posttoday

โควิด-19 อาจวิวัฒนาการนานหลายปีก่อนโจมตีอู่ฮั่น แต่มันมาจากไหน?

31 มีนาคม 2563

เมื่อเรารู้ว่ามันมาจากไหนจะช่วยในการป้องกันเหตุการณ์โรคติดต่อในอนาคต

เมื่อวันที่ 17 มีนาคม 2563 วารสาร Nature Medicine ได้ตีพิมพ์ราบงานการวิจัยชิ้นหนึ่งที่อาจเปลี่ยนความคิดของเราไปโดยสิ้นเชิงเกี่ยวกับต้นกำเนิดของโควิด-19

รายงานฉบับนี้เป็นผลงานวิจัยของทีมนักวิทยาศาสตร์ที่นำโดยคริสเตียน จี. แอนเดอรสัน (Kristian G. Andersen) แห่งภาควิชาภูมิคุ้มกันวิทยาและจุลชีววิทยาสถาบันวิจัย The Scripps Research Institute ในสหรัฐ, แอนดรูว แรมบอท (Andrew Rambaut) แห่งสถาบันชีววิทยาวิวัฒนาการ แห่งมหาวิทยาลัยเอดินเบอระ สหราชอาณาจักร และเอ็ดเวิร์ด ซี. โฮล์ม (Edward C. Holmes) แห่งสถาบันโรคติดเชื้อและความปลอดภัยทางชีวภาพ มหาวิทยาลัยซิดนีย์ ประเทศออสเตรเลีย

ทั้งหมดนี้ไม่ใช่นักวิจัยชาวจีนเลยและยังมีนักวิจัยคนอื่นอีก 2 คนเป็นชาวอเมริกัน

ก่อนอื่น รายงานนี้พยายามอธิบายว่าเชื้อ SARS-CoV-2 ที่เป็นต้นเหตุของโรคโควิด-19 (Covid-19) ไม่ได้เกิดขึ้นในห้องปฏิบัติการ มันไม่ได้ถูกตัดต่อขึ้นมาโดยฝีมือมนุษย์ โดยให้เหตุผลเอาไว้อย่างละเอียด 2 ประการ เหตุผลทั้ง 2 ข้อมีรายละเอียดทางเทคนิกค่อนข้างมาก ซึ่งหาอ่านได้ในงานวิจัย

โดยสรุปแล้วทีมวิจัยชี้ว่าการศึกษาโคโรนาไวรัสในสัตว์ในห้องทดลองมีมานานแล้วและโอกาสที่เชื้อกลายพันธุ์จะหลุดจากห้องทดลองก็มีอยู่ แต่มันมี "ตัวกลาง" ที่ทำให้เชื้อกลายพันธุ์ซึ่งไม่ใช่การเพาะเลี้ยงโดยมนุษย์ จะเป็นอะไรนั้นต้องตามอ่านบทความนี้ไปเรื่อยๆ ก่อน

โควิด-19 อาจวิวัฒนาการนานหลายปีก่อนโจมตีอู่ฮั่น แต่มันมาจากไหน?

แต่สิ่งที่เราสนใจไม่ใช่เรื่องการตัดต่อเชื้อ SARS-CoV-2 เพราะมันชัดอยู่แล้วว่าไม่ใช่ฝีมือมนุษย์ สิ่งที่น่าสนใจกว่านั้นคือมันเกิดที่อู่ฮั่นในเดือนพฤศจิกายน-ธันวาคม จริงหรือ?

สิ่งที่พวกเขาค้นพบก็คือความเป็นไปได้ที่ไวรัสตัวนี้อาจแพร่จากสัตว์มาสู่มนุษย์เป็นเวลานานก่อนที่จะตรวจพบครั้งแรกในอู่ฮั่น

เมื่อทีมวิจัยหักล้างความเชื่อว่าไวรัสตัวนี้สร้างขึ้นมาโดยมนุษย์ พวกเขาได้ตั้งสมติฐานขึ้นมาว่าหากมันเกิดจากธรรมชาติล่ะ มันจะเกิดขึ้นที่ไหนและอย่างไร?

ข้อแรก ไวรัสเกิดจากคัดสรรโดยธรรมชาติในสัตว์ที่เป็นพาหะก่อนจะถ่ายโอนไปยังสัตว์ชนิดอื่นๆ หมายความว่ามันกลายพันธุ์ก่อนที่จะแพร่ไปยังสัตว์อื่นๆ

ข้อสอง ไวรัสเกิดคัดสรรโดยธรรมชาติในมนุษย์หลังจากการถ่ายโอนผ่านสัตว์ หมายความว่า มันเกิดการกลายพันธุ์หลังจากติดสู่มนุษย์แล้ว

โควิด-19 อาจวิวัฒนาการนานหลายปีก่อนโจมตีอู่ฮั่น แต่มันมาจากไหน?

เรามาดูความเป็นไปได้แรกกันก่อน

1. หากมันกลายพันธุ์ในสัตว์ก่อนที่จะแพร่มายังมนุษย์

กรณีแรกๆ ของโควิด-19 เชื่อมโยงกับตลาดหัวหนานในอู่ฮั่น เป็นไปได้ที่แหล่งของสัตว์ตัวการไวรัสอาจอยู่ที่นี่ เมื่อพิจารณาความคล้ายคลึงกันของเชื้อ SARS-CoV-2 กับไวรัสในค้างคาว พบว่าคล้ายกันมากจึงอาจเป็นได้ว่าค้างคาวจะเป็นแหล่งต้นกำเนิดแรก แต่ในความเหมือนยังมีช่องโหว่ตรงที่ไวรัสของค้างคาวยังไม่สามารถเชื่อมเข้ากับยีนของมนุษย์ได้อย่างมีประสิทธิภาพ

แต่เพราะไวรัสกลายพันธุ์ผ่านตัวลิ่นมลายู (Manis javanica) ที่นำเข้ามาจีนผ่านมณฑลกวางตุ้ง โคโรนาไวรัสที่อยู่ในลิ่นมลายูผสมกับโคโรนาไวรัสจากค้างค้าวผ่านตัวกลางคือตัวลิ่นมลายูทำให้เชื้อมีศักยภาพที่จะติดต่อสู่มนุษย์ และมนุษย์กินตัวลิ่นเป็นอาหารเปิบพิสดาร จึงทำให้เชื้อตัวใหม่ผงาดขึ้นมา นั่นคือ SARS-CoV-2

แต่กระบวนการนี้จะเกิดขึ้นแบบทันทีทันใดไม่ได้ ทีมวิจัยชี้ว่าการที่จะทำให้เชื้อมีวิวัฒนาการถึงจุดที่แพร่สู่มนุษย์ได้ อาจจะต้องมีความหนาแน่นของประชากรสัตว์พาหะในระดับที่สูง เพื่อให้เกิดการคัดเลือกโดยธรรมชาติอย่างมีประสิทธิภาพ

เป็นไปได้ไหมว่าตลาดหัวหนานไม่น่าจะอยู่ในข่ายนี้?

โควิด-19 อาจวิวัฒนาการนานหลายปีก่อนโจมตีอู่ฮั่น แต่มันมาจากไหน?

2. หากมันกลายพันธุ์ในมนุษย์หลังติดเชื้อมาจากสัตว์

ยังมีความเป็นไปได้ด้วยว่าเมื่อเชื้อตัวการของโควิด-19ไ ด้ลักษณะจีโนมที่อธิบายไว้ข้างต้นแล้วไปติดสู่มนุษย์จนได้ในที่สุด โดยผ่านการปรับตัวระหว่างการส่งผ่านระหว่างมนุษย์สู่มนุษย์โดยไม่ถูกตรวจพบ เมื่อติดเชื้อไวรัสที่ผ่านการกลายพันธุ์แล้ว ทำให้เกิดระบาดใหญ่เริ่มต้นและมีผู้ติดเชื้อเป็นจำนวนมาก

แต่กว่าที่มันจะร้ายกาจถึงขนาดระบาดใหญ่ได้ จะต้องอาศัยการเปลี่ยนแปลงวิวัฒนาการอย่างค่อยเป็นค่อยไปเป็นเวลาหลายปีหรือหลายสิบปี เชื้อไวรัสนี้จะแพร่จากสัตว์แล้วแอบอยู่ในตัวคนใดคนหนึ่งหรือกลุ่มหนึ่งแล้ววิวัฒนาการเงียบๆ จนในที่สุดมันสามารถที่จะแพร่กระจายจากมนุษย์สู่มนุษย์และก่อให้เกิดโรคร้ายแรงซึ่งเป็นอันตรายถึงชีวิต

จะเห็นได้ว่ามันจะต้องใช้เวลาหลายปีกว่าจะกลายเป็นมารร้าย ดังนั้นเราไม่สามารถตัดความเป็นไปได้ว่า โรคนี้วิวัฒนาการจากที่อื่นก่อนมาถึงจุดสูงสุดของวิวัฒนาการที่อู่ฮั่น

บทสรุป

ลักษณะกลายพันธุ์ของSARS-CoV-2 เรียกว่า polybasic cleavage site เกิดขึ้นกับลิ่มโปรตีน (spike proteins) ที่อยู่บนตัวมันซึ่งมีรูปร่างหน้าตาเหมือนหนามแหลมของมงกุฏ (ทำให้มันได้ชื่อว่าโคโรนาที่แปลว่ามงกุฏ) ลักษณะกลายพันธุ์ที่ว่านี้ไม่พบทั้งในค้างคาวและในตัวลิ่นมลายู ทำให้มันเหมือนลิ่มที่ตอกเข้ากับร่างกายมนุษย์ได้ และทำให้โคโรนาไวรัสที่มีอยู่ในสัตว์เหล่านี้ทำอันตรายต่อคนเรา

การกลายพันธุ์ไม่ว่าจะเกิดขึ้นในสัตว์หรือมนุษย์จะต้องผ่านระบบภูมิคุ้มกัน ซึ่งการเพาะเชื้อในห้องทดลองทำไม่ได้ ดังนั้นทีมวิจัยจึงสรุปว่า "เราไม่เชื่อว่าสถานการณ์จำลองในห้องปฏิบัติการใดๆ จะเป็นไปได้" และบอกว่า "การวิเคราะห์ของเราแสดงให้เห็นอย่างชัดเจนว่า SARS-CoV-2 ไม่ได้สร้างขึ้นจากห้องปฏิบัติการหรือไวรัสที่บุคคลตั้งใจให้เกิดขึ้นมา"

โควิด-19 อาจวิวัฒนาการนานหลายปีก่อนโจมตีอู่ฮั่น แต่มันมาจากไหน?

แต่มันมาจากอู่ฮั่นหรือไม่?

งานวิจัยนี้ไม่ได้สรุปว่ามันเริ่มที่อู่ฮั่นหรือที่ไหน แต่ชี้ว่ากว่าที่จะกลายเป็นเชื้อโรคระบาดในหมู่มนุษย์ มันอาจจะต้องผ่านการกลายพันธุ์มาระยะหนึ่ง เป็นเวลาหลายปี หรือนับสิบปี

แล้วมันสำคัญอย่างไรกับการต้องรู้ว่าไวรัสมาจากไหน?

ทีมวิจัยอธิบายว่า "ท่ามกลางสถานการณ์ฉุกเฉินด้านสาธารณสุขของ COVID-19 ทั่วโลก มีเหตุผลอันควรให้ต้องสงสัยถึงต้นกำเนิดของเรื่องโรคระบาด ความเข้าใจโดยละเอียดเกี่ยวกับวิธีที่ไวรัสสัตว์กระโดดข้ามขอบเขตของสปีชี่ส์แล้วมาติดเชื้อในมนุษย์ได้อย่างมีประสิทธิภาพขนาดนี้ จะช่วยในการป้องกันเหตุการณ์โรคติดต่อในอนาคต"

รู้หรือไม่ว่าโรคอุบัติใหม่ 70% มาจากสัตว์ป่า หากมนุษย์ยังทำลายธรรมชาติในอัตรานี้ต่อไป โรคแบบโควิด-19 จะต้องเกิดขึ้นมาอีกแน่นอนถ้ามันเป็นการกลายพันธุ์จากสัตว์สู่สัตว์

แต่ถ้ามันกลายพันธุ์ในมนุษย์โอกาสก็จะมีน้อยลง แต่ไม่ได้หมายความว่าโรคอุบัติใหม่จากสัตว์ป่าจะน้อยลงไปด้วย

ย้ำอีกครั้งว่ารายงานนี้ไม่ได้ทำโดยผู้เชี่ยวชาญจีน แต่เป็นชาวอเมริกัน อังกฤษ และออสเตรเลีย ดังนั้นจึงสามารถตัดข้อสงสัยไปได้ว่างานวิจัยนี้เป็นการแก้ต่างให้กับจีน

แม้แต่ ดร. ฟรานซิส คอลลินส์ (Dr. Francis Collins) ก็ยังเขียนถึงงานวิจัยนี้โดยไม่มีข้อกังขา

ดร. ฟรานซิส คอลลินส์ ไม่ใช่ธรรมดาๆ แต่เป็นนักพันธุศาสตร์แพทย์ชาวอเมริกัน ผู้ค้นพบยีนที่เกี่ยวข้องกับโรคหลายชนิดและเป็นผู้นำโครงการจีโนมมนุษย์ และเป็นผู้อำนวยการสถาบันสุขภาพแห่งชาติ (NIH)

งานหลังจากนี้คือการค้นหาให้ได้ว่ามันเกิดอะไรขึ้นถึงทำให้โคโรนาไวรัสกลายพันธุ์จนทำให้ชีวิตชาวโลกต้องทุกข์ยากอย่างที่สุดในเวลานี้

และที่สำคัญ ต้องรู้ให้ได้ว่ามันเริ่มต้นจากที่ไหน!