แปลงหลักการสู่วิถีชีวิต... "สลากภัต"ลดขยะ"บ้านดงอินตา"

โดย...อักษรา ปิ่นนราสกุล

“ขยะ” คือสิ่งที่เกิดขึ้นจากการเหลือกิน เหลือใช้ เก็บไว้ก็รังทำให้เกิดความไม่สะอาด จึงถูกทิ้งขว้างและกำจัดด้วยวิธีการต่างๆ เช่น เผา ฝังกลบ มิเช่นนั้นขยะจะกลายเป็นปัญหาที่สร้างผลกระทบด้านสิ่งแวดล้อมตามมาหากบริหารจัดการไม่มีประสิทธิภาพ

ยุคสมัยยิ่งล้ำหน้าก็ยิ่งทำให้ขยะกำจัดยากขึ้น เช่น ขยะพลาสติก ขยะจากโฟม แบตเตอรี่ ทำให้กำจัดยาก ต่างจากขยะประเภทย่อยสลายได้ เช่น เศษกิ่งไม้ใบหญ้า วัชพืช เศษอาหารต่างๆ สามารถนำมาหมักเป็นน้ำหมักชีวภาพ หรือปุ๋ยหมักใช้ประโยชน์ได้อีก

การรณรงค์ลดขยะเกิดขึ้นทุกหนแห่ง ใช่เพียงแต่ในเมืองใหญ่ แม้กระทั่งชนบทก็ยังต้องให้ความรู้แก่ชาวบ้านเพื่อช่วยกันลดขยะ

“บ้านดงอินตา” หมู่ 6 ต.บ้านเหล่า อ.แม่ใจ จ.พะเยา หมู่บ้านกว่า 160 ครัวเรือนแห่งนี้ เป็นหมู่บ้านชนะเลิศระดับประเทศ เป็นชุมชนปลอดขยะ (Zero Waste) เฉลิมพระเกียรติ86 พรรษา พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 9 ประจำปี 2556

สิ่งของเครื่องใช้ที่ประดิษฐ์จากขยะรีไซเคิลของบ้านดงอินตา

สนั่น สายเครือวงษ์ ผู้ใหญ่บ้านดงอินตา กล่าวว่า ด้วยความตระหนักถึงปัญหาขยะที่เป็นปัญหาของทุกคน ทางหมู่บ้าน จึงได้เน้นเรื่องการลดขยะอย่างถาวรและยั่งยืน ตั้งแต่ระดับครัวเรือนถึงระดับหมู่บ้าน โดย 160 ครัวเรือนในหมู่บ้าน แบ่งออกเป็น 15 คุ้ม ต่างมีการดำเนินงานชุมชนปลอดขยะ ได้น้อมนำแนวคิดปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง โดยใช้กระบวนการสร้างความเข้าใจผ่านการประชุมคณะกรรมการหมู่บ้าน จัดกิจกรรมศึกษาดูงานเรื่องการจัดการขยะให้แก่ผู้นำ ครูและนักเรียน ทำประชาคมหมู่บ้านเพื่อกำหนดข้อตกลงร่วมกัน โดยเฉพาะเน้นหลัก 3R พัฒนาร่วมกัน ทำให้หมู่บ้านไม่มีถังขยะ ไม่มีรถจัดเก็บขยะ และไม่มีหลุมฝังขยะ

หลักการ 3R ประกอบด้วย Reduce ลดปริมาณขยะ ใช้ตะกร้า ถุงผ้าใส่ของแทนถุงพลาสติก Reuse นำขยะมาใช้ใหม่ คือนำขยะมาประดิษฐ์เป็นสิ่งของที่ใช้ได้ในครัวเรือนและชุมชน และ Recycle การคัดแยกขยะเพื่อเข้าสู่โรงงานและนำไปหลอมเพื่อกลับมาใช้ใหม่ ขณะที่ทางโรงเรียนก็รณรงค์นักเรียนเรื่องการลดขยะ คัดแยกขยะ สร้างขยะให้มีมูลค่าเพิ่ม นักเรียนนำความรู้ไปแบ่งปันผู้ปกครองร่วมกันลดขยะในครัวเรือน

ใช่เพียงแค่หลักการ แนวทางปฏิบัติ แต่ชาวบ้านดงอินตานำหลักการต่างๆ มาปรับเข้าสู่วิถีชีวิต อย่างเช่นทุกปีท้องถิ่นล้านนาจะมีประเพณี “สลากภัต” จัดขึ้นในช่วงก่อนออกพรรษา บ้านดงอินตาเป็นชุมชนหนึ่งที่สืบทอดประเพณีดังกล่าวอย่างเข้มแข็ง งานสลากภัตจะเป็นงานหนึ่งที่จะมีขยะเกิดขึ้นตามมาเป็นจำนวนมาก บ้านดงอินตาจึงทำให้งานสลากภัตเป็นงานลดขยะไปอีกงานหนึ่งเช่นกัน

“ทุกปีในหมู่บ้านจะมีประเพณีตานสลากภัต หรือทางเหนือเรียกว่า ‘กิ๋นสลาก’ เป็นวิธีการทำบุญช่วงปลายของห้วงเวลาใกล้ออกพรรษา โดยประชาชนจะนำข้าว อาหารทั้งคาวและหวาน เป็นเครื่องสังฆทานเพื่อถวายพระ โดยนำเครื่องสังฆทานดังกล่าวมาใส่ภาชนะ อาจจะเป็นชะลอมหรือก๋วยสลากที่ขึ้นทำจากไม้ไผ่ หรือภาชนะประเภทอื่นๆ ขึ้นอยู่กับความสะดวก ประชาชนส่วนใหญ่นิยมหาซื้อขันสลากภัตจากร้านค้าเนื่องจากความสะดวก แต่ปัจจุบัน ต.บ้านเหล่า ได้มีการรณรงค์ลดขยะและนำสิ่งของที่เหลือใช้มารีไซเคิล ทำให้มีกลุ่มประชาชนส่วนหนึ่งนำวัตถุเหลือใช้มาจักสานเป็นภาชนะ เช่น ตะกร้า ขัน ที่เป็นภาชนะใช้บรรจุสิ่งของได้”

ดังนั้น ทางหมู่บ้านจึงได้รณรงค์นำภาชนะรีไซเคิลจากสิ่งของเหลือใช้มาเป็นภาชนะใส่เครื่องสังฆทาน หรือขันสลากภัตเรียกว่าสลากภัตลดขยะ โดยจัดขึ้นที่วัดดงอินตา

“หัวใจของงานประเพณีคือการทำบุญอุทิศส่วนกุศลให้แก่ผู้ล่วงลับ ผลลัพธ์ที่ได้ต่อหมู่บ้านคือ ลดขยะและทำให้เกิดความสามัคคีด้วยวัฒนธรรมประเพณีท้องถิ่นสำคัญไปพร้อมกัน”ผู้ใหญ่บ้านดงอินตา กล่าว

สนั่น สายเครือวงษ์ / ถนอม หลวงฟอง

ถนอม หลวงฟอง นายกเทศมนตรีตำบล (ทต.) บ้านเหล่า อ.แม่ใจ กล่าวว่า ต.บ้านเหล่า มีขยะเฉลี่ยวันละ 700-800 กิโลกรัม เพราะเป็นชุมชนกึ่งชนบท แม้ไม่มากแต่ก็มีนโยบายการลดขยะและเพิ่มมูลค่าขยะที่เป็นสิ่งของเหลือใช้ เพื่อบริหารจัดการขยะไม่ให้เกิดผลกระทบเป็นปัญหาด้านสิ่งแวดล้อม ทุกวันนี้จะเหลือขยะที่ต้องกำจัดจริงๆ ประมาณ 20% เท่านั้น

ดังนั้น งานประเพณีสลากภัตจึงเป็นสลากภัตลดขยะด้วย เนื่องจากการทำบุญสลากภัตปีหนึ่งๆ จะมีขันสลากที่ต้องนำไปทิ้งเป็นขยะจำนวนมาก ทางเทศบาลจึงได้รณรงค์ใช้วัสดุพื้นบ้านที่ย่อยสลายได้ง่ายมาทำเป็นขันสลากภัต เช่น ชะลอมไม้ไผ่ หรือตะกร้ารีไซเคิล ด้านในบุด้วยใบตอง ใบไม้ที่หาได้ง่าย งดใช้หนังสือพิมพ์เพราะมีสารเคมีห่อหุ้มอาหารทำให้เป็นอันตราย

“เมื่อทุกหมู่บ้านที่สามารถนำกลับมาใช้ได้ใหม่ทุกครั้ง ช่วยประหยัดและลดขยะไม่ทำลายสภาพแวดล้อม ดีต่อสุขภาพของทุกคนด้วย แนวคิดการลดขยะจากบ้านดงอินตาได้แตกหน่อต่อยอดไปยังชุมชนอื่นๆ อย่างน่าภูมิใจ ที่ขยะไม่ได้เป็นปัญหาอีกต่อไป”นายกเทศมนตรีตำบลบ้านเหล่า กล่าว

จากขยะที่น่ารังเกียจกลายเป็นขยะที่ไม่น่าแขยง เพราะสามารถสร้างมูลค่าและใช้ประโยชน์ได้หลากหลาย เพียงค้นคว้า ค้นหา และเรียนรู้เพื่อพัฒนาสิ่งที่ไร้ค่าก็จะมีค่าได้เช่นกัน