ธรรมาสน์สิงห์เทินบุษบก แห่งเดียวในไทย

เชื่อว่าไม่มีธรรมาสน์ใดเหมือน “ธรรมาสน์สิงห์เทินบุษบก” วัดศรีนวลแสงสว่างอารมณ์ แห่งบ้านชีทวน จ.อุบลราชธานี และถือเป็นแห่งเดียวในไทยที่มีรูปร่างและศิลปะผสมระหว่างเวียดนามและไทยเช่นนี้

ธรรมาสน์ คือ ที่สำหรับพระภิกษุนั่งแสดงธรรม ที่เห็นกันทั่วไปจะเป็นธรรมาสน์ไม้ แต่ที่วัดศรีนวลแสงสว่างอารมณ์เป็นปูนปั้นสิงห์ขนาดใหญ่ เทินบุษบกอยู่บนหลังและรอบตัว วิจิตรด้วยปูนปั้นและการลงสีจากฝีมือศิลปินชาวญวนชื่อ เวียง หรือแกวเวียง ที่มาขออาศัยอยู่ในวัด เขาได้สร้างส่วนฐานถึงยอด ส่วนเสาหงส์ บันไดนาค และรั้ว สร้างโดยพระอุปัชฌาย์วงศ์ พรหมสโร และคำหมา แสงงาม ศิลปินแห่งชาติสาขาทัศนศิลป์ ด้านการปั้นและแกะสลัก ปี 2529 เกิดเป็นสองศิลป์ระหว่างเวียดนามและไทยเกลียวกันเป็นงานปัจเจกศิลป์ และยังสะท้อนสังคมบ้านชีทวนที่แลกเปลี่ยนวัฒนธรรมระหว่างชาวญวนและชาวไทยอีสานได้อย่างกลมเกลียว

ธรรมาสน์สิงห์เทินบุษบกสร้างในปี 2468 เสร็จปี 2470 และต่อมาได้ขึ้นทะเบียนเป็นมรดกของชาติ ทำให้ธรรมาสน์ลดการใช้งานลงเหลือปีละ 1 ครั้งในวันที่ 5 ธ.ค.เท่านั้น แต่เมื่อปี 2557 ที่เพิ่งผ่านมา เป็นโอกาสพิเศษมีการใช้งาน 2 ครั้งในวันที่ 12 ส.ค. และวันที่ 4 ธ.ค. (เลื่อนจัดพิธีก่อนวันที่ 5 ธ.ค. ตามฤกษ์สะดวกของประธานฝ่ายฆราวาส) เพื่อเทศน์ในวันเฉลิมพระชนมพรรษาของสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ และพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวตามลำดับ โดยการเทศน์นั้นเรียกว่า “ปฐมสมโพธิกถา” คำนี้ตามความหมายแปลว่าเรื่องราวที่เกี่ยวกับการตรัสรู้ของพระพุทธเจ้า แต่วัตถุประสงค์ของการเทศน์ทั้ง 2 ครั้ง คือเพื่อเฉลิมพระเกียรติเจ้าฟ้าเจ้าแผ่นดิน และเป็นโอกาสสำคัญในรอบปีที่พุทธศาสนิกชนจะได้ฟังการเทศน์ทำนองอีสานโบราณ โดยพระสงฆ์จะอ่านจากใบลานที่บันทึกด้วยอักษรธรรมโบราณ

พิธีกรรมจะเริ่มช่วงเย็น เวลาประมาณ 16.00 น. ขบวนอัญเชิญองค์เทศน์จะเริ่มเดินมาจากวัดทุ่งศรีวิไล ภายในขบวนประกอบด้วย ขบวนฆ้อง ขันหมากเบ็ง ตุง แห่กัณฑ์หลอน หรือกระจาดสานไม้ไผ่มีคานหามใส่ของบริจาค หอยสังข์ เกวียนธรรมาสน์นักเทศน์หรือหงส์องค์เทศน์ กลองตุ้ม และชาวบ้านร้องรำทำเพลง เดินแห่จากวัดทุ่งศรีวิไลมายังวัดศรีนวลแสงสว่างอารมณ์ จากนั้นพระสงฆ์จะขึ้นธรรมาสน์และเริ่มเทศน์เมื่อประธานฝ่ายฆราวาสจุดเทียนส่องธรรมเป็นอันเริ่มพิธี ทั้งนี้ ในอดีตธรรมาสน์สิงห์เทินบุษบกจะใช้เทศน์มหาชาติตั้งแต่วันเข้าพรรษาถึงออกพรรษาเรื่อยไปวันละ 1 กัณฑ์ โดยจะนิมนต์เจ้าอาวาสวัดต่างๆ ในบ้านชีทวนขึ้นเทศน์สลับกันไป

มรดกทางพุทธศิลป์ชิ้นนี้ได้ขึ้นเป็นมรดกของชาติ แต่ยังคงผูกพันกับชีวิตของพระสงฆ์และชาวบ้าน (เพราะไม่ได้ถูกนำไปไว้ในพิพิธภัณฑ์) และแม้ว่าธรรมาสน์จะเป็นองค์ประกอบหนึ่งของพิธีกรรม แต่ได้สร้างคุณค่าและเสริมความศรัทธาให้แก่การฟังเทศนาของชาวชีทวน