‘ศักดิ์ศรีของผู้สูงอายุ’ เรื่องใหญ่ที่คนในบ้านมองข้าม

จากงานวิจัย การส่งเสริมค่านิยมไทย ‘คุณค่าและศักดิ์ศรี’ ของผู้สูงอายุในสังคมเมือง พบว่าการส่งเสริมให้ผู้สูงอายุไทยได้ดำรงชีวิตในบั้นปลายของชีวิตอย่างมีคุณค่าและศักดิ์ศรีนั้นจึงเป็นการส่งเสริมสุขภาวะและคุณภาพชีวิตที่ดีให้แก่ผู้สูงอายุ โดยจะทำให้ช่วง “บั้นปลายชีวิต” (Late  life) มีระยะเวลาที่ยาวนานมากขึ้น

ซึ่งต้องคำนึงถึง 4 มิติหลักที่สามารถประเมินถึง คุณค่าและศักดิ์ศรีของผู้สูงอายุ ได้แก่

1. ความมีอิสระในการตัดสินใจ  ครอบคลุมในประเด็นด้านการจัดการเงิน การมีสิทธิ์มีเสียงในการบริหารจัดการภายในครอบครัว อิสระที่จะเลือกกินหรือทำกิจกรรมที่ต้องการ
2. ความรู้สึกมีคุณค่าในตัวเอง  ครอบคลุมเรื่องการจัดการเรื่องต่างๆ ด้วยตัวเอง ให้ไม่เป็นภาระต่อครอบครัว และสามารถช่วยเหลือครอบครัวได้ อีกทั้งยังต้องได้รับความเอาใจใส่ เคารพเชื่อฟัง ลูกหลานรู้สึกภูมิใจในตัวผู้สูงอายุ และการมีทรัพย์สินเป็นของตนเอง
3. การรับรู้ว่าตนเองมีประโยชน์ต่อสมาชิกในครอบครัว  โดยยังทำให้เห็นว่าผู้สูงอายุสามารถช่วยเหลือครอบครัวได้ไม่ว่าจะด้วยกำลังกาย เงินทอง หรือจิตใจ
4. การได้รับความเคารพยกย่อง วัดจากการแสดงออกของลูกหลานต่อผู้สูงอายุทั้งกาย วาจา ใจ

จาก 4 มิติดังกล่าวนี้จะพบว่ามีปัจจัยที่ส่งผลต่อความรู้สึกและความคิดทั้ง 4 ด้านหลักๆ คือ

1. ปัจจัยทางด้านเศรษฐกิจ โดยพบว่าผู้สูงอายุที่มีรายได้สูงจะรู้สึกมีคุณค่าในตัวเองมากกว่า หากสามารถใช้จ่ายเงินที่ตัวเองหามาได้ จะรู้สึกอิสระและไม่ต้องเกรงใจลูกหลาน ในขณะที่ผู้สูงอายุที่มีรายได้น้อยหรือไม่ได้ทำงาน ไม่มีเงินออม จะรู้สึกว่าตนเองเป็นภาระพึ่งพิงให้แก่ลูกหลาน  ในขณะเดียวกันการไม่เป็นภาระให้แก่ลูกหลาน  ผู้สูงอายุบางคนยืนยันว่า การปฏิบัติตัวไม่เป็นภาระลูกหลาน ถึงแม้จะไม่สามารถหาเงินมาช่วยได้ แต่จะช่วยทำงานบ้าน เลี้ยงหลาน และทำให้ตัวเองแข็งแรงทดแทน
2. ปัจจัยด้านอายุ พบว่ายิ่งอายุมากขึ้นจะยิ่งรู้สึกว่ามีประโยชน์ต่อครอบครัวน้อยลง
3. ปัจจัยด้านการศึกษา พบว่าผู้สูงอายุที่มีระดับการศึกษาสูงจะรู้สึกว่าตนเองมีคุณค่าในตัวเอง มีอิสระในการตัดสินใจมากกว่า
4. ปัจจัยด้านสุขภาพ หากผู้สูงอายุสุขภาพดีมีความสัมพันธ์กับความรู้สึกถึงการมีคุณค่าในตัวเองมากขึ้น ส่วนผู้สูงอายุที่มีอาการซึมเศรร้า จะยิ่งรับรู้ว่าตนเองมีคุณค่าและศักดิ์ศรีลดน้อยลงและไม่เป็นประโยชน์ต่อครอบครัว
5. ปัจจัยด้านการเคารพนับถือจากลูกหลาน  ถือว่าเป็นปัจจัยเดียวนอกเหนือไปจากปัจจัยด้านสุขภาพ ที่สามารถทำให้ผู้สูงอายุรู้สึกมีค่าหรือลดคุณค่าในตัวเองได้ แม้ว่าจะมีฐานะดี การศึกษาดีแต่ขาดความเคารพนับถือจากลูกหลาน ผู้สูงอายุจะมีแนวโน้มที่จะรู้สึกว่าไม่มีคุณค่าและศักดิ์ศรีน้อยลง

โดยสรุปแล้วคุณค่าและศักดิ์ศรีของผู้สูงอายุ หากอยากจะให้ผู้ใหญ่ที่บ้านอายุยืนยาวขึ้นสักหน่อย ก็ต้องเริ่มจากการดูแลสุขภาพดี (Good Health)  สามารถดำรงชีวิตได้อย่างไม่ต้องพึ่งพิง (Independence) และสามารถจัดการสิ่งต่างๆ ได้ด้วยตัวเอง ( Autonomy ) และยังสามารถทำประโยชน์ให้แก่ผู้อื่น ( Benefit ) ย่อมนำมาซึ่งความภาคภูมิใจในตัวเอง ( Self-esteem) และทั้งหมดนี้แน่นอนว่าผู้ที่อยู่ด้วยจะต้องให้ความเคารพซึ่งจะเป็นค่านิยมที่ช่วยสร้างคุณค่าและศักดิ์ศรีให้แก่ผู้สูงวัยได้อีกทางหนึ่ง

ที่มา

วิจัยเรื่องการส่งเสริมค่านิยมไทย “คุณค่าและศักดิ์ศรี” ของผู้สูงอายุในสังคมเมือง