"ทัพไทย" หมู่บ้านวงกลม เอกลักษณ์ สระแก้ว กับผังเมืองสวยสุดในไทย

 

ท่ามกลางผืนแผ่นดินชายแดนไทย–กัมพูชา ในอำเภอตาพระยา จังหวัดสระแก้ว มีหมู่บ้านแห่งหนึ่งที่ได้รับการยกย่องว่าเป็นหนึ่งในผังเมืองที่สวยงามและแปลกตาที่สุดในประเทศไทย

 

นั่นคือ “บ้านทัพไทย” หมู่บ้านซึ่งมีลักษณะพิเศษแตกต่างจากชุมชนทั่วไป ด้วยการจัดวางผังเมืองเป็นรูปวงกลมอย่างเป็นระเบียบ และมีพื้นที่ส่วนกลางเป็นหัวใจในการหล่อหลอมความสามัคคีของคนในพื้นที่

 

ประวัติศาสตร์ของบ้านทัพไทยเริ่มต้นขึ้นในช่วงปี พ.ศ. 2522 เมื่อพื้นที่แห่งนี้ถูกใช้เป็นศูนย์อพยพ (SITE 2) รองรับผู้หนีภัยจากสงครามเขมรแดง หลังจากนั้นในปี พ.ศ. 2523 กองกำลังบูรพาได้เข้ามาพัฒนาและจัดตั้งเป็นหมู่บ้านอาสาพัฒนาและป้องกันตนเอง (อพป.) ภายใต้ชื่อ “บ้านทัพไทย” เพื่อให้ผู้คนได้มีที่อยู่อาศัยถาวรและใช้ชีวิตอย่างมั่นคงท่ามกลางสถานการณ์ชายแดนที่ยังเปราะบาง

 

 

ความโดดเด่นที่สุดของหมู่บ้านแห่งนี้คือการออกแบบผังเมืองแบบ “วงกลมสามชั้น” โดยกรมทหารช่างเป็นผู้กำหนดแผนผังเพื่อให้เหมาะกับยุทธศาสตร์ด้านความมั่นคง บ้านแต่ละหลังถูกสร้างเป็นแบบเดียวกัน ยกพื้นสูงเพื่อใช้พื้นที่ใต้ถุนในการนั่งเล่นหรือเลี้ยงสัตว์ ขอบนอกของวงกลมถูกกำหนดให้เป็นเขตป้องกันภัย

 

ลักษณะ “วงกลมสามชั้น” ล้อมรอบกันเป็นชั้นๆ เพื่อ สร้างระบบป้องกันภัยและตรวจตราได้รอบด้าน มีป้อมยามถึง 16 จุด และพื้นที่รอบนอกเคยเป็นเขตทุ่นระเบิด

 

ทั้งหมดก็เพื่อสกัดกั้นการรุกรานจากเขมรแดง ขณะที่พื้นที่ชั้นในสุดของผังหมู่บ้านนั้นถูกจัดไว้สำหรับสิ่งสำคัญที่เป็นศูนย์รวมของชุมชน ไม่ว่าจะเป็นวัด โรงเรียน สถานีตำรวจ โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพ ศูนย์พัฒนาเด็กเล็ก และลานกว้างสำหรับทำกิจกรรมสาธารณะ

 

 

หมู่บ้านวงกลมแห่งนี้ถูกแบ่งออกเป็นสองหมู่บ้านย่อย คือ บ้านทัพไทยและบ้านโคกตาด้วง ซึ่งต่อมามีการแบ่งพื้นที่ออกเป็นแปด “คุ้ม” คล้ายการแบ่งเค้ก แต่ละคุ้มมีหัวหน้าคุ้มคอยดูแลรับผิดชอบสมาชิก ทำให้เกิดระบบบริหารจัดการภายในที่มีความเป็นระเบียบและเข้มแข็ง โครงสร้างเช่นนี้ไม่เพียงเอื้อต่อความปลอดภัย แต่ยังส่งเสริมการใช้ชีวิตแบบใกล้ชิด ทุกบ้านหันหน้าเข้าหากัน ทำให้ชาวบ้านสามารถมองเห็น ดูแล และช่วยเหลือกันได้อย่างง่ายดาย

 

พื้นที่ส่วนกลางบริเวณใจกลางหมู่บ้านยังมีบทบาทสำคัญในการสร้างสายสัมพันธ์ทางสังคม เพราะถูกใช้เป็นสถานที่จัดงานบุญ งานประเพณี การละเล่น และกิจกรรมสำคัญต่าง ๆ ของชุมชน การมีศูนย์กลางที่เข้าถึงได้สะดวกจากทุกบ้าน ทำให้คนในหมู่บ้านเกิดความรู้สึกผูกพันและมีส่วนร่วมในทุกกิจกรรมอย่างทั่วถึง

 

 

บ้านทัพไทยจึงไม่ใช่เพียงชุมชนที่มีรูปแบบผังเมืองสวยงามเท่านั้น แต่ยังเป็นแบบอย่างของการออกแบบพื้นที่อยู่อาศัยที่ผสมผสานทั้งแนวคิดด้านความมั่นคง ความปลอดภัย ความสัมพันธ์ระหว่างผู้คน และการอยู่ร่วมกันอย่างสามัคคี ผังเมืองวงกลมที่เกิดจากการคิดเชิงยุทธศาสตร์เมื่อกว่า 40 ปีก่อน วันนี้กลับกลายเป็นภาพสะท้อนของชุมชนที่เข้มแข็งและเปี่ยมด้วยเอกลักษณ์ทางวัฒนธรรม กลายเป็นอีกหนึ่งสถานที่อันทรงคุณค่าของจังหวัดสระแก้วที่ควรค่าแก่การเรียนรู้และเยี่ยมชม

 

 

FACT: 

ผังเมืองวงกลมของบ้านทัพไทยจึงมีที่มาจากการผสมผสานกันระหว่างความจำเป็นทางยุทธศาสตร์ความมั่นคง (การป้องกันภัยสงครามชายแดน) และปรัชญาการสร้างชุมชนเข้มแข็ง (ให้คนในหมู่บ้านใกล้ชิด ดูแลกัน และมีศูนย์รวมจิตใจร่วมกัน)

 

กล่าวได้ว่าผังวงกลมนี้ไม่ได้เกิดขึ้นเพื่อความงามทางสถาปัตยกรรมเพียงอย่างเดียว แต่ยังสะท้อนถึงประวัติศาสตร์ความเปราะบางในพื้นที่ชายแดน และการแสวงหาวิธีอยู่รอดอย่างมีระเบียบและสามัคคี