต่ได้เป็นตัวจุดประกายไปสู่ธุรกิจอื่นๆ ที่เกี่ยวข้อง เช่น อุปกรณ์นำทางและคำนวณเส้นทางการแสดงแผนที่จุดหมายที่ต้องการไป แต่นั่นยังเป็นเพียงการใช้งานเบื้องต้นเท่านั้น

ในประเทศไทยเชื่อว่าทุกคนน่าจะรู้จักไทยคมดาวเทียมด้านการสื่อสาร แต่ส่วนมากอาจไม่รู้จักธีออสดาวเทียมสำรวจทรัพยากรของประเทศไทย ซึ่งเป็นดาวเทียมที่ดูแลโดยสำนักงานพัฒนาเทคโนโลยีอวกาศและภูมิสารสนเทศ (องค์การมหาชน) หรือ สทอภ. อาจจะมีคำถามตามมาว่ามีความจำเป็นมากน้อยแค่ไหนที่ประเทศไทยต้องมีดาวเทียมสำรวจทรัพยากร การใช้ประโยชน์จะคุ้มค่าหรือไม่ และเหมือนหรือต่างจากดาวเทียมที่ต่างประเทศมีอยู่อย่างไร

สุรชัย รัตนเสริมพงศ์ รองผู้อำนวยการ สทอภ. อธิบายว่า ดาวเทียมสำรวจทรัพยากรเป็นเหมือนดาวเทียมกึ่งโจรกรรม เพราะสามารถถ่ายภาพได้ทุกจุดที่ดาวเทียมโคจรผ่าน ไม่ว่าจะเป็นพื้นที่ของประเทศใดก็ตาม ซึ่งธีออสได้สร้างและยิงขึ้นสู่วงโคจรเมื่อวันที่ 1 ต.ค. 2551 กลับมาถ่ายบริเวณเดิมทุก 26 วัน จุดประสงค์แรกคือใช้ภาพถ่ายสำหรับทำแผนที่ ใช้ประโยชน์ทางการเกษตร ประโยชน์จากที่ดิน ด้านป่าไม้ ด้านทรัพยากรธรณี ด้านการจัดการทรัพยากร และการเฝ้าระวังและติดตามผลกระทบจากภัยพิบัติต่างๆ

“เดิมเราต้องซื้อข้อมูลจากต่างประเทศ ใช้ดาวเทียม เช่น แลนด์แซทของอเมริกา ซึ่งข้อมูลภาพมีราคาสูงมาก เฉลี่ยรูปละประมาณ 19,800 บาท ที่สำคัญคือไม่สามารถระบุได้ว่า จะได้มีการถ่ายภาพเมื่อไร เพราะต้องรอดาวเทียมโคจรมาถึงและรอว่างจากผู้ซื้อข้อมูลรายอื่น เรียกว่าทุกอย่างขึ้นอยู่กับประเทศเจ้าของดาวเทียม แต่ความเป็นจริงเราไม่สามารถรอข้อมูลได้ การมีดาวเทียมของตัวเองคือทางออกที่ดีที่สุด” นายสุรชัย กล่าว

การใช้ประโยชน์ในประเทศไทยเห็นได้ชัดที่ผ่านมา สามารถจัดทำแผนที่อัพเดตข้อมูลได้ทุกปี เพื่อดูความเปลี่ยนแปลงของพื้นที่ส่วนต่างๆ ในประเทศ สำรวจดูความเคลื่อนไหวของประชากรในแต่ละจังหวัด แต่ละภูมิภาค ซึ่งธีออสได้ถ่ายภาพประเทศไทยมาประมาณ 80% ส่วนที่เหลือก็ยังต้องใช้ดาวเทียมดวงอื่นๆ มาประกอบด้วย นี่คือสิ่งที่แสดงให้เห็นว่าดาวเทียมสำรวจทรัพยากรเพียงดวงเดียวอาจไม่เพียงพอ

ทั้งนี้ เมื่อมีแผนที่ทางภูมิศาสตร์แล้วก็สามารถสำรวจการเกษตรได้ว่า มีการใช้พื้นที่การเกษตรในการปลูกพืชเศรษฐกิจอย่างไรบ้าง ที่เห็นได้ชัดคือการติดตามและประเมินพื้นที่ปลูกข้าวรวมถึงการประกันราคาข้าว ซึ่งจำเป็นต้องรู้ว่าจังหวัดใดมีพื้นที่ปลูกข้าวนาปีและนาปรังแค่ไหน สามารถคำนวณปริมาณและจัดสรรเป็นงบประมาณได้อย่างใกล้เคียง นอกจากรู้พื้นที่ของประเทศไทยแล้วยังได้รู้ว่าประเทศเพื่อนบ้านอย่างเวียดนาม มีพื้นที่ผลิตข้าวมากกว่าประเทศไทย แต่เน้นบริโภคภายในมากกว่าส่งออก โดยต่อไปจะทำในส่วนของข้าวโพด มันสำปะหลัง และพืชเศรษฐกิจอื่นๆ ด้วย

งานอีกส่วนหนึ่งคือ การใช้ประโยชน์จากที่ดิน ซึ่งสามารถดูได้ว่าพื้นที่ใดมีการขึ้นของหมู่บ้านจัดสรร คอนโดมิเนียม ห้างสรรพสินค้า ช่วยเรื่องการกำหนดพื้นที่เศรษฐกิจ ยังรวมถึงพื้นที่ป่าไม้ที่กรมป่าไม้และกรมอุทยานแห่งชาติ ซึ่งจะอัพเดตพื้นที่ทุกๆ 2 ปี ดูพื้นที่ป่าไม้ในประเทศไทย ดูการเปลี่ยนแปลงและยังต่อยอดถึงปัญหาเช่น ดินถล่ม การตัดไม้ ไฟป่า น้ำท่วม ภัยสึนามิ และการกัดเซาะพื้นที่ชายฝั่งทะเล ที่ภาพถ่ายสามารถบอกพิกัดที่ชัดเจน ความเสียหายที่เกิดขึ้น แนวทางการป้องกันและแก้ไขปัญหาที่เกิดขึ้น การใช้ทรัพยากรธรรมชาติต่างๆ

ข้อมูลภาพถ่ายดาวเทียมดังกล่าวยังเป็นที่สนใจจากต่างประเทศ เช่น ฝรั่งเศส ญี่ปุ่น จีน และอีกหลายๆ ประเทศ ที่ต้องการซื้อข้อมูลไปใช้ประโยชน์ หรือแม้แต่ต้องการตั้งสถานีรับสัญญาณดาวเทียม แต่ สทอภ. คงต้องรอดูความพร้อมของหน่วยงานเป็นสำคัญ ว่าจะสามารถขยายไปติดตั้งสถานีรับสัญญาณนอกประเทศได้หรือไม่ และยังมีเรื่องระเบียบของการเป็นองค์การมหาชนที่ไม่แสวงหากำไร และต้องผ่านการเห็นชอบหากจะมีการร่วมทุนกับเอกชนอีกด้วย

นอกเหนือจากด้านสังคมและเศรษฐกิจแล้ว ด้านความมั่นคงก็ใช้ภาพถ่ายจากธีออสเช่นกัน เช่น กรณีปราสาทพระวิหาร ซึ่งมีการเก็บภาพถ่ายดาวเทียมมาตั้งแต่ปี 2551 เพื่อดูความเปลี่ยนแปลงในหลายๆ ด้านของพื้นที่นั้นๆ หรือแม้แต่การชุมนุมทางการเมือง ก็สามารถถ่ายภาพและประเมินจำนวนผู้ชุมนุมได้ เช่น พื้นที่สนามหลวง อาจมีผู้ชุมนุมได้ถึง 1แสนคน

ด้านคุณสมบัติของดาวเทียมธีออสใช้เวลาในการประมวลผลภาพถ่าย 1 ถึง 2 วัน แต่ถ้าภาพจากต่างประเทศจะนานกว่านั้นมาก สามารถถ่ายภาพได้ใกล้ที่สุดในระยะ 2 เมตร หมายความว่า วัตถุที่มีขนาดตั้งแต่ 2 เมตรขึ้นไป ดาวเทียมสามารถจับผ่านได้ชัดเจน แผนที่ขนาด 1 : 25,000 ถือเป็นขนาดที่สามารถทำได้ชัดเจน เมื่อเทียบกับดาวเทียมที่ถ่ายภาพได้ละเอียดที่สุดในปัจจุบันอยู่ที่ 46 เซนติเมตร แต่มีการควบคุมการผลิต เพราะเป็นห่วงเรื่องความมั่นคงในการนำไปใช้งาน

รองผู้อำนวยการ สทอภ. กล่าวต่อไปว่า อายุการใช้งานของธีออสจะอยู่ที่ 5 ถึง 7 ปี ปัจจุบันเหลือเวลาอีก 5 ปีในการใช้งาน ใช้งบประมาณหลักพันล้านบาทถือว่าสูงมาก อาจไม่คุ้มด้านรายได้ แต่คุ้มด้านประโยชน์การใช้งาน สิ่งสำคัญคือต้องเริ่มต้นสร้างดาวเทียมสำรวจทรัพยากรดวงที่ 2 ได้แล้ว เพราะใช้เวลาสร้างประมาณ 3 ปี จะได้ทันยิงขึ้นใช้งานก่อนที่ธีออสดวงแรกจะหมดอายุ หากศึกษาแนวทางจากต่างประเทศ สหรัฐอเมริกา ฝรั่งเศส ญี่ปุ่นหรือเกาหลี จะวางแผนเรื่องการสร้างดาวเทียมดวงที่ 2 ทันทีเมื่อดวงแรกมีการยิงขึ้นไปแล้ว

ขณะที่ประเทศไทยแน่นอนว่าต้องการสร้างดาวเทียมด้วยตนเอง แต่อาจต้องอาศัยการร่วมทุนกับต่างประเทศในการยิงดาวเทียมดวงที่ 2 และต้องเสนอโครงการผ่านการอนุมัติของรัฐบาลก่อน เพราะต้องใช้งบประมาณสูงและรัฐคงไม่อุดหนุน ดังนั้นดูจากเวลาอาจไม่ทันอายุ 5 ปีของดาวเทียมธีออส ณ เวลานั้น ก็คงต้องใช้บริการดาวเทียมจากต่างประเทศเช่นเดิม หรือไม่ก็หันใช้งานกูเกิล เอิร์ทไปพลางๆ ก่อน