พระเศวตฉัตร ๙ ชั้นแห่งประวัติศาสตร์ ถวายแด่ “พระพันปีหลวง”

ถวายพระเกียรติยศสูงสุดแม่แห่งแผ่นดิน

วันอาทิตย์ที่ 26 ตุลาคม 2568 เวลา 17.00 น. พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว พร้อมด้วยสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินี เสด็จฯ ไปยังพระที่นั่งพิมานรัตยา ในพระบรมมหาราชวัง เพื่อถวายน้ำสรงพระบรมศพ “สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง”

พระองค์โปรดเกล้าฯ ให้ถวายพระเศวตฉัตร ๙ ชั้น กางกั้นเหนือพระบรมโกศ ณ มุกตะวันตก พระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท ท่ามกลางเครื่องสูง หักทองขวาง ฉัตร ๕ ชั้น บังแทรก และต้นไม้ทองเงิน เป็นพระราชพิธีเปี่ยมด้วยความสง่างามและความจงรักภักดี

นี่คือครั้งแรกในประวัติศาสตร์ ที่พระบรมวงศ์ฝ่ายในได้รับพระเกียรติยศระดับ “พระนพปฎลมหาเศวตฉัตร” ซึ่งเป็นสัญลักษณ์แห่งพระบรมราชอิสริยยศสูงสุด

นพปฎลมหาเศวตฉัตร: เครื่องราชกกุธภัณฑ์แห่งพระราชอิสริยยศ

“นพปฎลมหาเศวตฉัตร” หรือฉัตร ๙ ชั้น ถือเป็นเครื่องหมายแห่งความเป็นพระมหากษัตริย์โดยสมบูรณ์ เดิมหุ้มด้วยผ้าตาดทอง ก่อนที่รัชกาลที่ ๔ จะโปรดให้เปลี่ยนเป็นผ้าขาวมีระบาย ๓ ชั้น ขลิบทองแผ่ลวด ห้อยอุบะจำปาทอง ยอดฉัตรทรงเจดีย์งดงามสูงส่ง

ในพระราชพิธีบรมราชาภิเษก พระราชครูพราหมณ์จะเชิญนพปฎลมหาเศวตฉัตรขึ้นถวายเหนือพระราชบัลลังก์ แสดงว่าพระมหากษัตริย์ทรงรับพระราชอำนาจอย่างสมบูรณ์ และฉัตรนี้ยังใช้กางกั้นเหนือพระแท่นบรรทมในพระที่นั่งจักรพรรดิพิมาน และพระราชบัลลังก์ในพระที่นั่งสำคัญอีกหลายแห่ง

สัปตปฎลเศวตฉัตร: เครื่องสูงแห่งพระบรมราชินี

ส่วน “สัปตปฎลเศวตฉัตร” หรือฉัตรขาว ๗ ชั้น เป็นเครื่องสูงที่รองลงมาจากนพปฎลมหาเศวตฉัตร ใช้สำหรับพระบรมราชินีนาถ พระบรมราชินี พระบรมราชชนนี และสยามมกุฎราชกุมาร รวมถึงสยามบรมราชกุมารี

คำว่า “สัปตปฎลเศวตฉัตร” แปลตรงตัวว่า “ฉัตรขาวเจ็ดชั้น” เป็นสัญลักษณ์แห่งพระเกียรติยศชั้นสูงในราชสำนัก ตัวอย่างเช่นเมื่อครั้งพระเจ้าบรมมหัยยิกาเธอ กรมสมเด็จพระสุดารัตนราชประยูร สิ้นพระชนม์ รัชกาลที่ ๕ โปรดเกล้าฯ ให้ถวายพระเกียรติยศด้วยฉัตร ๗ ชั้นเหนือพระบรมโกศ

รอยต่อประวัติศาสตร์แห่งพระเกียรติยศ

แบบแผนนี้สืบต่อมาในรัชกาลที่ ๙ เช่น เมื่อ พ.ศ. ๒๔๘๙ โปรดเกล้าฯ ถวายนพปฎลมหาเศวตฉัตรเหนือพระบรมโกศ พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดล และในรัชกาลเดียวกัน โปรดเกล้าฯ ถวายฉัตร ๗ ชั้นเหนือพระโกศ สมเด็จเจ้าฟ้ากัลยาณิวัฒนา และสมเด็จเจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา

จนมาถึงสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวโปรดเกล้าฯ ให้ถวายพระเศวตฉัตร ๙ ชั้นเป็นกรณีพิเศษ แสดงถึงพระราชศรัทธาและพระมหากรุณาธิคุณอย่างหาที่สุดมิได้

ครั้งแรกในราชสำนัก: พระเศวตฉัตร ๙ ชั้นแด่ “พระพันปีหลวง”

การถวายนพปฎลมหาเศวตฉัตรกางกั้นเหนือพระบรมโกศครั้งนี้ จึงเป็นประวัติศาสตร์ครั้งแรกที่พระบรมราชวงศ์ฝ่ายในได้รับพระเกียรติยศเทียบเท่าพระมหากษัตริย์ อันสะท้อนถึงพระราชจริยวัตรอันยิ่งใหญ่ของ “สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง” ในฐานะผู้ทรงเป็น “แม่แห่งแผ่นดิน” ผู้ทรงบำเพ็ญพระราชกรณียกิจคู่พระบารมีตลอดรัชกาลที่ ๙ และเป็นศูนย์รวมจิตใจของปวงชนชาวไทย

พระเศวตฉัตร ๙ ชั้นเหนือพระบรมโกศ “พระพันปีหลวง” ไม่เพียงเป็นเครื่องหมายแห่งพระเกียรติยศสูงสุด หากยังเป็นสัญลักษณ์ของความรัก ความเทิดทูน และความสำนึกในพระมหากรุณาธิคุณ ที่สถิตอยู่เหนือกาลเวลา — ประวัติศาสตร์ครั้งนี้จารึกไว้ในหัวใจคนไทยตราบนิรันดร์.

ที่มา

- ราชกิจจานุเบกษา

- บทวิทยุ รายการ "รู้ รัก ภาษาไทย" ของสำนักราชบัณฑิตยสภา 

- หนังสือ ธรรมเนียมพระบรมศพและพระศพเจ้านาย โดย นนทพร อยู่มั่งมี

เรียบเรียงเนื้อหา อมรเดช ชูสุวรรณ